vacibdir» formasında. Özgälärinin istäyinä tabe olmaq, onların iradäsini yerinä yetirmäk işindä insanlar bir alçaqlıq,
qürursuzluq hiss edirlär. Äksinä, real zärurätä, adät-änänäyä, qanuna vä s. qarşı hamıda bir ehtiram mövcuddur vä
bunlara hamı, äsasän, müqavimätsiz tabe olur;
Daha bir metod – bunu konkret olaraq ondan qanun, qeyrät, borc, namus, vätän, cämiyyätin, näslin marağı, paklıq,
düzlük, humanizm, ädalät vä s. täläb etdiyini ona aydınlaşdırmaqdır. Bu, insanda mäsuliyyät hissi oyadır.
Yuxarıdakı metoddan bunun başlıca färqi odur ki, orada ümumiyyätcä, müällif gizlädilir, depersonifikasiya
etdirilirdisä, burada o, konkretdir vä däqiq olaraq göstärilir ki, bu fäaliyyät, addım, mövqe vä s. mähz filankäsä (vä ya,
mäsälän, vätänä, xalqa vä s.) xidmät formasıdır, hansı ki, hämin obyektä xidmätin här käsä baş ucalığı gätirdiyi
qabaqcadan ona mälum olmalıdır. Bu baxımdan, hämin obyektin, o cümlädän, qanunun, normanın vä s. müqäddäs, pak,
ali, toxunulmaz, böyük hörmätä layiq vä s. olması barädä qabaqcadan bir qädär «mikroleksiya» söyläyib, täbliğat
aparmaq, sonra onu ona istinad göstärmäk xüsusi effektlidir.
Qeyd olunmalıdır ki, bu metod äsasän fanatik tipli vä ya täcrübäsiz şäxslärä tätbiqdä xüsusi effektlidir. Söhbäti
mäharätlä fırladıb, sudan quru çıxa bilän färasätli adamları isä, bu cür spekulyasiyalara qısnamaq, kämändä salmaq bir
qädär qäliz mäsälädir;
Daha bir metod – onu sosial deyil, dini imperativlärä qısnayıb, etiqadını istismar etmäkdir. Cihad, sälib yürüşü, and
içmäk, tövbä etmäk, «Allah xofu» üzärindä qurulan nizam-intizam vä b. bu effektä nümunälärdändir;
Daha bir metod – onu buna qabaqcadan hazırlaşdırmaq, onda «ustanovka» yaratmaqdır. Gözlänilmäz hadisä insanda
qeyri-adekvat reaksiya doğurur, äksinä, gözlänilän hadisäyä insan daha asan uyğunlaşır, daha tez reaksiya verir vä bu
reaksiyaları daha obyektiv olur. Necä ki, häkimin «Siz on gündän sonra öläcäksiniz» diaqnozu vaxtla halı assosiasiya
etdirdiyindän, bütün sonrakı müalicänin effektini heçä endirir, eläcä dä, müsahibin «Bu fakt sizi sevindiräcäk», «Siz
yäqin ki, bundan kädärlänäcäksiniz», «Sizin üçün bu da maraqlı ola bilär ki...» vä s. tipli xäbärdarlığı hämsöhbäti zäruri
ähval-ruhiyyäyä kökläyir. Bu növ formullarla «start» väziyyätinä gätirilmiş insan vä ya insan toplusunu isä lazımi
fäaliyyätä sürüklämäk üçün bundan sonra adi bir komanda da kifayätdir;
Daha bir metod – onun mövqeyinin, cähdinin, halının vä ya müqavimätinin säbäb-mäqsädini açıb göstärmäkdir, mäs.,
bu cür: «Sän bununla filan vaxtkı hadisänin haqq-hesabını çäkmäk istäyirsän», «Sänin bunda şäxsi motivlärin var» vä s.
Täsir – mexanizminin därki ilä öz qüvväsini itirir. Hisslärinin planlı deyil, täbii olduğunu, özünün riyakar deyil, sämimi
olduğunu, başqa mäqsäd güdmädiyini sübut etmäk, ifşa olunmaqdan qurtulmaq, mänliyini qorumaq vä s. üçün, yaxud
planının pozulduğunu därk etdiyi üçün täräf-müqabil mövqeyini däyişmäyä mähkum qalır. Psixoanalitikada bu fänddän
pasiyentin beynindäki depressiv sindromu äritmäk üçün istifadä edilir.
