qadın, yoxsa kişi dilindän säslänmäsi eyni säciyyäli mäsälä deyil vä sosial normalar çoxdan hansı räftar vä
davranış modelinin qadına, hansının kişiyä mäxsus olması barädä qäti qärarlar verib.
Deyilänlärä nümunä olaraq, mäs., zäif cinsin nümayändäsi öz mähäbbätini izhar etmäk istädikdä qabaqcadan
60-70% ämin ola bilär ki, onun bu cäsaräti – «Mälum mäsälädir, ärä getmäk vaxtı çatıb, ona görä dä özünü
sırımağa adam axtarır» kimi reaksiya ilä qarşılaşacaq. Äksinä, kişilärin analoji addımına qarşı çox böyük äksär
qadınların da öz növbäsindä beynindän keçirdiyi ilk fikir bundan ibarät olur ki, kişilärä ancaq «bir şey» lazımdır
vä buna görä dä, onların bu cür addımları, göz yaşları, and-amanları hamısı «bu» mäqsädi äldä etmäk üçün olan
kişi fändlärindän, maskalarından savayı özgä bir şey deyil (täässüf ki, çox vaxt här şey elä onların düşündüyü
kimi dä olur).
Kişilärä inamını hälä tam itirmämiş digär kateqoriya qadınlarsa, bu halda kişilärin sämimiyyätini ciddi qäbul
etsälär dä, här halda, ämindirlär ki, özünä hörmät qoyan qadın kişi diqqätinä ilk cavab olaraq ağız büzüb üz
çevirmälidir. Buna isä kişilärin münasibäti heç dä birmänalı olmur: bir çox kişilär bunu öz etirafları kimi sämimi
qäbul edib, här şeyin birdäfälik sona yetdiyini düşünür vä daxilän yanıb qovrulsalar da, zahirdä bir dä o mövzuya
qayıtmamağa üstünlük verirlär. Digärläri isä öz eqoistik mänliklärini qabardaraq, belä güman edirlär ki, hämin
rädd cavabından sonra özünä hörmät qoyan kişi, näinki o qadının händävärinä dolaşmamalıdır, hätta özünü pärt
väziyyätdän xilas etmäk üçün, yeri düşdükcä o qadına üstdän aşağı baxıb, bundan heç nä itirmädiklärini şästlä
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
42
nümayiş etdirmälidirlär.
Sevgi etiraflarına qarşı daha bir başqa reaksiyanı zäif psixi tipä malik, sentimental täbiätli, hässas qadınlar
göstärirlär. Bu cür qadınlar kimäsä çox çätinliklä isinişib, çox çätinliklä dä soyuduqlarından, onlar heç vaxt riskä
getmäyi xoşlamırlar vä aldanıb psixi travma almaqdansa, häyatlarında heç näyi däyişmäyib, lap ävväldän necä
varsa här şeyin axıracan elä o cür dä qalmasına çalışırlar. Bu säbäbdän dä, onların dünyasına müdaxilä etmäk
olduqca çätin başa gälir.
Adi bir häyati situasiyanın nä qädär rängaräng variantları olduğu göz qabağındadır. «Psixi baryer» deyilän
hämin täräddüdlär dä mähz bu cür riskli mäqamların mövcudluğu halında meydana çıxır. Hansısa xahiş üçün
räisin qäbuluna girdikdä, yüksäk tribunadan ilk däfä çıxış etmäli olduqda, qadına intim täklif vermäk istädikdä
vä digär yerlärdä dä, insan bu baryerlärlä qarşılaşır vä mähz buna görä dä, çoxları addım atmaqdan qorxaraq,
neçä-neçä fürsäti äldän buraxırlar.
Mäs., eynilä hämin bu säbäbdän, birisi älindä lazım olandan da artıq rüşväti tuta-tuta väzifäli bir adamın qäbuluna
girmäyä cäsarät etmir ki, işini düzältdirsin vä ya bir başqası isä äksinä, älindä böyük imkanı, väzifäsi ola-ola deyä
bilmir ki, bu qädär versäniz sizin filan işinizi düzäldäräm (deyilänlär, etika vä qanun çärçiväsindän känara çıxan hallar
olsa da, burada bütün hallarda qäsdän mähz bu cür nümunälär seçilir, göstärilir ki, sadälövh adamlar kimlärin
tämtäraqlı sözlärinin arxasında hansı çirkin niyyätlärin gizländiyini aşkar edä bilsinlär. Üstälik dä ki, bunların tätbiq
yerläri täk bu çärçivä ilä mähdudlaşmır, sadäcä bunlar problemin ähatä dairäsinin genişliyini qabartmaq
mäqsädindän iräli gälirdi).
