Cabbar Mämmädov Dİplomatik psixologiYA

 
 
 
 
Cabbar Mämmädov 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
DİPLOMATİK PSİXOLOGİYA 
(Siyasi, ideoloji vä psixoloji diversiya 
vä anti-diversiyaların metodları) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«SABAH» NÄŞRİYYATI 
BAKI – 2001 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
3 
Cabbar Manaf oğlu Mämmädov: 
Diplomatik  psixologiya  (Siyasi,  ideoloji  vä  psixoloji  diversiya  vä  anti-diversiyaların  metodları).  Bakı, 
«Sabah» näşriyyatı, 2001 – 161 sähifä.
 
 
LSBN 
5 – 86106 – 225 – 0 
 
Kitabda  adi  häyatdan  tutmuş  siyasätä  vä  härbiyyäyä  qädär  olduqca  geniş  bir  diapazonda  tätbiq  olunan  çoxlu  sayda  diplomatik 
manevrlärin, taktiki gedişlärin, psixoloji fändlärin mexanizmi izah edilir, onlardan necä istifadä etmäyin yolları göstärilir; 
Kitabın  birinci  hissäsindä  –  qädim  Şärq  älbäyaxa  döyüşlärindä  vä  ümumän  härb  texnikasında  olduğu  kimi,  ünsiyyät  aktının  da 
özünämäxsus taktika vä strategiyaya, hücum vä äks-hücum mäqamlarına, käşfiyyat, diversiya elementlärinä vä s. malik olduğu göstärilir, 
räqibin  zäif  cähätlärini  necä aşkar  etmäk,  onlara  zärbäläri  necä  endirmäk,  qarşı  täräfin  hücumlarından  necä  qorunmaq,  fikirlärini  necä 
«oxumaq», ünsiyyät zamanı täşäbbüsü necä älä almaq, liderliyä necä nail olmaq, kimäsä här hansısa bir fikri necä tälqin etmäk, onu necä 
inandırmaq, fäaliyyätä necä tährik etmäk vä ya bundan necä çäkindirmäk, räyini necä döndärmäk, iradäsini necä qırmaq, öz mövqeyini 
ona  necä  qäbul  etdirmäk,  onda  hansısa  bir  ähval-ruhiyyäni,  halı,  meyli  necä  formalaşdırmaq  vä  ya  necä  neytrallaşdırmaq,  müxtälif 
xarakter  vä  statuslu  adamlarla  müxtälif  şäraitlärdä  ünsiyyäti  necä  qurmaq,  söhbätin  maraqlı  keçmäsi  üçün  hansı  nüansları  näzarätdä 
saxlamaq vä s. barädä bähs edilir. 
İkinci  hissädä  –  konkret  olaraq  siyasät  vä  härbiyyädä  istifadä  olunan  diplomatik  manevr  vä  fändlärin  texnologiyalarından  bähs 
olunur:  Räqib  cäbhäsinin  äsgär vä  ähalisinin  mänävi  vä  härbi ruhunu  necä  qırmaq,  onların  öz  qüvväsinä,  öz  härbi-siyasi rähbärliyinin 
kompetentliyinä  inamını  necä  itirmäk,  onların  döyüş  qabiliyyätini  necä  aşağı  salmaq,  müqavimät  iradäsini  necä  qırmaq,  härbi 
ämäliyyatlarda iştirakdan vä ya säfärbärlikdän boyun qaçırmağa, dezertirliyä, komandirlärä tabe olmamağa, äsir düşmäyä, satqınlığa vä s. 
necä  tährik  etmäk,  onları  özlärinin,  öz  yaxınlarının  vä  ya  öz  dövlätlärinin,  vätänlärinin,  rähbärlärinin  vä b.  äleyhinä  olan  addımlara, 
fäaliyyätlärä  necä  meylländirmäk,  beynälxalq siyasätdä  vä  ümumän  siyasätdä  bütün bunlardan  necä  istifadä  etmäk  vä s. barädä  söhbät 
açılır, bunların realizäsi üçün konkret fänd vä vasitälär göstärilir. 
Metodika dünya psixologiyasında analoqa malik deyil. 
Kitab  xüsusi  idarälär,  diplomatlar,  siyasätçilär,  politoloqlar,  härb  strateqläri,  pedaqoqlar,  psixoloqlar  vä  ümumiyyätcä,  praktik 
psixologiya ilä maraqlanan här käs üçün yararlı ola bilär.
 
