Cabbar Mämmädov Dİplomatik psixologiYA

şeyi daim göz önündä olduğundan, ondan ehtiyatlanmağa da ehtiyac qalmır vä här bir addımının qarşısı vaxtında 
alına  bilir  (partizan  müharibäsinin  gücü  dä  mähz  bununla  älaqädardır).  Eyni  qayda  ilä,  söhbät  edän  iki  şäxs 
arasında  da  üstünlük  daim  o  täräfä  mäxsus  olur,  hansı  ki,  özü  barädä  qarşı  täräfä  daha  az  mälumat  verir,  öz 
koordinatlarını daha az däqiqläşdirir. Söhbäti dä, hälä här şeyi tam danışıb qurtarmamış bitirir: fäqät, bağlı zärf 
hätta boş olduqda da maraq doğurur. 
☯ ☯ ☯ 
III.2.8. MAHIR DINLÄYICI OLA BILMÄK QAYDALARI 
Lakin  bütün  bunlarla  yanaşı,  ünsiyyät  bir  täkcä  sizin  monoloqunuzdan  ibarät  deyil.  Yaxşı  hämsöhbät  ola 
bilmäk üçün, älälxüsus, insanların üräyinä yol tapmaq üçün häm dä mahir dinläyici ola bilmäk vacibdir. Ancaq 
ki,  bu  dinläyicilik,  göründüyü  qädär  dä  sadä  şey  deyil  vä  bu  ad  altında  burada,  heç  dä  gözünü  döyä-döyä 
hämsöhbätin  ağzına  baxmaq  mänası  näzärdä  tutulmur.  Mahir  dinläyici  ola  bilmäk,  özü  bir  sänätdir  vä  bunu 
bacaranlar, ağızlarını açıb bir kälmä belä danışmadan, hamının diqqätini cälb edir, märkäzi fiqura çevrilirlär. Bu 
isä müäyyän fändlär täläb edir. Deyilän variant, passiv yox, aktiv dinläyicilik stilidir. Bunun üçün söhbät boyu, 
mütämadi olaraq, härdän-birdän müäyyän formullar işlätmäk zäruridir ki, onlar istär-istämäz täräfdaşın diqqätini 
sizä  bağlayır  (älavä  olaraq  bax:  «Särbäst  assosiasiya  metodu»  bölmäsinä  [burada, säh. 31]). 
Bunların bir qismi aşağıdakılardır: 
  E m o s i y a l a r a   t ä ’ s i r   f o r m u l l a r ı :  
Söhbätin ävväl, orta vä axırında işlädilän aşağıdakı müvafiq söz vä ya söz birläşmäläri täräf-müqabilin emosiyalarının 
aktivliyinä stimullaşdırıcı täsir göstärir: 
a) Söhbätin ävvälindä: 
— Sizi kimsä incidib? yaxud: kim incidib? 
— Siz näyä göräsä kädärli görünürsünüz, nä olub? vä s...; 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
50 
Bu cür xüsusi diqqät, minnätdarlıq älamäti olaraq vä ya ünsiyyät täläbatının näticäsi olaraq, täräfdaşı açılışmağa vadar 
edäcäk. 
b) Söhbätin ortasında: 
— Bu ki sänin günahın deyil! 
— Afärin, bu, äsl özünü älä ala bilmäkdir! 
— Komediyasan, äla dedin! 
— Yaxşı başa düşmädim, necä oldu? vä s. 
Fikirlärinä  bu  cür  diqqät  nümayiş  etdirmäk,  onları  täsdiqlämäk,  dästäklämäk,  bäraätländirmäk  täräf-müqabilä 
ruhlandırıcı täsir göstärir; 
c) Söhbätin sonunda: 
— Säninlä ünsiyyät maraqlıdır. 
— Adam här däfä säninlä söhbätdän sonra, sanki yüngülläşir. 
— Bu gün mäni ämälli-başlı güldürdün... 
Özünüifadä täläbatı mäcbur edäcäk ki, täräf-müqabil bunlardan sonra özünü bir qädär dä maraqlı etmäk üçün daha da 
äldän-ayaqdan getsin vä täbii ki, söhbätä daha çox aludä olsun... Vä s... 