Qeyd olunmalıdır ki, gündälik ünsiyyätdä bu fändin digär variantından, yäni real deyil, özündänquraşdırma säbäb-
mäqsädi, başqa sözlä, bähanäni äsas göstärmäk formasından da, geniş istifadä olunur. Mäs., «Sän oraya bu işä görä yox,
mähz filankäsi görmäk üçün gedirsän» vä ya «De ki, cäsarätim çatmır, ona görä etmiräm» vä s. tipli deyimlär bu
qäbildändir. Hämçinin, qäsdän äleyh kökländiyini, süni olaraq bu atmosferi yaratdığını, täkidinin (müqavimätinin)
qäräzdän iräli gäldiyini vä s. iddia etmäk, şär atmaq, böhtan demäk vä b. da bu mäqsädli stimulyatorlardandır;
Daha bir metod – onun mövqeyinin, cähdinin, halının vä ya müqavimätinin säbäb-mäqsädini onun özündän sual
etmäkdir. Problemi bir känara qoyaraq, täsadüfi formalaşan situasiyanı müzakirä obyektinä çevirmäk, özü dä burada
äsas günahkar kimi onu ittiham edib, väziyyätä görä ondan hesabat istämäk täräf-müqabili çıxılmaz väziyyätä salacaq,
cinayät başında yaxalanmış oğru kimi ora-bura vurnuxacaq vä ya mövqeyinin, cähdinin vä s. nahaq bu cür yozulduğunu
iddia etmäklä, can qurtarmağa, özünü bäraätländirmäyä çalışacaq vä vacibi odur ki, sizä bir dä belä düşünmäyä äsas
vermämäk üçün mövqeyini däyişäcäk;
Daha bir metod – ona etimad göstärmäk, onun barädä yaxşı täsävvürdä olduğunuzu bildirmäk, ondan başqa cür
häräkät gözlämädiyinizi näzärä çarpdırmaqdır. Özü barädä olan täsävvürü puça çıxarmamaq, etimadı doğrultmaq,
yaradılan nüfuza layiq olmaq üçün täräf-müqabil deyilän mövqeyä gedäsidir;
Daha bir metod – onu öz täsadüfi bir sözünün äsirinä, girovuna çevirmäkdir. Belä ki, nä vaxtsa dediyi hansısa bir ötäri
sözü äldä dästavüz edib, uzun müddät bundan onun fäaliyyätini korrektä üçün bir ülgü mövqeyindä istifadä etmäk
mümkündür. Mäs., «Män inciyän (küsän, qorxan vä s.) deyiläm» etirafı müsahibin sonrakı manevrlärinä xeyli geniş
imkanlar açır ki, bundan sonra bütün umu-küsü, qäzäb, inciklik vä s. hämin bu bäyanatla sığortalanmış olur. Belä ki,
här däfä ona öz etirafını xatırlatmaqla («bäs, deyirdin ki...» yaxud «sän demişkän...») väziyyäti düzältmäk mümkündür.
Özü-özü ilä ziddiyyätä girişmämäk, sözü ilä ämäli uyğun gälmäyän riyakar täsävvürü yaratmamaq vä s. xatirinä täräf-
müqabil sizin här şıltaqlığınıza, mäqsädli zarafatlarınıza vä s. dözäsidir. Metodun äsas variasiyası ondan ibarätdir ki,
lazımi söz mäcburi şäkildä, yäni söhbäti diplomatikcäsinä «fırladıb», mäqsädyönlü şäkildä onun üstünä gätirib
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
55
çıxarmaqla da, täräf-müqabilin dilindän qoparıla bilär. Hämçinin, färqli situasiyada onun ayrı-ayrı vaxtlarda işlätdiyi,
färqli sözläri arqument yerindä qäbul oluna bilär;
Daha bir metod – onu öz täsadüfi bir häräkätinin äsirinä, girovuna çevirmäkdir. Belä ki, o häräkät sizä ziyanlıdırsa
onun mänfi täräflärini äldä arqument edäräk daim ondan täräf-müqabilä qarşı qaxınc aläti, yox, xeyirlidirsä, müsbät
täräfini äsas götürüb ibrät timsalı kimi istifadä etmäk vä bununla sonrakı fäaliyyätlärinä korrektä vermäk mümkündür.
Metodun variasiyaları eynilä yuxarıdakı metodda olduğu kimidir.