 
2001
029
M
0303000000
−
 qrifli näşr 
 
Rässamı vä dizayn tärtibatçısı: Lamiyyä Xankişiyeva 
 
Kitabın  mätni  2000-ci  ildän  Azärbaycan  Milli  Elmlär  Akademiyasının  Fälsäfä  vä  Siyasi-Hüquqi  Tädqiqatlar 
İnstitutunun internet saytına daxil olunub (http://phillaw.aznet.org/monru/mamedov_diplomatiya.htm) 
Kitabın här hansı xarici ölkädä, o cümlädän, älälxüsus, Türkiyä Cumhuriyyätindä näşrindän ilk bir il üçün 
heç bir qanorar täläb olunmur 
 
© C.M.Mämmädov, 2001 

 
 

  
 
M Ü N D Ä R İ C A T
 
 
  
 
M Ü N D Ä R İ C A T  ........................................................................................................................................................5 
Ö
Ö
N
N
 
 
S
S
Ö
Ö
Z
Z  ...............................................................................................................................................................................8 
M Ü Q Ä D D İ M Ä  ...........................................................................................................................................................12 
1-Cİ HİSSÄ
 
I fäsil.
 
DAVRANIŞ VÄ DÜŞÜNCÄLÄRİN DETERMİNASİYA MEXANİZMİ BARÄDÄ .......................................19
 
I.1. MOTİVLÄR BARÄDÄ MÖVCUD NÄZÄRİYYÄLÄR  ..........................................................................................20
 
       I.1.1. Psixoanaliz näzäriyyäsi  ........................................................................................................................................20 
       I.1.2. Analitik psixologiya ..............................................................................................................................................22 
       I.1.3. İndividual psixologiya...........................................................................................................................................23 
       I.1.4. Biheviorial-tälim cäräyanı.....................................................................................................................................24 
       I.1.5. Humanist psixologiya............................................................................................................................................26 
       I.1.6. Evolyusionizm.......................................................................................................................................................27 
       I.1.7. Sinergetika ............................................................................................................................................................30 
       I.1.8. Fälakät näzäriyyäsi................................................................................................................................................31 
       I.1.9. Digär näzäriyyälär .................................................................................................................................................32 
I.2. MOTİVLÄR BARÄDÄ BİZİM QÄNAÄTİMİZ .......................................................................................................32 
       I.2.1. Genetik (irsi) amillär .............................................................................................................................................33 
       I.2.2. Täbiät amilläri .......................................................................................................................................................41 
       I.2.3. Sosial amillär.........................................................................................................................................................45 
II fäsil.
 
KÄŞFİYYAT: İNSANLARIN FİKİRLÄRİNİ NECÄ «OXUMALI», ONLARI NECÄ TANIMALI ...........60
 
II.1. ŞÄXSİYYÄTİN XARAKTERİSTİKASI BARÄDÄ MÖVCUD NÄZÄRİYYÄLÄR ...........................................60 
II.2. ŞÄXSİYYÄTİN XARAKTERİSTİKASI BARÄDÄ BİZİM QÄNAÄTİMİZ .......................................................63 
       II.2.1. Şäxsiyyätin bioloji xarakteristikası (hamıya xas olan ümumi psixoloji älamätlär)..............................................64 
       II.2.2. Şäxsiyyätin sosial xarakteristikası (färqli sosial qruplara xas olan psixoloji älamätlär) ......................................65 
       II.2.3. Şäxsiyyätin individual xarakteristikası (Konkret färdlärä xas olan psixoloji älamätlär)......................................66 
       II.2.4. Şäxsiyyätin situativ xarakteristikası.....................................................................................................................67 
       II.2.5. Şäxsiyyätin relyativistik xarakteristikası..............................................................................................................68 
II.3. ŞÄXSİYYÄTİN TÄDQİQ ÜSULLARI.....................................................................................................................70
 
       II.3.1. Diaxronik tädqiq üsulu.........................................................................................................................................71 
       II.3.2. Sinxronik tädqiq üsulu .........................................................................................................................................79 
III fäsil.
 