  İ n t e l l e k t ä   t ä ’ s i r   f o r m u l l a r ı :  
Bu formullardan istänilän biri söhbätin istänilän bir hissäsindä işlädilir vä täräf-müqabilin intellektini passivläşdirmäk, 
oyanmağa qoymamaq vä s. mäqsädi güdür: 
a) Deduksiya metodu: 
Täräf-müqabilin fikirlärindän härdän xüsusi näticälär çıxarmaq, fikirlärinä qüvvät vermäk vä s. täfäkkürünün assosiativ 
qabiliyyätinä stimuledici täsir göstärir. «Hämçinin...», «Eläcä dä,..», «Demäli,...», «O cümlädän,...» vä s. kimi ara sözläri ilä 
başlayan cümlälär bu mäqsädlidir; 
b) Analogiya metodu: 
Burada  fikrin  nisbätän  aydınlığı,  konkretliyi  xatirinä,  o,  daha  särrast  deyimlä  (daha  dolğun  sinonimi  ilä)  äväz  edilir. 
«Yäni ki,...», «Daha doğrusu,...», «Başqa sözlä,...» vä s. tipli ara sözläri ilä başlayan deyimlär bu mäqsädlidir; 
c) İnduksiya metodu: 
Bu  metod,  täräf-müqabilin  fikirlärinin  härdän-birdän  daha  yığcam  ifadälärlä  ümumiläşdirilmäsindän  ibarätdir.  «Bir 
sözlä...», «Ümumi olaraq...», «Beläliklä...» vä s. tipli ara sözläri ilä başlayan müdaxiläläriniz bu mäqsädlidir. 
Vä s... 
  

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
51 
 
  
IV фясил.  ATAKA: İNSANLARA NECÄ TÄSİR GÖSTÄRMÄLİ 
«Siyasät – mümkün olanı äldä edä 
bilmäk mäharätidir!» 
Taleyran 
Bu  konsepsiyanın  ätraflı  şärhinä  keçmäzdän  ävväl,  giriş  mäqsädilä  (vä  ya  hazırlıq  üçün)  deyilän 
komponentlärä  istinadän  psixikanı  idarä  etmäyin  burada  äsas  götürülän  näzäri  mexanizmi  barädä  müxtäsär 
mälumat: 
Sadalanan  ekzogen  faktorlar  insanın  azadlığını  älindän  alıb  onun  taleyini  fatal  mäcraya  yönältmäsinä 
baxmayaraq,  digär  täräfdän  bunlar  onun  üçün  «äks-rabitä»  funksiyası  daşıyaraq,  ona  özünü  ätraf  dünyaya 
uyğunlaşdırmaq,  täbiät  vä  cämiyyätlä  adaptasiya,  harmoniya  şäraitindä  yaşamaq,  çoxsaylı  münasibätlär 
sistemindä  öz  yerini  tapmaq,  özünüqorumada  oriyentasiya  müäyyänläşdirmäk  –  bir  sözlä,  yaşamaq  uğrunda 
apardığı mübarizäsindä uğurunu, yaxud tählükäsizliyini sığortalamaq imkanı verir. Lakin bir şärtlä ki, bu täsirlär 
bitkin vä obyektiv olsun, onlar onun täräfindän düzgün deşifrä olunsun vä ona qarşı verdiyi cavab reaksiyası da 
adekvat  mäzmun  käsb  etsin.  Bu  isä  adi  mäsälä  deyil.  İş  burasındadır  ki,  bu  täsirlärin  bir  çoxu  äksär  halda 
maskalanmış, digärläri ilä eynizamanlı olduğundan färqländirilä bilinmäyän, qeyri-stabil, gözlänilmäz, obyektin 
özü täräfindän därk olunmayan vä s. ola bilir ki, bu da onların subyektiv däyärländirilmäsindä tähriflärä gätirib 
çıxarır:  obyekt  ya  hansısa  real  tählükäni  görmür,  ya  görsä  dä  miqyasını  düzgün  täyin  edä  bilmädiyindän 
konfrontasiya  zamanı  müqavimät  göstärä  bilmir,  ya  da  ümumiyyätcä,  här  hansısa  bir  tählükänin  miqyasını 
şişirdilmiş qavrayıb, ona lazım olduğundan qat-qat artıq diqqät vä enerji ayırır. Bütün bunlarsa dezoriyentasiya 