Daha bir metod – lazımi keyfiyyäti ona müxtälif komplimentlär vasitäsilä mäcburi «sıramaqdır», mäs., bu cür: «Sändä
mänim än çox xoşuma gälän cähät sänin küsäyän (qorxan, simic vä s.) olmamağındır» vä s. Täsävvürü, eläcä dä, bu
täsävvürü yaratmaq üçün çäkdiyi zähmäti puç etmämäk naminä täräf-müqabil özünü bu cähätdän göstärmäk üçün
canfäşanlıq edäsidir vä ya göstärmäk yadından çıxdıqda yadına salındıqca äl – qolu bağlanasıdır («män dä deyirdim
ki..., heç demä...»).
Yuxarıdakı metoddan bunun başlıca färqi odur ki, burada arqument kimi konkret keyfiyyät göstärilir. Tälim-tärbiyä
prosesindä uşaq xarakterindäki hansısa cücärtini, işartını intişar etdirmäk üçün bu fänddän aktiv istifadä olunur;
Daha bir metod – bu işä ondan başqa heç kimin qabiliyyätinin çatmadığını ona izah etmäkdir. Bu insanda
ähämiyyätlilik şüuru oyadır, äväzedilmäzlik, färdilik hissi yaradır;
Daha bir metod – bunu ona xeyli adamın, älälxüsus da avtoritetlärin täkid etmäsinä çalışmaqdır. «Qrup täzyiqi effekti»
vä ya çoxluğun zähmi mäsälädä ciddi dönüş yaradasıdır;
Daha bir metod – äyani deyil, qiyabi şäkildä çoxluğun vä ya avtoritetlärin bu mäsäläyä münasibätdä mähz siz deyän
mövqedä olduğunu ona çatdırmaqdır. Hansısa baxışın müasir, hansınınsa keçmişdänqalma, hansısa davranışın, älamätin
däb, hansınınsa köhnälmiş vä s. olduğunu tälqin etmäk dä, bu qäbildändir. Liderlärin özlärini daim nüfuzlu, ali
adamların arasında göstärmäyä çalışması, äksinä, aşağı statuslu adamlarla bir görünmäkdän çäkinmäsi, yaxud söhbät
zamanı yalnız bu kateqoriya insanlarla keçirdiyi epizodlardan söz açması, aşağı statuslu adamlarla olan kontaktlarını isä
ört-basdır etmäsi, yalnız qalib gäldiyi mäqamları qabardıb, mäğlubiyyätlärdän söz açmaması, gecä görüşlärini,
müstäqilliyi, kinoya, konsertä, diskotekaya, bara, bulvara vä s., getmäyi oğlanların gänc qızlara müasirlik, däb, norma
kimi yozması, äksinä, häyasına qısılıb durmağı, valideynlärindän ehtiyat etmäyi keçmişdänqalma «sosial bäla» kimi
tänqid etmäsi vä b. bu effektin nümunälärindändir;
Daha bir metod – mövqeläriniz arasındakı ziddiyyäti qabarıqlaşdırmayıb yumşaltmaq, aksenti ümumiliklär üzärindä
cämläşdirmäkdir. Bunun üçün äks mövqelärinizin, baxışlarınızın yalnız eyni bir medalın iki üzü olduğunu, formaca
müxtälif olsalar da, äslindä mäzmunca eyni olduğunu, biri-birini tamamladığını iddia etmäk, bu mäqsädlä arada olan
ümumilikläri qabartmaq, bunlardan misal göstärmäk vä s. zäruridir;
Daha bir metod – fäaliyyät proqramının hazırlanması işindä onun da iştirakını tämin etmäkdir. «Özü yıxılan ağlamaz»
prinsipi prosesin qalan hissäsini nizamlayasıdır. «Yaxşı, bäs siz mänim yerimdä olsaydınız, necä edärdiniz?», yaxud
«Bayaqdan tänqid deyirsiniz, äslindä hämin mäsälä mäni dä sizdän az narahat etmir. Elä isä, gälin göräk birlikdä