Beläliklä, psixi baryerlär täräfindän blokirovkalanmış situasiyalar barädä bu qädär. İndi isä bu düyünlärin
açılışı barädä:
Normal halında istänilän ifadä stilinin äsasän iki forması (yäni ritorika terminläri ilä deyilsä, dispozisiya
strategiyası) mövcuddur: induktiv vä deduktiv. Bunlardan birincisindä äsas fikir lap ävväldän ifadä olunur, sonra
isä müxtälif arqumentlärlä bu fikir izah edilir, ona aydınlıq gätirilir. Bu zaman, adätän, keçid mäqsädilä «yäni»,
«belä ki», «çünki», «mäsälän» kimi ara sözlärindän istifadä olunur. İkinci variant fikir konstruksiyasında –
ävvälcä lazımi arqumentlär, baza fikirlär söylänilir. Yalnız bundan sonra onlar ümumiläşdiriläräk, äsas fikir
çıxarılır. Bu halda adätän, «beläliklä», «bir sözlä», «älqäräz», «yekun olaraq», «demäli» vä s. kimi ara
sözlärindän istifadä edilir.
Adi häyatda vä ädäbiyyatda fikir konstruksiyasının belä bäsit modelindän çox az halda istifadä olunur. Belä
ki, onlardan adätän qarışıq formada, yäni kombinasiyalı variantda istifadä edilir.
Bunlar ifadänin forması ilä älaqädar ümumi qanunauyğunluqlar idi. Psixoloji cähätdän isä burada forma yox,
mäzmun äsas şärtdir, vä bu aspektdän, ifadänin mäzmunu üçün bu cür sälis reqlament tapmaq nisbätän qäliz
mäsäläsidir. Belä ki, här bir situasiya, mäqsäd özünä uyğun stil, janr, taktika täläb edir. Konkret olaraq, riskli
fikirläri ifadä etmäklä älaqädar bu cür variantlardan bir neçäsi aşağıdakılardır:
1) Risk ehtimalı böyük olan fikri lazımi adresata çatdırmağın än effektiv vä tählükäsiz üsulu – bu mäqsädlä
vasitäçilärdän istifadä etmäkdir. Bu vasitäçinin neytral täräf, yaxud sizin vä ya onun yaxın adamı olması
mäsäläsi, burada äsasän rol oynamır. Täki iş bacaran vasitäçi olsun. Arada vasitäçinin olması isä här iki täräfin
qorxusunu birä-min qat aradan qaldırır. Belä ki, här iki täräf yaxşı bilir ki, bädä-bäddä bütün günahı vasitäçinin
boynuna atıb öz yaxasını qırağa çäkä biläsidir.
Nümunä üçün, mäs., bäzi väzifäli şäxslär rüşvät iyi hiss olunan problemlä bağlı onun yanına gälmiş şäxsläri mäxsusän
«rüşvät mäsäläsinä baxan» filan müavinin vä ya ümumiyyätcä, här «işi» yaxşı bilän müäyyän şöbä müdirlärinin üstünä
göndärirlär; Yaxud qäbula gälänlärsä räislä danışmaqdan qorxduqda, hansısa müavin vä ya şöbä müdirinin qäbuluna
girib, ondan arada vasitäçilik etmäyi, bu işi düzältmäyin şärtlärini «öyränib» onlara demäyi xahiş edirlär. Hämin bu
şöbä müdirläri, müavinlär vä ya digär bu işlä mäşğul olan şäxslärsä, bu adamın guya, därdini «näzärä alaraq», yaxud
onunla calaq-calaq «tanış» çıxdıqları üçünmü vä ya bir başqa hansısa bähanä iläsä, «äziyyät» dä olsa, räisi «yola
gätirmäk» üçün çalışacaqlarını boyunlarına götürürlär; Yaxud bäzi idarä müdirläri idarälärindäki hansısa bir qadını vä
ya ümumiyyätcä, «yola gälmäsi» mümkün olan bir-neçä qadını älä keçirmäk üçün, burada xüsusi «aradüzäldän» qadın
saxlayırlar ki, o da növbä ilä bir-bir bu qadınlarla dost olaraq, yavaş-yavaş saqqızlarını oğurlayır; Vä ya gänclär hansısa
qıza öz mähäbbätlärini bäyan etmäk üçün qızın räfiqäläri ilä dostlaşıb vä ya öz iş yoldaşı, qrup yoldaşı, tanışı, qohumu
vä s. olan bir qızın onunla dostluğuna nail olub, ona onların vasitäsilä täsir göstärir, fikirlärini çatdırırlar vä s..;
2) Riskli fikri ifadä etmäyin daha bir metodu – bu mäqsädlä ikibaşlı cümlälärdän istifadä etmäkdir. Häm
«qışa» vä häm dä «yaza» yozula bilinäcäk bu cür cümlälär sizä särf etmäyän reaksiyanı doğurduğu halda,
täräfdaşın mänanı düzgün başa düşmädiyini vä sizin burada o biri mänanı näzärdä tutduğunuzu deyib, väziyyäti
sığortalamaq mümkündür.