zäminindä  dissonans  vä  deqradasiyanı  qaçılmaz  edir.  Mähz  bu  nüanslar  hämin  dinamikada  insanın  ätraf 
täsirlärdän  här  hansı  formalı  izolyasiyasının  onun  üçün  hansı  faciälärä  säbäb  olacağını  täsävvürä  gätirmäyä 
imkan  verir.  İnsanların  ekzogen  faktorlar  vasitäsilä  idaräçiliyi  dä,  mähz  hämin  bu  mäqama  äsaslanır.  Belä  ki, 
istär  ayrıca  färdlärin  vä  istärsä  dä  onların  täsadüfi  yığnağından  ibarät  olan  nähäng  kütlälärin  bu  zaman  ätraf 
alämdän  aldığı  informasiyaları  (yäni  bir  daha  täkrar  edirik  ki,  ixtiyari  täsir  növünü)  müäyyän  tähriflärdän, 
saxtalaşdırmadan  keçirib  onlara  çatdırmaqla  onların  davranış  vä  düşüncälärinin  dezoriyentasiyasına, 
addımlarının,  reaksiyalarının,  düşüncälärinin,  ovqatlarının  lazımi  proqram  üzrä  reqlamentläşmäsinä  vä s.  nail 
olmaq  mümkündür.  Täfäkkürün  analiz  imkanı  isä  äldä  olan  informasiya  potensialının  kämiyyät  vä  keyfiyyät 
hüdudundan känara çıxa bilmädiyindän, bu zaman obyekt ätraf reallığa informasiya mänbäyinin gözü ilä baxmaq 
zorunda qaldığından axıra qädär xäbärsiz qalmış olur. 
Burada, hämçinin obyektin özünün keçmiş täcrübä vä biliklärindän onda qalan komplekslär, «ustanovka»lar, 
värdişlär,  stereotiplär,  şablon  reflekslär  vä b.  da  heç  dä  az  rol  oynamır.  Bunların  korreksiyası  isä  ontogenez 
faktorlara müdaxilä hesabına baş verir. 
Ontogenez  faktorlara  müdaxilä  halında  individin  istänilän  täsiri  analiz  etmäk  üçün  istinad  etdiyi, 
oriyentasiya üçün mayak kimi götürdüyü norma vä däyärlär, yaxud onun davranış vä düşüncäsindä qeyri-şüuri 
olaraq  korrektäedici  funksiya  yerinä  yetirän  hansısa  meyarlar,  komplekslär,  värdişlär,  «ustanovka»lar  vä s. 
müzakirä  obyektinä  çevriltdirilir,  müxtälif  analiz  manipulyasiyaları  ilä  gözündän  salındırılaraq,  äväzindä  bir 
başqa  kriteriyaların  onun  beynindä  hakim  olmasına,  reaksiyalarının,  fikirlärinin,  qärarlarının  mähz  onun 
prizmasından baxılaraq seçilmäsinä, formalaşmasına vä s. çalışılır. 
Filogenez faktorlar sisteminä müdaxilä  isä nisbätän  müräkkäb  mäsälä  olsa da, här  halda, müasir  baxımdan 
qeyri-mümkün dä deyil. Belä ki, täbiätdä härdän spontan olaraq baş verän bir sıra genetik däyişiklikläri müasir 
elmdä  tibbi-genetik  (älälxüsus,  genom  açarı  vasitäsilä)  vä  psixotreninq  vasitäsilä  formalaşdırmağın 
mümkünlüyü artıq eksperimental sübut olunub. Lakin här halda, bu mäsälänin nisbätän müräkkäb mexanizmini 
näzärä  alaraq,  biz  şärti  olaraq  şäxsiyyätin  sonsuz  häddä  däyişilmäsini  mümkünsüz  hesab  edirik  vä  bunun  da 
başlıca  säbäbini  şäxsiyyätin  nüväsindä  filogenez-genetik  faktorlar  kimi  parolun  dayanmasında  görürük.  Bu 
säbäbdän,  kitabda  istär  ayrıca  färdlärin  vä  istärsä  dä  nähäng  kütlälärin  davranış  vä  düşüncälärinin  onların 
genlärinä müdaxilä yolu ilä reqlamentläşdirilmäsindän, korreksiyasından bähs edilmir. 