BİR SIRA TAKTİKİ RÄFTAR VÄ ÜNSİYYÄT FÄNDLÄRİ ........................................................................90
 
III.1. NECÄ TANIŞ OLMALI? .........................................................................................................................................91 
III.2. SÖHBÄT QAYDALARI ...........................................................................................................................................103 
       III.2.1. Riskli fikirläri necä ifadä etmäli? .......................................................................................................................110 
       III.2.2. Tänqid (irad) qaydaları  ......................................................................................................................................118 
       III.2.3. Etiraz, imtina qaydaları ......................................................................................................................................120 
       III.2.4. Mövzudan mäharätlä yayınmaq qaydaları..........................................................................................................122 
       III.2.5. Cavabdan diplomatikcäsinä necä yayınmalı.......................................................................................................124 
       III.2.6. Mövcud münasibäti qoruyub saxlamağa vä daha da inkişaf etdirmäyä imkan verän qaydalar ..........................126 
       III.2.7. Mahir hämsöhbät ola bilmäk qaydaları ..............................................................................................................128 
       III.2.8. Mahir dinläyici ola bilmäk qaydaları..................................................................................................................130 
IV fäsil.
 
ATAKA: İNSANLARA NECÄ TÄSİR GÖSTÄRMÄLİ ..................................................................................132
 
IV.1. PSİXOLOJİ TÄSİRLÄRİN FORMALARI ............................................................................................................120 
       IV.1.1. Täbliğat metodları ..............................................................................................................................................120 
       IV.1.2. Täşviqat metodları..............................................................................................................................................149 
IV.2. PSİXOLOJİ TÄSİRLÄRİN METODLARI ............................................................................................................149 
       IV.2.1. Cadu, tilsim, ekstrassensorika.........................................................................................................................133 
              IV.2.1.1. Cadugärliyin tarixi....................................................................................................................................133 
              IV.2.1.2. Cadugärliyin növläri vä mexanizmi .........................................................................................................133 
       IV.2.2. Tälqin: İnsanları ayıqkän necä hipnoz etmäli? .............................................................................................133 
              IV.2.2.1. Avtoritet vä etimada äsaslanan tälqin .......................................................................................................133 
              IV.2.2.2. Qarşı täräfin zäifliklärindän istifadä yolu ilä häyata keçirilän tälqin........................................................133 
              IV.2.2.3. Situativ faktorlara istinadän häyata keçirilän tälqin .................................................................................133 
              IV.2.2.4. Tälqin materialının mäzmunu faktoru ......................................................................................................133 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
5 
              IV.2.2.5. Tälqin texnikası faktoru............................................................................................................................133 
       IV.2.3. İnandırma, aldatma vä dezinformasiya metodları........................................................................................165 
              IV.2.3.1. Nümayiş manipulyasiyaları ......................................................................................................................165 
              IV.2.3.2. Täsvir manipulyasiyaları ..........................................................................................................................165 
              IV.2.3.3. İzah manipulyasiyaları..............................................................................................................................165 
              IV.2.3.4. Arqumentasiya manipulyasiyaları ............................................................................................................165 
       IV.2.4. Sanksiya ............................................................................................................................................................191 
              IV.2.4.1. Psixoloji sanksiyalar (diversiya)...............................................................................................................191 
              IV.2.4.2. Siyasi-inzibati sanksiyalar (diversiya)......................................................................................................191 
              IV.2.4.3. İqtisadi sanksiyalar (diversiya).................................................................................................................191 
              IV.2.4.4. Texnoloji sanksiyalar (diversiya) .............................................................................................................191 
              IV.2.4.5. Härbi sanksiyalar (diversiya)....................................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.1. Psixotron silahlar  ...........................................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.2. Psixotrop preparatlar  .....................................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.3. Partlayıcı maddälär (gksplozivlär)..................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.4. Kimyävi silahlar .............................................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.5. Bioloji (bakterioloji) silahlar ..........................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.6. Tektonik silahlar.............................................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.7. Genetik silahlar...............................................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.8. Zoo – silahlar..................................................................................................................................191 
                     IV.1.4.5.9. «Humanist" adlandırılan bir sıra müasir silahlar. ...........................................................................191 
II HİSSÄ
 