Ädäbiyyatda işlänän «Ezop dili», alleqorik janr vä b. bu varianta nümunälärdändir. Mäs., bu kateqoriyadan olan
Azärbaycanın nüfuzlu ädibi B.Vahabzadänin «Gülüstan», «Latın dili», «Özümüzü käsän qılınc» vä s. äsärlärindä –
sätiraltı formada SSRİ-nin (ävvälinci ikisindä) vä hazırkı Qärbin (sonuncuda) Azärbaycan mentalitetinä etdiyi
ekspansiyaya qarşı etiraz mäzmunu ifadä olunur.
3) Daha bir variant – bu fikri müxtälif simvolik jestlärlä ifadä etmäkdir. Bu halda hansısa mänfi
reaksiyadansa ehtiyatlanaraq, dildä bir başqa fikir ifadä olunduğu halda jest, mimika, manera vä s. vasitäsilä
arzulanan mäna ifadä olunur. Täräfdaşın reaksiyasının arzuolunan olmadığı halda onun çox nahaq yerä sözü
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
43
qoyub, davranışdan näticä çıxardığını ona irad tutub, väziyyäti sığortalamaq mümkündür;
Nümunä üçün, mäs., Rusiyada hakimiyyät däyişikliyi baş verdikdän vä orada hakimiyyätä rasional düşüncäli qüvvälär
hakimiyyätä gäldikdän az sonra Azärbaycan öz siyasätini yeni konyukturaya uyğunlaşdırmaq, eläcä dä, Qärbä täzyiq vä
Rusiyaya mehriban qonşuluq jesti ifadä etmäk üçün, därhal özünün indiyä qädär än qatı antirus mövqedä olmuş bir neçä
nüfuzlu siyasätçisini (mäs., Väfa Quluzadä vä Eldar Namazovu) vä bir sıra Qärb modelli tähsil müässisälärini qurban
verdi.
Yaxud mäs., hansısa beynälxalq vasitäçilär qrupu Azärbaycana täzyiq jestini ifadä etmäk üçün – Qarabağa
Ermänistandan keçmäklä gedir (halbuki, Qarabağ Azärbaycanın tärkib hissäsi olduğu üçün ora gedärkän
Ermänistandan yox, Azärbaycandan icazä alınmalı idi), eyni halda ABŞ Qarabağ ermänilärinä ayrıca olaraq vä ya
Ermänistanla bir sırada yardım verir. Hansı ki, här iki variant Qarabağın müstäqilliyinin vä ya Ermänistan näzdindä
muxtariyyatının tanınması mänasının dolayısı ifadäsidir. Hansı ki, mäsälänin mäntiq deyil, maraqlar bazasından doğan
dilemma olduğunu, onların mövqeyinin siyasi konyunktura ilä hämahäng däyişmäsi dä isbatlayır;
4) Özünün hansısa istäyini ifadä etmäk üçün bu kimi mäsälälärä mänfi münasibät bäslämädiyini, ehtiyac
olarsa, nä zamansa bu cür şansı äldän buraxdığına täässüfländiyini, sözarası çatdırmaq effektlidir. Qarşı täräfin
fikrindän sizä bu yönümlü täklif vermäk, addım atmaq keçärsä, deyilän taktika onun qarşısındakı psixoloji
baryeri aradan qaldırır.
