Buxoro davlat universitetining pedagogika instituti

4.
 
Xulosa (refleksiya): 
Debat yakunidan so’ng barcha qatnashchilar faoliyatlarining refleksiv tahlili 
o’tkaziladi. Jamoalarning debatga tayyorgarlik ko’rganlari, fikr bildirish usullari, 
raqib savollariga berilgan javoblar va faoliyatning boshqa elementlari tahlil 
qilinadi. 
 
3-mavzu. Ehtiyoj shaxs faolligining manbai sifatida 
Mavzu rejasi: 

---

137 
1. 
Ehtiyoj to’g’risida tushuncha.
2. 
Ehtiyojlarning turlari.
3. 
Inson ehtiyojlarining rivojlanishi. Inson faoliyatining faolligi. Inson 
ehtiyojlarining rivojlanish bosqichlari. Ehtiyoj tiplari.
4. 
Qiziqishning psixologik tavsifi.
5. 
Ustanovka tushunchasining (D.N.Uznadze) mohiyat 
BUMERANG METODI 
BUMERANG metodi bir mashg’ulot davomida o’quv materialini chuqur va 
yaxlit holatda o’rganish, ijodiy tushunib etish, erkin egallashga yo’naltirilgan. U 
turli mazmun va xarakterga (muammoli, munozarali, turli mazmunli) ega bo’lgan 
mavzularni o’rganishda samarali bo’lib, o’z ichiga og’zaki va yozma ish 
shakllarini qamrab oladi hamda bir mashg’ulot davomida har bir ishtirokchining 
turli topshiriqlarni bajarishi, navbat bilan tinglovchi yoki o’qituvchi rolida 
bo’lishi, kerakli ballni to’plashiga imkoniyat beradi, tinglovchilarni dars 
jarayonida, darsdan tashqarida turli adabiyotlar, matnlar bilan ishlash, o’rganilgan 
materialni yodida saqlab qolish, so’zlab bera olish, fikrini erkin bayon eta olish 
hamda bir dars davomida barcha tinglovchilarni baholay olishga qaratilgan. 
«BUMERANG» metodini qo’llash qoidalari: 
– o’qituvchi mashg’ulotda o’rganiladigan mavzuning rejasidagi savollar 
sonidan kelib chiqqan holda auditoriyadagi tinglovchilarni guruhlarga ajratadi 
(masalan, reja savollari 4 ta bo’lsa, tinglovchilar 4 ta guruhga ajratiladi va 
guruhlar raqamlanadi); 
– rejadagi birinchi savol o’qituvchi tomonidan tayyorlangan javoblari bilan 
birinchi guruhning har bir tinglovchisiga taqdim etiladi. Shu tariqa rejadagi 
boshqa savollar ham javoblari bilan tegishli raqamdagi guruhlarning 
tinglovchilariga tarqatiladi; 
– o’qituvchi guruhlarga berilgan matnni guruh a’zolari yakka tartibda 
alohida o’rganishlari, matnni eslab qolishlari, iloji boricha matnni o’zlashtirib 
olishlari kerakligini uqtiradi va tayyorgarlik uchun matnni katta yoki kichikligiga 
qarab 10-15 daqiqa vaqt beradi, o’zi esa guruhni va tinglovchilarning ish 
faoliyatini kuzatadi; 
– belgilangan vaqt tugagach o’qituvchi oldindan tayyorlab qo’yilgan 
raqamlar yozilgan kichik qog’ozlar bilan har bir guruh yoniga kelib guruh 
a’zolaridan ushbu qog’ozlardan bittadan raqam tortib olishlarini so’raydi 
(qog’ozlar soni guruhdagi tinglovchilar soniga bog’liq, masalan guruhda 5 kishi 
bo’lsa, qog’ozdagi raqamlar 1,2,3,4,5 etib tayyorlanadi); 
– o’qituvchi raqamlar bo’yicha tinglovchilardan yangi guruhlar tuzishlarini 
so’raydi (masalan, barcha guruhlardagi bir raqamini olganlar bitta yangi guruhga, 
ikki raqamini olganlar ikkinchi guruhga va h.k.). Guruh a’zolari yangi guruhga 