V fäsil. 
VİRTUAL MÜHARİBÄ METODLARI (Soyuq müharibä metodları).............................................................309
 
Davranış vä düşüncälärin neyrostrateji proqramlaşdırılması metodu («Atom bombasına qarşı psixoloji bomba!»)..309 
       V.1. İdeyaları necä iflasa uğratmalı, ideologiyaları necä neytrallaşdırmalı....................................................................314 
       V.2. Cähdläri necä blokirovkalamalı, äleyhfäaliyyätlärin qarşısını necä almalı.............................................................323 
       V.3. İnqilabları necä formalaşdırmalı, situasiyaları necä däyişmäli ...............................................................................330 
       V.4. Qüvvälär (şäxsiyyätlär, dövlätlär...) äleyhinä fäaliyyätlär  .....................................................................................338 
       V.5. Räqib cäbhäsi daxilinä necä iğtişaş salmalı  ...........................................................................................................342 

 
Täzyiq taktikaları ilä älaqädar bir sıra nüanslar
.........................................................................................................399 
              
ÄLAVÄ: 
Bäzi dövlätlärin «Psixoloji ämäliyyat» instruksiyalarından parçalar ............................................................................399 
AÇIQ CÄMIYYÄT: Müsbät vä mänfi täräfläri ..............................................................................................................401 
Qarabağ müharibäsi ilä älaqädar bäzi çıxarışlar  ............................................................................................................410 
Ädäbiyyat siyahısı................................................................................................................................................................420 
 
 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
6 
 
 
 

  
Ö
Ö
N
N
 
 
S
S
Ö
Ö
Z
Z
 
 
  
 
 
 
Cabbar Mämmädovun «Diplomatik 
psixologiya» monoqrafiyasına 
AMEA-nın Fälsäfä vä Siyasi-Hüquqi 
Tädqiqatlar İnstitutunun 
 
R Ä Y İ
 
 
Cabbar Mämmädovun "Diplomatik psixologiya" monoqrafiyası sosial psixologiyada az öyränilmiş vä dövlät 
idaräçiliyi,  siyasät,  ideologiya  vä  härb  sahäsi  üçün  xüsusi  ähämiyyät  käsb  edän  bir  sahäyä  häsr  olunmuşdur. 
Qeyd olunmalıdır ki, tädqiqat ciddi metodoloji äsasa vä elm üçün xüsusi ähämiyyät käsb edän bir sıra mäsälälärä 
ciddi  mäntiqi-ardıcıl  baxış  sisteminä  malikdir.  Deyilän  mäsälälär  sırasına  aid  oluna  bilär:  1)  Davranış  vä 
düşüncälärin determinasiya mexanizmi; 2) Şäxsiyyätin psixoloji portreti vä individual imkanlarının spesifikası; 
3) Müxtälif şärait üçün färqli ünsiyyät metodları vä räftar taktikaları; 4)  Konkret situasiyalarda  insana  täsir vä 
onu inandırma metodları; 5) Virtual müharibä metodları; vä s. 
Täkcä yuxarıda qeyd olunan bu mäsälälärin siyahısı özü mäsälänin qoyuluşunun orijinallığını, bir sıra elmi 
praktik  mäsälälärä  müällifin  biopsixologiya,  psixologiya,  sosiologiya,  tarix  vä s.  kimi  digär  elmlärlä  käsişän 
elmlär prizmasından baxmağa cähd etmäsini göstärir. Müällif sübut etmäyä  çalışır ki, insan potensialı vä onun 
bütün yaradıcılıq ehtiyatından, ideologiya vä härb strukturları kimi cämiyyätin ähämiyyätli dövlät institutlarında 
böyük effektivliklä istifadä oluna bilär. Bizim fikrimizcä, burada müällifin Azärbaycanın härb mäktäbindä çox 
az  öyränilmiş  "Virtual  müharibä"  metodlarının  araşdırılmasına  cähd  etmäsi  xüsusilä  diqqätälayiqdir.  Mäsäläyä 
Azärbaycanın  bu  gün  düşdüyü  tarixi  şäraitin  spesifikası  aspektindän  baxılsa,  o  zaman  Cabbar  Mämmädovun 
härbi  ämäliyyatlar  şäraitindä  taktika  vä  strategiyanın  sosial-psixoloji  aspektläri  barädä  äldä  etdiyi  näticäläri 
Azärbaycan üçün bu gün kifayät qädär böyük ähämiyyät käsb edän härb sferasında uğurla istifadä oluna bilär. 
Cabbar  Mämmädovun  "Diplomatik  psixologiya"  kitabı  barädä  fikirlärimizi  ümumiläşdiräräk,  äminliklä 
demäk mümkündür ki, müällif bu işindä tädqiq  etdiyi problemä  cäsarätli analitik qabiliyyät, mäntiqi-ardıcıl vä 
sistemli baxış nümayiş etdirir. Näzärä alınsa ki, C.Mämmädov yalnız orta mäktäb bitirib, o zaman şübhäsiz ki, 
biz  qarşımızda  özünütähsil  yolu  ilä  ähämiyyätli  säviyyäyä  qalxa  bilmiş  fenomenal  bir  şäxsiyyätin  parlaq 
nümunäsini görürük. Vä  güman  edirik ki, çox  yaxın  vaxtlarda o, näzäriyyä  sahäsindä äldä etdiyi qänaätlärinin 
cämiyyätimizin  dövlät  ähämiyyätli  sferalarında  praktik  tätbiqinä  nail  olacaq  vä  bununla  da,  bugünkü 
cämiyyätimiz üçün näzäräçarpacaq faydalar gätirä biläcäkdir. 
 