Nümunä üçün, mäs., bizim tanıdığımız övladı olmayan bir ailä, övladlığa uşaq götürmäk işindä qohumların onlara
yardım etmäsini täşkil etmäk, belä märamı, istäyi olduğunu onlara çatdırmaq üçün belä bir diplomatik deyim tärzindän
istifadä edirdilär: Çox yerdä vurğulayırdılar ki, filan qohumun abort elätdirdiyindän xäbär tutmadıqlarına görä täässüf
edirlär. Bilsäydilär razı olmazdılar vä uşaq doğulunca, bütün xärci çäkib, sonra da onu övladlığa götürärdilär. Näticädä,
belä täklifin onları incitmäyib, äksinä, sevindiräcäyindän xäbärdar olan qohumlardan biri onlara bu işdä yardım etdi.
5) Daha bir metod – här hansı addım üçün qabaqcadan buna uyğun psixoloji atmosfera formalaşdırmaqdır.
Konkret olaraq, fikir ifadäsi üçün, lazımi yol müxtälif tramplinlärä bölünür vä mäqsädä märhälä-märhälä
yaxınlaşılır (älavä olaraq bax: «Tälqin: İnsanları ayıqkän necä hipnoz etmäli» bähsinin 8-
ci hissäsinä: säh. 68):
Mäs., hansısa qadınla arada intim atmosfera formalaşdırmağa cähd edän kişilär bu mäqsädlä än ävväl ümumi qadın
psixologiyasını diskussiya obyektinä çevirib, sonra yavaş-yavaş söhbäti konkret olaraq täräfdaş qadının özünün
psixologiyasının (xarakterini, zövqünün, baxışlarının vä s.) üzärinä gätirib çıxarırlar; Bundan sonra ümumi qadın
fiziologiyası, onun müxtälif qanunauyğunluqları söhbät hädäfi seçilib, yavaş-yavaş täräf-müqabil qadının özünün bu
elementlärinä (fiqurasına, bädän quruluşuna vä s.) diqqät cälb olunur; daha sonra müxtälif qadın xästälikläri vä onun
özünün bu sferalardakı problemläri; bir qädär sonra, ayrı-ayrı intim elementlär vä onun bunlara münasibäti vä b. deyilän
qayda ilä «aranı açmaq» manevrläri kimi istifadä olunur. Qızları räqsä, plyaja dävät etmäk vä b. da bu kateqoriya «aranı
açmaq» fändlärindändir (Älaqädar mövzularla bağlı bax: burada, säh. 32, 35, 40-41, 63... Bir daha täkrar edirik ki,
burada istänilän hadisänin, effektin mexanizminin açılmasından mäqsäd, täkcä hücumçuları yox, häm dä müdafiäçiläri
silahlandırmaqdır vä bu, bütün hallarda müdafiäni, müqavimäti, mübarizäni daha şüurlu täşkil etmäyä, neqativ
halların qarşısını, onun mexanizmindän baş çıxararaq almağa vä s. imkan verir).
☯ ☯ ☯
III.2.2. TÄNQID (IRAD) QAYDALARI
1) Tärif fonunda deyilän tänqid az qıcıqlandırıcı täsir göstärir vä effektlidir. Bunun üçün, täräfdaşın
qüsurlarını qabartmazdan ävväl onun müsbät cähätläri dä sadalanır; Sizä vurduğu ziyanı müzakiräyä
çıxarmazdan ävväl, nä vaxtsa etdiyi hörmät, yaxşılıq, verdiyi xeyir vä s. dä etiraf olunur; İşinin zäif täräfläri ilä
birlikdä müsbät kimi yozula bilinäcäk täräfläri dä qeyd edilir vä s. Bu, tänqidä obyektivlik donu geydirir vä