---

138 
o’zlari bilan o’rgangan matnlarini ham olib o’tishadi; 
– yangi tuzilgan guruhning har bir a’zosi endi o’ziga 2 ta vazifa, ya’ni 
o’qituvchi va tinglovchi vazifasini oladi va quyidagicha faoliyat ko’rsatadi: 
1) o’qituvchi sifatida o’zi avval o’rgangan materialni gapirib beradi, o’zi 
mustaqil o’rgangan materialning asosiy joylariga barchaning diqqatini jalb qiladi, 
guruhning boshqa a’zolarini tushunish va o’zlashtirish qobiliyatlarini tekshiradi; 
2) tinglovchi sifatida, guruh a’zolarining navbatma-navbat so’zlab, 
tushuntirayotgan, gapirayotgan matnlarini eshitadi, tahlil qiladi, fikrlaydi va 
yodda saqlab qolishga harakat qiladi; 
– o’qituvchi esa ularga mazkur jarayonni amalga oshirish uchun matn 
hajmiga va umumiy mavzuning qiyin-osonligiga qarab vaqt ajratadi. Natijada 
butun o’quv materialini yaxlit jamoa bo’lib o’rganish imkoniyati tug’iladi. 
Muhimi, tinglovchilarda o’quv materialini mustaqil o’rganish, hamkorlikda 
ishlash, bilganlarini boshqalarga tushuntira bilish ko’nikma va malakalari 
shakllanadi. 
– guruhdagilar bir-birlariga o’z matnlarini gapirib berib, barchalari ushbu 
matnlarni bilib olishgach, o’qituvchi o’rganilgan material guruh a’zolari 
tomonidan qanchalik o’zlashtirib olganini tekshirib ko’rish uchun har bir guruh 
a’zolarining bir-birlariga o’z matnlaridan kelib chiqqan holda savollar berishlari 
mumkinligi-ni tushuntiradi. Shunday qilib, guruh ichida o’zaro savol-javob 
o’tkaziladi. Bu esa guruhdagi tinglovchilarni bir-birlariga so’zlab bergan 
materiallarini boshqalar tomonidan o’zlashtirilganlik darajasini aniqlashga, 
o’zining bilimini yanada mustahkamlashiga yordam beradi; 
– o’qituvchi tomonidan belgilangan reglamentda mavzuni jamoa bo’lib 
o’rganish yakunlangach, tinglovchilar dastlabki guruhlariga qaytishadi va savol-
javoblar boshlanadi; 
– o’qituvchi o’zi tomonidan tarqatma materiallar asosida tuzilgan savollar 
(5–6 ta) bilan tinglovchilarga murojaat qiladi. Bunda savollar iloji boricha hamma 
matnlarga tegishli bo’lgani ma’qul, shuningdek, o’qituvchi guruhlardagi sust 
qatnashayotgan tinglovchilarni javob berish uchun qamrab olishga harakat qiladi; 
– o’qituvchi tinglovchilarning savollarga bergan javoblarini baholab boradi 
(masalan, savollarga berilgan javoblar – agar to’liq javob bo’lsa – 100 ball, 
qo’shimcha qilinsa – 75 ball, o’tirgan joydan luqma tashlansa – 55 ball, javob 
berilmasa – 0 ball qo’yilishi bel-gilanadi). Guruh a’zolarining javoblarini 
yuqorida ko’rsatilgan tartibda baholash, ballarni qo’yib borish, umumlashtirish 
uchun har bir guruh o’ziga guruh qatnashchilaridan birini «hisobchi» etib 
tayinlashi mumkin («hisobchi» ham davrada bo’layotgan savol-javoblarda 
ishtirok etadi); 
– belgilangan savollarga javob berish tugagach, o’qituvchi doskaga guruhlar 

---

139 
tomonidan to’plangan ballarni yozadi va mashg’ulotning keyingi bosqichiga 
o’tadi; 
– o’qituvchi har bir guruhni o’z yozma materiallarining mazmunidan kelib 
chiqqan holda bittadan savol tayyorlashlari kerakligini aytadi va guruhlarga savol 
tuzishlari uchun 5-7 daqiqa vaqt ajratadi; 
– shundan so’ng o’qituvchining kuzatuvi ostida savollar boshqa guruhlar 
tomonidan bitta guruhga beriladi, shu tarzda barcha guruhlar savol-javobdan 
o’tkaziladi; 
– guruhlararo savol-javoblar natijalari o’qituvchi yoki guruhlardagi 
«hisobchilar» tomonidan yuqorida belgilangan tartibda baholab boriladi. Javoblar 
to’g’ri bo’lsa, savol bergan guruh javobni to’ldirmaydi; 
– o’qituvchi guruh a’zolari to’plagan ballarni yana bir bor doskaga yozadi va 
to’plangan ballarning umumiy qiymatini aniqlaydi. To’plangan ballarning 
umumiy qiymati barcha guruh a’zolariga teng bo’linadi (kelishuv asosida).