fikirläşib bu väziyyätdän necä çıxış yolu tapırıq» tipli formullar täräf-müqabili bu işdä özünä şärik etmäyin
üsullarındandır;
Daha bir metod – bu işi etdikdä nä qazanacağını, etmädikdä isä nä itiräcäyini ona başa salmaqdır. Mäs., rässama izah
etdikdä ki, bu kitab onun üçün tribuna, särgi, vitrindir vä oraya çäkdiyi illüstrasiyalar neçä min nüsxä ilä çap olunub,
yayılıb, onun qabiliyyätini reklam etdiräcäk vä ona xeyli nüfuz, müştäri gätiräcäk, o zaman rässam (vä ya digär sänätçi)
hätta pulsuz işlämäyä vä zähmätini hädiyyä etmäyä dä razı ola bilir;
Daha bir metod – onun qazanc vä itkisini nisyä deyil, nağd olaraq ona vermäkdir. Başqa sözlä, sizä xeyirli olan
zähmätini äväzsiz qoymayıb, här däfä nä iläsä (adi täşäkkürdän tutmuş, zähmäthaqqına, väzifäsini, rütbäsini
yüksältmäyä qädär. Ätraflı bax: «Müsbät sanksiyalar» bölümünä [säh. 80]) mükafatlandırmaq, onun növbäti
däfälärdä dä, sizin tapşırıqlarınıza can-başla getmäsinä säbäb olacaq. Äksinä, sizä zidd addımların här birinin qarşısına
bir «kozır» qoymaq, här cähdini müvafiq sanksiyalarla müşayiätländirmäk çäkindirici effektlidir. Täzyiqlärinin
güzäştlärlä deyil, adekvat sanksiyalarla qarşılaşdığına adät edän täräf-müqabil gec-tez sizinlä münasibätin haqq-
hesabını därk edäsidir;
Daha bir metod – onun ümidini istismar edib, onu istäklärinin girovuna, äsirinä çevirmäkdir. Yuxarıdakı metodlardan
färqli olaraq burada onun qazanc vä itkisinin açarı kimdäsä yox, mähz sizdädir, lakin siz bunu onun qarşısında şärt kimi
qoyursunuz: «Sän belä etsän, män dä bu cür edäcäyäm, etmäsän bu biri cür» vä ya «et, edim», yaxud «et, etmäyim»
vä s. formasında.
Azadlığın hüdudu problemä qädärdir. Problemin başladığı yerdä müstäqillik bitir. Täräf-müqabilin mövcud hansısa
bir probleminin hällindä täşäbbüsü älä almaq, yaxud onda açarı sizin älinizdä olan hansısa bir süni problem yaradıb, nä
zamansa häll edäcäyinizä vä ya ehtiyac duyduğu näyisä nä zamansa ona veräcäyinizä vä s. ümid yaratmaqla (bir sözlä,
potensial imkanlarınıza qısnamaqla) uzun müddät ondan istifadä etmäk mümkündür. İstifadä edib qurtardıqdan sonra
isä heç istädiyini vermäyib, birtähär başdan etmäk dä olar;
Daha bir metod – onun bu işdä kiminläsä räqabätä, bähsä, prinsipä, yarışa, intriqaya girmäsinä nail olmaqdır. Härraca
qoyulmuş reytinqinin xilası naminä täräf-müqabil mäqsädläriniz yolunda qladiatorluq edäsidir;
Daha bir metod – onunla münasibäti heç vaxt konkretläşdirmäyib, düşmäni ilä onun arasında täräddüdlü mövqe
tutmaqdır. Gah o, gah da düşmäni täräfä äyilän bu cür ikili (dinamik) münasibät qüvvä vä maraqları balanslaşdıraraq,
äldän çıxmanız vä ya düşmän cäbhäsini genişländirmäniz ehtimalı ilä daim täräf-müqabilä täzyiq göstäräcäk. Sizi
itirmämäk, yaxud düşmän cäbhäsini genişlänmäyä qoymamaq xatirinä isä täräfdaş sizinlä münasibätdä daim mülayim,
güzäştli mövqe tutasıdır.