O  ki  qaldı,  nähäng  kütlälärin  idaräçiliyinä,  o  da  täqribän  deyilän  hämin  bu  mexanizmlär  üzrä  baş  verir. 
Müxtälif  kütlävi  häräkatlar  da  bu  cür,  verilmiş  andakı  hansısa  ümumi  stimullardan,  kütlänin  bu  täsirlä  bağlı 
stereotip  qänaätindän  vä  onun  seqmentar  (irqi,  irsi,  milli,  dini,  sinfi  vä s.)  psixologiyasından  asılıdır:  Kütläyä 
hansısa  tählükänin  vä  ya  mänfäätin  miqyasını  şişirdilmiş  şäkildä  çatdırmaq  mümkündür  ki,  bu  zaman  kütlä 
dezoriyentasiya  olunaraq  qeyri-adekvat  addımlar  atasıdır.  Kütlänin  näzärindä  kiminsä  vä  ya  näyinsä  rolunu, 
ähämiyyätini süni şişirtmäk vä ya süni kiçiltmäk olar ki, bundan sonra o, yaxşı ilä pisi bir-birindän färqländirä 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
52 
bilmädän xeyri ilä ziyanını bir-birinä qarışdırsın, öz seçim vä qärarında yanılsın... 
Beläliklä,  insanları  häräkät  etdirän  qüvvälär,  qanunauyğunluqlar  barädä  bu  qädär.  Bu  qanunlar  äsasında, 
istänilän  sosial  sistemi  süni  şäkildä  tarazlıqdan  çıxarmaq  vä  disbalansdan  doğan  enerjisini  müvafiq  qanunların 
täläbläri  üzrä  idarä  edib,  lazımi  istiqamätä  yönäldä  bilmäk  kifayätdir  ki,  bir  anda  istänilän  cämiyyätdä  nähäng 
tälatümlär,  fırtınalar,  qasırğalar  baş  versin,  kütlä  än  ağılsız  häräkätlärä  belä  qadir  olsun,  xaos  alämi  başına 
götürsün  ki,  bu  kitabdan  da  mäqsäd  mähz  bu  mexanizmläri,  ondan  iräli  gälän  fäsadları  vä  onların  qarşısını 
almağın metodlarını izah etmäkdän ibarätdir. 
 
☯ ☯ ☯ 
 
I
I
V
V
.
.
1
1
.
.
 
 
P
P
S
S
I
I
X
X
O
O
L
L
O
O
J
J
I
I
 
 
T
T
Ä
Ä
S
S
I
I
R
R
L
L
Ä
Ä
R
R
I
I
N
N
 
 
F
F
O
O
R
R
M
M
A
A
L
L
A
A
R
R
I
I
 
 
Prinsipial mäsälälärdä täbliğatla täşviqat növbäti fäsildä izah olunacaq tälqin, inandırma vä sanksiya ilä ortaq 
mäxräc täşkil etsä dä, lakin täbliğat sırf ideoloji element olub, yalnız ‘‘tovlatma’’ qaydası kimi xarakterizä oluna 
bildiyi  halda,  tälqin  vä  inandırma  tädris,  tibb  kimi  sahälärdä,  incäsänätdä  vä b.-da  da  geniş  tätbiq  dairäsinä 
malikdir.  Täşviqat  isä  tälqin,  aldatma  vä s.-in  bir  çox  elementlärini  özündä  ehtiva  etmäklä,  sanksiyadan  färqli 
olaraq, häm dä, atılmış addımın cavabı yox, avansı yerindä dä istifadä oluna bilär. Mähz buna görä dä, burada 
onlar bir-birindän färqländirilir. 
