Çağdaş Azərbaycan nəsri
Yüklə 5,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağaclarımız...
- Adamın nağılı...
- Üzlü qonaq...
|
2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Biri başını səs gələn tərəfə tutub... -Mənim alma yallısına deyinim var. -Mənim də... -İstəyirəm oğlum “Deyin yallısı”nda qız seçsin...! Yastı balabanda doğrudan da elə bil kimisə çağırırlar... Balabanda “Sarı gəlin” mahnısının sədaları eşidilir. Saçın ucun hörməzlər, Sarı gəlin... Orta yaşlarında bir adam musiqini eşidib harasa qaçır, görünməz olur... Onu qiyafəsini dəyişmiş halda görürük, milli geyimdə, çiyinindən qotazlı qamçı asılıb, əlində nağıllardan çıxmış kimi, qırmızı yanaq iri bir alma tutub. Alma görünən kimi mahnı sədaları yenidən yayılır. Səslər eşidilir: -Saç hörüləcək... www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qızlar baş-başa verib sevindiklərini bildirirlər. Yara qurban, yara qurban, Yara qurban olum...
Almanı al eylərəm, Örpəyi şal eylərəm. Tək yarım gələn olsun Yolları gül eylərəm...
Aşıq arada məni,
Tutma qarada məni... Alma qurbanın olum, Çatdır murada məni...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Qızlar oxuya-oxuya almaya tərəf gedirlər... Oğlanlar da o biri tərəfdən oxuya-oxuya yaxınlaşırlar:
Alma atana qurban, Atıb tutana qurban. Məxmər döşək, naz balış, Yalqız yatana qurban...
Yeddi oğlan yeddi qız oynaya-oynaya almanın önündə dua eləyirmiş kimi bir anlığa dayanırlar, əllərini yüngülcə almanın üstünə qoyub baş əyib keçirlər.
qamçıyla istədiyi işarələri verir, bu işarələrlə yallı düzlənir, yeni nizam qurur, bükülür, açılır... Oğlanlarla qızların rəqsləri tez-tez dəyişir, ritmik hərəkətlər bir-birini əvəz edir... Əlində alma tutmuş www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Toybəyinin qamçısının kəskin işarələriylə yallıdan yallıya keçirlər. Qamçının səsi də nəsə demək üçündü, belə də anaşılır, bu dəfə, qamçının səsi, dur, deyir, oğlanlar da, qızlar da dayanırlar... Toybəyi qamçısını oynada-oynada yenidən işarələr verir, bu dəfəki işarə sakitlik yaradır... Toy babası qamçısını boynundan asıb almanı ovcuna götürür, əllərini qoşalayıb irəli uzadır, sağda qızlar, solda oğlanlar, yallının arasıyla o biri başa keçir. Kəskin dönüşlə çevrilib almanı oğlan yallısının birincisinə atır... Alma kimin əlindən düşdü oyundan çıxmalıdı. Bütün bu hərəkətləri musuqi sədaları izləyir, daha doğrusu, musiqi nə deyirsə ona da əməl olunur. Oğlan almanı göydə tutur, başının üstə qaldırır, sümüyə düşən bir havanı oynayırlar... Alma əldən ələ dolaşır, biri əlindən salır, tez də sıranı tərk edir, yerinə hazır olan bir başqası qatılır. Alma birinin əlində qərar tutur. Qızlar üz-üzə əl çalmaqla ritm altında xırda hərəkətlərlə oynaya-oynaya oğlanları müşayət edirlər. Alqışlar musiqi sədalarına qarışır... Oğlan almanı hansı www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
qıza atacaq, hamı narahatlıq içindədi, ən çox narahat olan da qızlardı... Baxışırlar... alma ritmə uyğun olaraq sürətlə oğlan yallısı boyu əldən-ələ keçir... Bir neçəsinin əlindən düşür, almanı salanlar peşimançılıq içində dəstədən çıxırlar, tamaşaçılar arasında analar yenilərini, -öz qızlarını, oğlanlarını hazır saxlayıblar, onları meydana ötürürlər, eyni ritmlə yeniləri qatılır. Qız yallısı hərəkətə başlayır, oğlanlara üz tutaraq:
Ağ alma, qızıl alma, Yallıya düzül alma, Vaxt keçdi, vədə gəldi, Budaqdan üzül alma...