Sevgililärini qısqandırmaq vä öz däyärlärini artırmaq mäqsädi güdän gänclär ävvälki metodun variasiyası olan bu
fänddän aktiv istifadä edirlär;
Daha bir metod – onu daimi yardımlarınızın äsirinä çevirmäkdir. Mütämadi verdiyiniz bäxşişlärin ardının käsilmäsi vä
ya olanların geri alınması qorxusu onu sizdän asılı väziyyätä salasıdır. Qiyamçıların liderlärinä väzifä verän rähbärlärin,
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
56
äldän çıxmaq ehtimalı olan dövlätlärä här il yardım kompaniyası keçiräräk, dividentlärini depozit borc formasında
deyil, itaät şäklindä geri alan nähäng dövlätlärin, perspektivli şäxslärä «stavka» qoyan messenantların vä b. siyasäti
buna nümunälärdändir;
Daha bir metod – onun haqqında ädalätsiz qärar çıxarmaqdır. Tapdanmış hüquqlarının müdafiäsi, özü barädä
täsävvürün täshihi, istäklärinin bäraäti, ädalätin bärpası vä s. xatirinä täräf-müqabil äleyhinä yozulmuş mövqeyini
däyişäsidir;
Daha bir metod – onunla münasibäti soyutmaq, gärginläşdirmäk, hätta käsmäkdir. Täräf-müqabilä yerini göstärmäk vä
öz kursunu qaldırmaq üçün gündälik häyatda insanların, demäk olar ki, än aktiv istifadä etdikläri fändlärdändir. Lakin,
bir şey qeyd etmäk lazımdır ki, münasibäti käsmäzdän ävväl «üräyini boşaltmaq», täräfdaşı acılamaq, keçdiyin
körpüläri partlatmaq qädär tählükälidir. Här halda, gäläcäk münasibätlär üçün älyeri saxlanılmalıdır;
Daha bir metod – onun hansısa bir sirrinäsä vaqif olmaqdır. Bu sirri yaymaqla onu ifşa edäcäyinizdän ehtiyatlandığı
üçün täräf-müqabil qarşınızda qul olasıdır. Başqa sözlä, kiminsä hansısa sirrinäsä vaqif oldunuzsa, demäli, artıq o sizin
älinizdädir.
Paparitsa jurnalistikada bu fänddän geniş istifadä edilir;
Daha bir metod – onu haqqında şayiä yaymaqla qorxutmaqdır. Şayiänin ağlabatanlıq däräcäsi vä tählükänin reallıq
ehtimalı lazımi häddädirsä, täräf-müqabil daha az itkini seçib (ägär bu, häqiqätän dä, onun üçün az itkidirsä) sizin
iradänizi yerinä yetiräsidir;
Daha bir metod – onun yaxınlarına täzyiq etmäklä ona täsir göstärmäkdir. Başqa sözlä, äziz bildiyi kimi vä ya näyisä
tählükäyä, täzyiqä märuz qoymaq onda vicdan äzabı, mänävi sarsıntı doğurduğundan, hämin şäxsi vä ya predmeti zärbä
altından xilas etmäk naminä täräfdaşın güzäştä getmäsi ehtimalı böyükdür. Ondan hansısa bir girov götürmäk dä bu
metodun variasiyalarındandır;
Daha bir metod – onun märamı ilä daha böyük, güclü, ali şäxslärin maraqlarının toqquşmasına nail olmaqdır. Bunun
üçün, ya täbliğat aparıb onun fäaliyyätindä, äqidäsindä, durumunda, halında vä s. böyüklärin öz mänafeyinä tählükä
görmäsinä çalışmaq, ya da müäyyän vasitälärlä täsir göstärib onun bu istiqamätdäki fäaliyyätinin, durumunun vä s.