mäsäläyä härtäräfli näzär saldığınız täässüratı formalaşdırıb täräfdaşın sizi birtäräfli münasibätdä, ädalätsizlikdä
ittiham etmäsinin qarşısını alır, müqavimät hissini zäiflädir;
2) Özünütänqid fonunda deyilän tänqid dä analoji effektlidir. Bu halda etiraf olunur ki, düzdür siz özünüz dä
hämin mäsälädä ideal deyilsiniz, sizin dä bu sahädä qüsurlarınız olmamış deyil, lakin här halda, bu qüsurlar,
zäifliklär, çatışmamazlıqlar vä s. onda da var. Älälxüsus räqibin sizä irad tuta biläcäyi mäsäläläri tapıb ondan
qabaq etiraf etmäk, sadalamaq, tänqid qarşısında onu äli-qolu bağlı väziyyätdä qoyur, äks-hücumunu qabaqcadan
blokirovkalayır;
3) Öz mövqeyini birbaşa olaraq räqibä äks qoymayıb, äksinä, ävvälcä onunla razı olduğunuzu bildirib, onun
haqlı olduğunu etiraf edir, yalnız bundan sonra «amma» deyäräk, öz mövqeyinizi ifadä edirsiniz. Bu da, räqibin
äks-hücum hazırlığını zäiflädir, konfrontasiya ähval-ruhiyyäsini neytrallaşdırır;
4) Yuxarıdakı metodun digär variantı ondan ibarätdir ki, bu halda täkcä onunla razılaşdığınızı, onun haqlı
olduğunu ifadä etmäklä kifayätlänmäyib, hätta onun mövqeyini daha da gücländirän bäzi yeni faktlar,
arqumentlär sadalayır, müäyyän mänada onu dästäkläyir, fikrini daha da qüvvätländirirsiniz. Yalnız bundan
sonra «amma» deyäräk, öz mövqeyinizi vä ya, ümumiyyätcä, hazırkı mäqamda äks-reaksiya doğura biläcäk
istänilän mövqeyi ifadä edirsiniz. Bu fänd, problemä täräfdaşdan daha yaxşı bäläd olmağınız vä buna görä
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
44
mövqeyinizin dä, onunkundan daha obyektiv, äsaslı olması barädä täässürat formalaşdırır.
Nümunä üçün, mäs., SSRİ-nin dağılma märhäläsi äräfäsindä yerlärdä Leninin heykällärinin sökülmäsi mäsäläsinä qarşı
qatı äleyh mövqe tutan bir müxbirin, Ağdaşın (bundan bir az ävväl Mingäçevirin) o vaxtkı İcra Hakimiyyätinin başçısı
Faiq Baxşäliyevä verdiyi «Siz bu heykällärin sökülmäsinä yol vermäklä tarixi sähv etdiyinizi düşünmürsünüzmü?»
sualına onun verdiyi aşağıdakı diplomatik cavab bu qäbildändir:
— Düzdür, Lenin böyük şäxsiyyätdir vä män şübhä etmiräm ki, onun tarixdä yeri, rolu mäsäläsi hälä on, bälkä dä
yüz illärlä araşdırılacaq, öyräniläcäk. Amma, hazırkı dövrdä günün täläbinä, ona qarşı formalaşan käskin mänfi
psixoloji atmosferä vä s. säbäblärä görä, indi bu heykällärin bu yerlärdä saxlanılması da, mäqsädäuyğun deyil;
5) Tänqidi öz mövqeyin kimi yox, üçüncü bir täräfin vä ya ümumiyyätcä, ätraf insanların mümkün mänfi
reaksiyası kimi täqdim etmäk konfrontasiya ruhunu zäiflädib, täräfdaşı sizinlä razılaşmağa vadar edä bilir,
mäsälän:
— Belä etsän, sonra deyä bilärlär ki...;
— Män bilän, filankäs bunu bilsä, fikirläşäcäk ki, yäqin...;
— Känardan baxanlara bu belä görünä bilär ki...; vä s.