☯ ☯ ☯ 
IV.1.1. TÄBLIĞAT 
«Ägär düşmän bizi tärifläyirsä, demäli, näyisä düzgün etmämişik» 
V.İ.Lenin 
Täbliğat  dedikdä,  burada  bütün  hallarda  verbal  vä  qeyri-verbal  vasitälärlä  aparılan  aşağıdakı  fäaliyyät 
növläri näzärdä tutulur vä tutulacaq: 
—  lazımi mäsälänin yalnız sizä särf edän täräfläri, yäni lehinä, yoxsa äleyhinä täbliğat aparılmasından asılı olaraq, täbliğat 
hädäfi  olan  täräfin  (milli  vä  färdi)  zövq,  baxış  vä  maraqları  (o  cümlädän,  idealı,  änänäsi,  stereotipi,  amalı,  istäyi, 
ehtiyacı vä s.), hämçinin sosial (irqi, irsi, dini, sinfi vä s.) mänsubiyyäti ilä uzlaşmayan vä hätta ziddiyyät täşkil edän, 
yaxud  äksinä,  söhbät  lehinä  täbliğatdan  gedirsä  –  uyğun  gälän  xüsusiyyätläri  birtäräfli  işıqlandırılır,  geniş  reklam 
etdirilir,  nümayiş,  täsvir  vä  ya  izah  edilir,  lazımi  kommentariya  ilä  şişirdilir;  Mäsälänin  mähz  bu  variantının  KİV 
nümayändälärinä çatması täşkil edilir, vä ya çatmasına çalışılır; 
—  dövriyyäyä  bu  säpkili  saxta  informasiya  buraxılır,  saxta,  qurama  analiz,  arqument,  nümunä,  fakt  vä  statistikalarla 
äsaslandırılır, izah edilir, başa salınır; 
—  xüsusi eyhamla çatdırılır, tälqin edilir, ortaya söz atılır, diskussiya obyektinä çevriltdirilir; 
—  onun  yaxınlarının nä  vaxtsa bu mövzuda söylädiyi fikirläri  aktuallaşdırmaqla  vä  ya  bu  äräfälärdä bu säpkili filmlärä, 
şäkillärä, söhbätlärä vä s. geniş yer, xüsusi diqqät ayırmaq yolları ilä assosiasiya yaradılır; 
—  täbii  olaraq  bu  mövqedä  olan  vä  ya  sizin  tährikiniz,  täsirinizlä  bu  mövqeyä  gälmiş  şäxsläri  (älälxüsus,  avtoritetli 
şäxsläri) axtarıb tapıb, bu sahädä öz mövqelärini  geniş ifadä edä bilmäläri üçün, ägär istäsälär, fäaliyyät göstärmäläri 
üçün onlara här cür (maliyyä, tribuna, instruksiya vä s. baxımından) şärait yaradılır, kömäk göstärilir, onların avtoriteti 
süni şişirdilir, cämiyyätdä müäyyän söz sahibi, status sahibi olmalarına çalışılır; 
—  bu mäqsädä xidmät edän här növ ideyaların, täkliflärin, ädäbiyyat vä incäsänät nümunälärinin, hämçinin häräkatların, 
fäaliyyätlärin, kompaniyaların, qruplaşmaların vä s. yaranması, yayılması vä şöhrätlänmäsi stimullaşdırılır, dästäklänir, 
täşkil edilir vä i.a.; 
—  bütün  bu  deyilänlärä  äks  olanlar  isä  gizlädilir,  ört-basdır  edilir,  görmämäzliyä  vurulur,  yaxud  mäqsädyönlü  yozaraq 
adiläşdirilir, neytrallaşdırılır,  tänä, tähqir, tänqid, rişxänd, mäsxärä,  gülüş  obyektinä çeviräräk  däyärsizläşdirilir,  geniş 
dairäyä yayılmasına här vasitä ilä mane olunur, äleyhinä kompaniya formalaşdırılır vä s. (Älavä olaraq bax: «Tälqin: 
İnsanları  ayıqkän  necä  hipnoz
 
 
e
e
t
t
m
m
ä
ä
l
l
i
i»  [burada, säh. 57]  vä  «İnandırma,  aldatma  vä  dezinformasiya» 
[burada, säh. 69] bähslärinä). 