azacıq yolundan dönäräk hämin böyüklärin maraqları ilä toqquşan mäcraya yönälmäsinä müväffäq olmaq kafidir;
Daha bir metod – getdikcä gärginläşän situasiya üzärindä näzaräti qäsdän äldän buraxmaqdır. Körpüdä häräkät edän
dinamit maşınının sürücüsü nümayişkaranä şäkildä rulu söküb päncärädän atandan sonra, körpünün o başından
iräliläyän digär dinamit maşınının sürücüsü özünü necä aparırsa, täräf-müqabil dä özünü eläcä aparıb, o cür yolunuzdan
tez-täläsik qaçasıdır;
Daha bir metod – onun bu sahädäki fäaliyyätinä, durumuna, yaxud müqavimätinä güc verän enerjisini tükändirmäyä
säy göstärmäkdir. Bunun üçün gälir yerlärini bağlamaq, müttäfiqläri ilä arasına şübhä, nifaq toxumu säpmäk, älaqälärini
pozmaq, infrastrukturunu dağıtmaq, yer-yerdän problem atäşinä, bäla yağışına tutmaq, potensialını iflic etmäk,
düşüncäsini, äqidäsini dolaşdırmaq, ideallarını öldürmäk vä s. vä i.a. vacibdir. Fäqät, dünya «cängällik prinsipi»
üstündä bärqärardır vä burada ya sän Şir olub başqalarını yemälisän, ya da, ola bilmäsän, Dovşan olacaqsan vä özgäläri
säni yeyäsidir;
Daha bir metod – öz härbi, fiziki muskullarını şişirtmäkdir (vä ya bunun belä olması görüntüsü yaradıb, täbliğatını
aparmaqdır). Güc lazımi häddä çatandan sonra isä, äslindä heç bu gücdän birbaşa istifadäyä ehtiyac qalmır vä hamı, här
şey öz-özündän sizin diqtänizä tabe olur: Bütün baryerlär qırılır, maneälär özü-özündän däf olur, qanunlar sizin
xeyrinizä işlämäyä başlayır. Çünki dünyada här şey qanunlara, qanunlarsa gücä tabedir! Çünki täzyiq qarşısında här
şey, hätta qanunlar da äyilir!;
Daha bir metod – ägär heç bir metod kar etmirsä – väziyyäti dondurmağa, vaxt qazanmağa çalışmaqdır. Vaxtın ötmäsi
ilä väziyyätin Sizä doğru äyiläcäyi ümidinä söykänib durmaq, härdän insan üçün situasiyadan yeganä çıxış yolu olur.
...Vä s...
I
I
V
V
.
.
2
2
.
.
P
P
S
S
I
I
X
X
O
O
L
L
O
O
J
J
I
I
T
T
Ä
Ä
S
S
I
I
R
R
L
L
Ä
Ä
R
R
I
I
N
N
M
M
E
E
T
T
O
O
D
D
L
L
A
A
R
R
I
I
Strategiyanın yuxarıda sadalanmış dörd növünä vä ya hakimiyyätin fiziki, emosional, intellektual vä iradi
tipinä uyğun olaraq, insanların biri digärinä täsir üsulları da dörd növdür: (1) birbaşa qüvvä tätbiq edilmäsi, (2)
tälqin, (3) inandırma vä (4) sanksiya. Ägär, qüvvä – cismä, tälqin – emosiyaya, inandırma – intellektä täsir
aparatıdırsa, sanksiya – iradäyä täsir vasitäsidir. Aşağıda bunların här biri barädä ätraflı söhbät açılır (bunlardan
birincisi psixoloji ähämiyyät käsb etmädiyindän burada onun barädä söhbät açılmır. Hämçinin, yuxarıdakı
«KÄŞFİYYAT: İnsanların fikirlärini necä «oxumalı», onları necä tanımalı»
märhäläsi ( II фясил. ) bunlardan üçüncüsünün tärkibinä daxildir).
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
57
☯ ☯ ☯
IV.2.1. TÄLQIN: İNSANLARI AYIQKÄN NECÄ HIPNOZ ETMÄLI
Tälqin – mäntiqi analiz vä qiymätvermä täläb etmäyän mäzmunun qavranılması vä realizä edilmäsindä
tänqidiliyin vä şüuriliyin zäiflädilmäsi ilä bağlı psixikaya täsir prosesidir. Tälqin – insanda här hansısa bir halın,
räyin vä ya meylin formalaşdırılması mäqsädilä häyata keçirilib, mexanizmi hisslärä, onun vasitäsilä isä ağıl vä
iradäyä täsir prinsipinä äsaslanır. Äsasän, emosional (bädii) tipli insanlara tätbiqdä effektlidir.
Ümumi olaraq, istänilän tälqin prosesinin sämäräliliyi bir çox faktorlardan asılıdır ki, bunların bir neçäsi
aşağıdakılardır:
— Tälqinedän şäxsin kim olması: onun kompetentliyi, etibarlılığı, zahiri cälbediciliyi vä s.;
— Täsirgöstärilän şäxsin kimliyi: yaşı, analitik-obrazlı düşüncä tärzi vä s.
— Täsirgöstärän şäxslä täsir obyekti olan şäxs arasındakı münasibät: arada olan etimad, şäxsi simpatiya vä s.