6) Tänqid zamanı, eyni zamanda, täräfdaşa geri çäkildiyi halda öz «simasını xilas» üçün şans verilmälidir,
yäni mäsälä elä qurulmalıdır ki, geri çäkildikdä o, özünü alçalmış hiss etmäsin, pärt väziyyätä düşmäsin,
gäläcäkdä başqalarının tänä, mäsxärä obyektinä çevriläcäyini düşünmäsin. Tänqidinizlä onun alçalmasını
istäyirsinizsä, bu başqa mäsälä. Lakin sizä lazımdırsa ki, hansısa bir mübahisäni häll edäsiniz, kimäsä hansısa
fikri qäbul etdiräsiniz, kimisä öz täräfinizä vä ya sizä lazım olan yola çäkäsiniz, bu zaman artıq onun geri
çäkilmäsinä paralel olaraq täzyiqi artırmaq yalnız ümumi işin ziyanınadır ki, xeyrinä deyil. Deyilän mäsälä güclü
psixoloji baryer effektinä malikdir vä äksär insanları özlärinin gün kimi aydın görüb, bildikläri mövqeni qäbul
etmäkdän çäkindirän başlıca faktordur. Yäni insanlar başa düşdükdä ki, bu mövqeyi, bu fikri qäbul etmäk, onun
häqiqiliyini etiraf etmäk onları başqalarının yanında alçaldacaq, onların mänliyinä xäsarät toxunduracaq, o
zaman häqiqäti öz şäxsi maraqlarına qurban veräräk, «öldü var, döndü yoxdur» yolunu seçib, belä deyilsä «son
damla qanına qädär» vuruşmağı üstün bilirlär. Çünki müqayisä edib, geri çäkilmäyin ziyanının, öz yerindä
qalarkän aldığı zärbälärdän daha böyük olduğunu öz-özü üçün müäyyän edir. Äksinä, geri çäkildiyi halda onun
tählükäsizliyinä täminat verdikdä, bunu etibarlı şäkildä sığortaladıqda täräfdaş geri çäkilmäyi, güzäştä getmäyi
mümkün variantlardan biri kimi näzärdän keçirä bilir vä çox ehtimal da ki, qäbul edir.
Qadağalar:
a) Bütün hallarda şäxsiyyät vä onun fäaliyyätini bir-birindän färqländirmäli vä tänqid edärkän heç vaxt
şäxsiyyät sferasına toxunmamalı.
Yäni, mäs., demäk mümkündür ki, «Sänin sözündä (mövqeyindä, qänaätindä vä s.) sähv var (vä ya filan sözün
sähvdir)». Bu, heç bir äks-reaksiya doğuran deyil vä normal qarşılanasıdır. Lakin heç vädä «Sän yalan danışırsan» tipli
deyim yolverilmäzdir vä burada täräf-müqabil öz şäräf vä läyaqätinä zärbä gördüyündän, istär-istämäz äks-hücuma
köklänäsidir. Eyni ilä «Sänin bu häräkätin düzgün deyil», «Sänin filan häräkätin xuliqanlıq kimi yozula bilär» vä s.
kimi deyimlärlä «Sän öz häräkätini bilmirsän (vä ya nä etdiyini bilmirsän)», «Sän xuliqansan» (vä ya däläduzsan,
avarasan...) vä s. kimi deyimlär arasındakı färq dä bu qäbildändir;
b) Tänqid konkret vaxtdakı konkret davranış vä ya deyimlärlä älaqädar olmalıdır, yäni konkret arqumentlärä
äsaslanmalıdır, daha, ümumi vä qeyri-müäyyän faktlara yox.
Mäs., «Sän hämişä beläsän» ifadäsi ifrat äsäbilik doğura bildiyi halda, «Sän filan vaxt filan mäsälä ilä bağlı da belä
etmişdin» ifadäsi artıq täräfdaşın dil-ağzını bağlayan bir formulädir. Fövqälümumilik kvantorları («hämişä», «heç
vaxt», «daim», «här yerdä», «här işdä», «ömrü boyu» vä s.) ilä ifadä olunan bütün tänqidlär bu kateqoriyaya aiddir.
Äksinä, bütün hallarda «indi-burada» vä ya «filan vaxt-filan yerdä (vä yaxud konkret olaraq filan mäsälä ilä bağlı)»
prinsipinin qorunması mäsäläni 180° däyişir;
c) Publika (kollektiv, qrup, kütlä vä s.) qarşısında tänqid yolverilmäzdir. Täräfdaş täkbätäklikdä edilän
hansısa tänqidi qäbul edä biläcäyi halda, bir başqalarının yanında deyilän hämin tänqidä istär-istämäz mänfi
reaksiya vermäyä mäcburdur. Yäni şahidlär belä vaxtda güclü provakasion täsirä malikdirlär vä onların yanında
öz «simasını xilas etmäk» üçün här käsin tänqidä dözümsüzlük nümayiş etdirmäsi, hätta haqsız olduğunu başa
düşsä dä, mövqeyini axıra qädär müdafiä etmäsi qaçılmazdır. Täkbätäklikdä isä güzäşt üçün dä, kompromis üçün
dä, heç bir baryer yoxdur vä bu halda faktlarla, obyektiv arqumentlärlä razılaşıb haqsız olduğunu boynuna
almaq, geri çäkilmäk, ona bayaqkı miqyasda itki bahasına başa gälmäyäcäk.