Hämçinin, älavä edäk ki, burada bütün hallarda qabardılır, izah edilir, başa salınır, täbliğ edilir dedikdä dä, 
mähz  bu  mänalar  näzärdä  tutulur.  Özü  dä,  deyildiyi  kimi,  bütün  hallarda  informasiyanın  verbal,  yoxsa  qeyri-
verbal formada olmasının mäsäläyä heç bir däxli yoxdur. 
Härbiyyädä täbliğat, äsasän, aşağıdakı formalarda aparılır: 
1) Şifahi vasitälärlä: rupor, räqib ratsiya xättinä girmäk, radio vä televiziya, telefon, ratsiya, geri qaytarılan 
äsirlär vasitäsilä vä s.; 
2) Yazılı vasitälärlä: väräqälär säpmäk, qäzet, jurnal, broşüra, mäktub, vä s. vasitäsilä; 
3) Äyani vasitälärlä: Film, bädii tärtibatlı plakat, karikatura, stend, särgi, nakleyka, süvenir vä s. vasitäsilä; 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
53 
İdeoloji diversiya mäsälälärindä täbliğatdan, istär ayrıca färdlärin vä istärsä dä nähäng qrupların, kütlälärin, 
xalqların, orduların beyninä lazımi lozunqları, inamları, baxışları, motivläri yerläşdirmäk, räqib cäbhäsinin şäxsi 
heyätinin  (o  cümlädän,  ähalisinin)  mänävi  vä  härbi  ruhunu  qırmaq,  onların  öz  qüvväsinä  vä  härbi-siyasi 
rähbärliyinin  kompetentliyinä  inamını  itirmäk,  döyüş  qabiliyyätini  aşağı  salmaq,  müqavimät  iradäsini  qırmaq, 
onlarda  kütlävi  psixoz,  täslimçilik  ähval-ruhiyyäsi,  müqavimätin  mänasızlığı,  mäğlubiyyätin  qaçılmazlığı 
täsävvürü, mäğlubiyyätlä barışmaq psixologiyası, äks  täräfä qarşı loyal münasibät vä s. formalaşdırmaq, onları 
säfärbärlikdän vä ya härbi ämäliyyatlarda iştirakdan boyun qaçırmağa, komandirlärä tabe olmamağa, özlärinin, 
öz  yaxınlarının  vä  ya  öz  dövlätlärinin,  vätänlärinin,  rähbärlärinin  vä b.  äleyhinä  olan  addımlara,  fäaliyyätlärä 
tährik  etmäk,  satqınlığa,  äsir  düşmäyä,  dezertirliyä  meylländirmäk,  bir  sıra  mäsälälärdä  häqiqi  märamları 
maskalamaq,  räqib  cäbhäsindä  parçalanma  yaratmaq,  räqibin  härbi-siyasi  rähbärlärini,  liderlärini,  baxışlarını, 
konsepsiyalarını, doktrinalarını vä s. diskreditä etmäk, räqibi beynälxalq arenada täklämäk, onun daxili vä xarici 
siyasätini  şübhä  altına  almaq,  beynälxalq  arenada  vä  öz  cäbhäsi  daxilindä  bäzi  qeyri-mäqbul  addımlar  üçün 
qabaqcadan  münbit şärait yaratmaq  vä ya bu  cür tädbirläri sonradan bäraätländirmäk, burada özünün vä ya öz 
müttäfiqlärinin maraqlarına cavab verän baxışlar yaymaq vä s. mäqsädläri üçün istifadä olunur. Bugünkü gündä 
bu  elementlär  adi  psixoloji  täsir  hüdudundan  çox-çox  känara  çıxaraq,  hätta  gündälik  siyasätin  dä  aktiv 
elementinä çevrilib, hansılar ki, özünü iqtisadi vä diplomatik sahädä daha  çox büruzä verir. Fäqät, dövlätin öz 
ideologiyası zäif olduqda, onun vätändaşlarının başqalarının täsiri altına düşmäsi ehtimalı birä-min qat artır. 