— Tälqinin göstärildiyi kanal: aktivlik-passivlik, şäxsän birbaşa olaraq, yoxsa mäktub, telefon, KİV vasitäsilä täsir
göstärilmäsi;
— Situasiya: tälqinin harada, hansı vaxt, hansı şäraitdä vä s. göstärilmäsi
vä s. kimi amillär tälqin prosesindä xüsusi ähämiyyät daşıyan elementlärdir
Aşağıda bu variantlardan här birinä äsaslanan tälqin formaları barädä ätraflı mälumat verilir:
IV.2.1.1. Avtoritet vä etimada äsaslanan tälqin
Täsirgöstärän şäxsin (suggestorun) färdi keyfiyyätläri faktoru:
İlkin olaraq tälqin prosesinin effektliliyindä rolu olan başlıca faktor tälqinedän şäxsin kimliyi mäsäläsidir,
yäni tälqinin effekti tälqin edän şäxsin kimliyindän bilavasitä asılıdır. Tälqin prosesindä rolu olan bu faktorun
mahiyyätini bizim «Avtoritet täzyiqi effekti» adlandırdığımız aşağıdakı qanunla xarakterizä etmäk mümkündür:
Sosial täsir vektorunun oriyentasiyası hämişä güclü şäxsdän gücsüzä doğru yönälmiş olur.
Başqa sözlä, insanlar o şäxsin täsiri altına daha tez düşürlär, hansılar ki, onlardan üstündür. İnsana başqaları
qarşısında üstünlük gätirän belä cähätlärä qismän aiddir:
a) Fiziki üstünlüklär: Buraya aiddir – qüvvä, ağıl, köklük, hündürboyluluq, yaşca böyüklük, zahiri cälbedicilik, amiranä
danışıq tärzi, tälqinolunan şäxslä oxşarlıq vä s. kimi cähätlär. Mähz bu säbäbdän, hündürboylu vä ya kök adamlar
düşdükläri kollektivdä xüsusi statusa malik olur, nüfuz qazanmaq üçün xüsusi çarpışıb vuruşmur vä çox vaxt da, lider
kimi qäbul edilir; qızlar bu cür oğlanları daha yetkin täbäqä kimi qavrayır, onlara daha çox mähäbbät gözü ilä baxır –
baxmayaraq ki, bu insanlar psixi cähätdän heç dä hämişä qüvvätli olmurlar vä tarixdä ad qoymuş böyük särkärdälärin
dä heç biri bu kateqoriyaya aid deyil, o cümlädän, İsgändär, Sezar, Napoleon, Lenin, Stalin, Hitler vä digär dahi
şäxsiyyätlärin boyu 165 sm.-dän çox olmayıb. Gözäl görünüşlü vä yaşlı adamların täsir gücü dä bu qäbildändir;
b) Emosional üstünlüklär
: Buraya aiddir – öz emosiyalarını idarä edä bilmäk qabiliyyäti, heç vädä öz täbii emosiyalarını
düşünmädän täzahür etdirmämäk, heç käsä özünü emosional tarazlıq väziyyätindän çıxarmaq şansı vermämäk, yäni
hämişä öz sakitliyini qoruyub saxlaya bilmäk vä s.;
c) İntellektual üstünlüklär: Buraya aiddir – intellektual yetkinlik, därin mäntiqi analiz qabiliyyäti, mälumatlılıq vä s.;
d) İradi üstünlüklär: Buraya aiddir – mätanät, prinsipiallıq, äzmkarlıq, kinlilik, qätiyyät, özünäinam, optimizm,
şäraitäuyğunlaşabilmä, özünüäläalabilmä qabiliyyätläri, täräddüdsüz sakitlik, müstäqillik, cäsarät, heç kimä hesabat
vermämäk, özünähörmät, eqoizm vä s. kimi cähätlär; mötäbärlilik, kompetentlik; birbaşa – düz gözün içinä baxaraq
danışmaq, öz marağını sezdirmämäk vä s.;
e) Sosial üstünlüklär: Hörmätli dostlara, vacib siyasi älaqälärä malik olmaq, iş üçün ähämiyyät (referentlik) käsb etmäk,
vacib mäqamda danışıqları, ünsiyyäti, münasibäti käsmäk ehtimalı vä s.
Bunlar «täsirgöstärän şäxsin (suggestorun) färdi keyfiyyätläri» faktorunu xarakterizä edib, täqribän
«güclülük nädir?» sualının cavabı vä kimliyindän asılı olmayaraq, här käsä münasibätlärdä üstünlük gätirän
nüansların bir qismi idi. Tälqin prosesindä bu effekt iki variantda – birbaşa vä dolayısı variantında tätbiq olunur.
Dostları ilə paylaş: |