Azärb. Milli Elmlär Akademiyasının 
 «Fälsäfä vä Siyasi-Hüquqi 
Tädqiqatlar İnstitutu»nun direktoru  
fälsäfä elmläri doktoru, 
prof. Y.İ.Rüstämov 
 
☯ ☯ ☯ 
BDU-nun Psixologiya Kafedrasının 23.02.1998 tarixli ümumi iclasının protokolundan çıxarış (bir parça) 
«...Cabbar  Mämmädovun  işläri  ilä  tanışlıq  göstärir ki,  müällif  yazdığı  mäsälälär  haqqında  hamıya  mä’lum 
olan ümumi, bayağı häqiqätläri täkrar etmäyib, tädqiq etdiyi psixoloji fenomenlärin mexanizminä nüfuz etmäyä, 
onu açmağa çalışmışdır vä buna äsasän nail olmuşdur. Müällif müxtälif mäsälälär haqqında indiyä qädär o şäkil-
dä,  o  tärzdä,  o  häcmdä,  o  mövqedän  söylänilmämiş  fikirlär  söylämişdir  vä  özü  dä,  o,  bu  fikirläri  mäişät 
düşüncäsi säviyyäsindä deyil, müasir elmin säviyyäsindä söyläyä bilmişdir ki, bu da olduqca sevindirici bir hal-
dır... 
...Qeyd etmäliyik ki, C.Mämmädovun işläri haqqında müxtälif aspektdän çox fikir söylämäk olar. Onlar ak-
tual mäsälälärä häsr olunmuşdur, mäzmunludur. Onlarda yeni fikir vä ya yeni fikir söylämäk cähdi vardır. Yeni 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
7 
fikir isä, çox vaxt mübahisäyä säbäb olur, müqavimätlä qarşılaşır. Göndärişä älavä olunan täqdimatdan görünür 
ki, müällif gäncdir, hätta onun xüsusi ali tähsili dä yoxdur. Belä bir väziyyätdä onun yazdığı mäqalälärä, yürüt-
düyü mühakimälärä äsasän son däräcä iste’dadlı olduğu görünür. Müällifdä tädqiqatçı alimä xas olan xüsusiyyät-
lär  vardır.  O,  olduqca  müşahidäcil  vä  mä’lumatlıdır,  orijinal  elmi  täfäkkürä  malikdir.  Müällif  hadisälärä  yeni 
mövqedän baxmağı, onları müasir mäfhum vä vasitälärdän istifadä edäräk tählil etmäyi vä qiymätli näticälär çı-