  ABŞ  İkinci  Dünya  Müharibäsi  dövründä  Almaniya  cäbhäsindä  8  milyard  (!)  väräqä  säpmişdi;  Koreya  müharibäsi 
dövründä  yerli  ähalinin  ideoloji  dezoriyentasiyasına  nail  olmaq  mäqsädilä,  ABŞ  ictimai  yerlärdä  3 500  televiziya 
quraşdırmışdı;  Digär  halda,  yäni  müttäfiqläri  ilä  birlikdä  40  günä  83 000-dän  (säksän  üç  mindän  [!])  artıq  äsir 
götürdüyü Körfäz müharibäsi äräfäsindä İrak ähalisi vä äsgärläri arasında konkret tezliyä köklänmiş 150 min (!) pulsuz 
radioqäbuledici yaymışdı; ABŞ ekspertlärinin hesablamalarına görä bir iraklını öldürmäk, ABŞ-a orta hesabla 400 min 
(!) dollara başa gälirdisä, inandıraraq äsir düşmäyä tährik etmäk – cämisi 125 dollara başa gäldi. 
ABŞ dövläti täräfindän maliyyäläşdirilän vä MKİ (ÜRU) ilä älaqädar olan «Azadlıq» (o cümlädän, «Azad Avropa», 
«Azad  İrak»  vä s.)  radiostansiyalarının  birgä  illik  büdcäsi  Azärbaycanın  dövlät  büdcäsindän  artıqdır  (Maraqlıdır,  bu 
faktın  qarşısında,  kiçik  dövlätlärin  öz  daxilindä  yayımlanan  radio  vä  televiziya  kanallarından  hansısa  birinin  dövlät 
inhisarında olmasına qarşı Qärbin käskin reaksiyası, onları tärkisilah mäqsädindän iräli gälmir ki?). 
Bugünkü dünyada yayılan informasiyaların 70%-i üzärindä monopoliya ABŞ-a mäxsusdur. 
Göräsän, sadalanan bu statistika ilä ABŞ-ın bugünkü nailiyyätläri arasında rabitä nä säviyyädädir? 
Näzärdä  bir  şeyi  saxlamalı  ki,  täbliğatdan  känarda  lider  –  adi  adamdan  heç  nä  ilä  färqlänmir.  Lider  necä 
olursa-olsun öz rolunu yalnız bir şärtlä – ätrafdakılar üzärindä tam ideoloji hökmranlıq äldä etmäk şärtilä oynaya 
bilär. Yeri gälmişkän ekspertlärin bugünkü yekdil räyinä görä ABŞ-ın Vyetnam müharibäsindäki mäğlubiyyäti, 
onun mähz ictimai räy üzärindä näzaräti itirmäyä başladığı dövrlä üst-üstä düşür. 
Bütün  bu  deyilänlärin  mäntiqi  näticäsi  olaraq  Arximedin  «Mänä  dayaq  nöqtäsi  verin,  män  dünyanı 
qaldırım!»  aforizmini  bu  gün  bu  baxımdan  aşağıdakı  formada  improvizä  etmäk  mümkündür:  «MÄNÄ 
TRİBUNA VERİN, MÄN DÜNYANI QALDIRIM!». 
☯ ☯ ☯ 
IV.1.2. TÄŞVIQAT 
Täşviqat  adı  altında  isä  burada  –  psixi  modelläşdirmänin  ideoloji  vasitälär  istisna  olmamaqla,  dominant 
olaraq  qeyri-ideoloji  vasitälärlä  realizäsi  variantları  näzärdä  tutulur.  Buraya  –  müxtälif  sövdäläşmälär, 
kompromislär, provakasiyalar, sifarişlär, perspektivi olmayan qızışdırıcı täkliflär vermäk, xüsusi täşkil etmälär, 
xäbärdarlıqlar, hädä-qorxular, nümayişlär, tätillär, boykotlar, rüşvät vermä, qarşısında şärt qoyma, ondan nä isä 
girov  götürmä,  sui-qäsd,  diversiya-terror,  sabotaj,  şantaj,  fiziki  güc  tätbiqi,  härbi-fiziki  ekspansiya,  uşağını 
oğurlatma, evini, maşınını yandırma, işdän çıxarma, ona acıq verän häräkätlär etmä, polisä müraciät etmä vä s. 
kimi  adi  häyatda  rastlaşılan  bu  kimi  vasitälär  aiddir  (ätraflı  bax:  «Qüvvälär  (şäxsiyyätlär, 
dövlätlär...)  äleyhinä  fäaliyyätlär
»  vä  «İnqilabları  necä  formalaşdırmalı, 
situasiyaları necä däyişmäli
» hissälärinä [burada, säh. 125 vä 121]). 