Nümunä üçün, mäs., räislärin adätän tänqidä qarşı dözülmäz olub, älälxüsus iclas zamanı onların ünvanına säslänän
tänqidlärlä, sözlärinin qarşısında söz deyilmäsi kimi mäsälälärlä barışa bilmädikläri mälumdursa da, äksinä, iclasdan
sonra täkbätäklikdä onlara yaxınlaşıb vä ya kabinetinä gälib öz iradlarınızı bir-bir sadalamaq väziyyätin tonunu däyişir,
bayaq yaranmış gärginliyi aradan götürür vä hätta mümkündür ki, gäläcäk münasibätlärinizin ahänginä bäzi müsbät
notlar älavä edir. Hansı ki, bir qädär ävväl, camaat yanındakı bu cür särbästliyiniz, başqalarına da ibrät olması üçün
istär-istämäz, hätta can-cigäri olmuş olsanız da belä, onu sizä qarşı särt davranmağa mäcbur edäcäkdi.
Hämin säbäbdän, oğlana qızla gedärkän vä ya kimäsä ailäsi, uşaqları yanında sataşmaq, tähqiramiz
münasibät göstärmäk, tänqid demäk tählükäli mäsälädir. Çünki başqa vaxt onun buna reaksiya vermämäsi
www.uemu.birolmali.com
Urmu Kitabxanasi
45
mümkün idisä, indi qeyri-mümkündür vä istär-istämäz indi o, qadının näzärindä özünü alçalmaqdan qorumaq,
şäräfini xilas etmäk üçün här vasitädän istifadä etmäyä, ölümä belä getmäyä hazır olur.
Ümumiyyätcä, belä mäqamlarda qadın kişi, kişisä qadın üçün ciddi provakasion faktordur. Belä ki, öz cinsi
yanında deyilän tänqidlärä insanlar nisbätän yumşaq reaksiya göstärä bildikläri halda, äks cinsi yanında bu,
qeyri-mümkün olur vä här şey patoloji väziyyät alır;
d) Tänqid hansısa şübhälärä, subyektivliyä, äsaslanmamalıdır, yäni yenä dä bayaqkı kimi, konkret olmalı,
däqiq fakt vä arqumentlär üzärindä durmalıdır. Mäs., «Män biliräm ki, sän yenä onunla görüşürsän», «Män
biliräm ki, sän onsuz da, ora gedirsän» vä s. kimi ifadälär heç bir äsas üzärindä dayanmayıb, havaya atılan boş
güllälärdir vä heç bir hädäfä däymäyib, bir para äsäbläri qıcıqlandırası, bäzän, hätta äks effekt göstäräsi, yäni
täräfdaşı daha da intriqaya, acığa salıb, bu yola tährik edäsidir. Hätta siz haqlı olmuş olsanız belä, älinizdä
konkret faktınız olmadığından, ittihamınız käsärsiz vä mänasız söz yığnağı xarakteri käsb edäcäk. Äksinä, säbrini
basıb, hücuma yalnız konkret fakt älä keçirdikdän sonra başlamaq, väziyyäti däyişir vä täräfdaşın dil-ağzını
bağlayır.
Nümunä üçün, mäs., hansısa bir jurnalistin hansısa bir idaränin rähbäri barädä yazdığı «O, rüşvätxordur, dövlät
ämlakını çapıb-talayır» vä s., yaxud hansısa bir siyasätçinin digäri barädä dediyi «Onun xarici banklarda milyardlarla
dollar väsaiti, Avropanın müxtälif ölkälärindä yüzlärlä möhtäşäm villaları var» vä s. tipli ifadälärlä «O, filan vaxt
filankäsdän filan mäsälä ilä bağlı filan yerdä on min dollar rüşvät alıb» Vä ya «Onun filan ölkänin filan bankındakı
filan hesabda bu qädär väsaiti vä filan ölkänin filan ünvanlarında hansı däyärdä tärpänmäz ämlakı var» tipli ifadälär
arasındakı täsir färqi göz qabağındadır. Ümumiyyätcä, fakt istänilän formalı tänqidin başlıca silahıdır vä bunu näzärä
alaraq, hätta müsahibälärinin birindä Azärbaycanın tanınmış jurnalisti Mirşahin, faktı jurnalist sänätindä özünün allahı
adlandırmışdı.
Dostları ilə paylaş: |