Bu kateqoriyadan olan bäzi sadä täşviqat metodları: 
  Nisbätän  sadä  täşviqat  metodlarından  biri  –  räqibä  müäyyän  sövdäläşmä  täklif  etmäkdir.  Bunun  üçün  maraqların 
ortaq mäxräc täşkil etdiyi, käsişdiyi mäqamları axtarıb tapa bilmäk vacibdir. 
—  Bu  kateqoriyadan  olan  daha  bir  metod  –  sifarişlä,  muzdla  iş  gördütdürmäkdir.  Rüşvät  vermä  bu  metodun 
növmüxtälifliyidir; 
—  Bu  kateqoriyadan  olan  daha  bir  metod  –  qarşılıqlı  kompromisä  getmäkdir.  Yuxarıdakı  metoddan  färqli  olaraq, 
orada itkisiz qazanc äldä olunursa, burada güzäştlärin qarşılıqlı mübadiläsi baş verir; 
—  Bu kateqoriyadan olan daha bir metod – cavab gözlämädän birtäräfli qaydada bir addım geri çäkilmäkdir. Güzäşt – 
adekvat  öhdälik  doğurur.  Hadisälärin  sonrakı  eskalasiyasının  mäsuliyyätinin  bir  täk  onun  üzärindä  qalacağını  vä 
yaxud  täräfinizdän  özünä  heç  bir  tählükä  qalmadığını  därk  edän  täräf-müqabilin  analoji  addım  atması  ehtimalı 
böyükdür; 

www.uemu.birolmali.com
                                                   
Urmu Kitabxanasi
 
54 
  Daha bir  metod  –  bunu  ondan  kömäk istämäk  şäklindä formulä  etmäkdir.  Mäs.,  «bunu  et!»  äväzinä,  «bu  işdä  mänä 
kömäk et!» variantında. Bu, insanda ähämiyyätlilik şüuru oyadır, mänliyini, qürurunu alçalmaqdan qoruyur. İnsanların 
hässaslığına bu cür fäallıqla söykändikdä onlar üçün rädd cavabı vermäk nisbätän çätin olur; 
  Daha bir metod – müxtälif müsbät sanksiyalar (bax: «Müsbät sanksiyalar» bölümünä [säh. 80]) vasitäsilä än 
ävväl  onun üräyini älä  almaqdır. Ağlın  yolu üräkdän  keçir. Üräyi fäth  olunmuş adamın  ağıl  vä iradäsi dä itaät altına 
düşür; 
  Daha  bir  metod  –  özün  bu  işä  girişib  vä  ya  mövqe,  yaxud  halı  qäbul  edib,  onu  isä  özünä  kömäkçi  sifätindä  qäbul 
etmäkdir. Empatiya vä ya «psixoloji oxşama effekti» hadisälärin sonrakı eskalasiyasını tänzimläyäsidir; 
  Daha  bir  metod  –  täsirä  tez  vä  ya  qäsdän  düşän  kömäkçi  personaldan  istifadädir.  Qalanı,  «psixoloji  sirayät» 
mexanizminin işidir; 
  Daha  bir  metod  –  müxtälif  vasitälärlä  täräfdaşın  müttäfiqlärindän  bir  vä  ya  bir  neçäsini  älä  keçirmäk,  ya  da  öz 
adamlarından bir  vä  ya  bir neçäsinin  onun  müttäfiqi  olmasına säy etmäkdir. Etibar etdiyi,  özününkü saydığı adamlar 
vasitäsilä insanı idarä etmäksä, silah gücünä idarä etmäkdän daha asandır; 
  Daha bir  metod –  göstärişläri  ona anonim,  maskalanmış  şäkildä,  yäni  sizin istäyiniz,  täläbiniz  şäklindä  yox,  hansısa 
obyektiv zärurät, real vaciblik kimi täqdim etmäkdir. Mäs., «Män istäyiräm ki, bunu edäsän» äväzinä – «Bunu etmäyin