Oğlanlardan biri alma əlində bir addım irəli çıxır, oxuyur, yallı onu müşayət eləyir:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Bağçalar bar gətirər, Gül açar bar gətirər, Almam bəxt almasıdı, Tez gedib yar gətirər.
Oxuya-oxuya almanı seçdiyi qıza atır... Hiss olunur ki, qız bunu gözləmirdi, alma əlini yandı- rırmış kimi o əlindən bu əlinə ötürür.... Nəqarət oxunur... Yara qurban, yara qurban... Mən yara qurban olum, Bağçada bir gül bitib, Bu gülə qurban olum... Yarım yallı boyunca, Tez gələ qurban olum...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Yallı ortada üz-üzə dayanmış oğlanla qızın başına dolanır... Oğlan qızdan cavab gözləyir.
Yara qurban, yara qurban, Yara qurban olum... Qız almanı geri oğlana atır... Hamı çaşqınlıq içində boylanır, oğlan diksinən təki olur, oğlan almanı tutub, kəskin hərəkətlərlə yallının başına dolanır. Nəqarət oxunur:
Saçın ucun hörməzlər, Gülü sulu dərməzlər, Səni mənə verməzlər, Neynim aman Sarı gəlin...
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Ölsün nənən, Sarı gəlin... Oğlanlar da qızlar da heç nə olmamış kimi yallını poz- madan hamısı bir yerdə əllərini irəli uzadıb oxuya-oxuya oğlanı rəqsə dəvət edirlər ki, buna da “Qamçıyla tək oyun...” deyirlər. Toybəyi qamçını oğlana atır, oğlan da almanı Toybabasına atır, qamçını tutub, qamçının eninə- uzununa bir-iki uyğun hərəkət edir, qamçıyla rəqsə başlayır. (Qamçı rəqsi) Çox mənalarla dolu olan bu Qamçı rəqsi bitəndən sonra bütün musiqi alətləri səs-səsə verir, hərəsi öz dilində, öz ifadəsində deyir, daha doğrusu xahiş edir: barışmaq lazımdı,qızın istəyini anlamaq və barışmaq...
Yara qurban, yara qurban, Yara qurban olum...
Nağara da xırdalıqlarıyla bunu tamamlayır... oğlan təzədən qıza yaxınlaşır, nəqarətin müşayətiylə. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Gedər nişana gəlməz, Ovçu ovun seçməsə, Oxu nişana gəlməz...
Oğlan barışmaq üçün yaxınlaşır, qız bunu belə də anlayır, əlini ona doğru uzadır, oğlan indiyəcən dinlədiyimiz bütün musiqi alətlərinin uyğun sədaları altında qızın əlini öpmək üçün əyilir, qız əlini çevirir, oğlan onun ovcundan öpür, yəni, biz qardaş bacı ola bilərik... Oğlan qızla qoşa oynaya-oynaya onu qızlar yallısına təhvil verir.
Biri almanı tuta bilmir, əlindən salır, musiqini də elə bil qəsdən saxlayırlar, melodiya kəsilir, bu da o deməkdi ki, almanı əlindən salan oyundan çıxmalıdı, həmin qız yallıdan çıxmalı olur.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Yara qurban, yara qurban, Yara qurban olum... Gül əkdim yollarına, Yar gələ qurban olum... Bu gül mənim gülümdü, Bu gülə qurban olum
oğlanın gizlicə gözləşməsinin şahidi oluruq. Qız oğlanın işarələrini anlayıb almanı ona atır, oğlan almanı alıb öpür, yenidən qıza atır, qız da almanı öpür, bununla da alqışsədaları yayılır... Yara qurban, yara qurban, Yara qurban olum, Bu elin yazısıyla, Qoyunlar quzusuyla,
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Mən sənə hə, demişəm, Tanrının yazısıyla...
Oğlanla qız oynaya-oynaya dövrə vururlar, hər yandan onları təbrik edirlər, ətrafdan təbrik sədaları gəlir. Oğlan qamçını Toybabasına qaytarır... Toybabası qamçının hərəkətləriylə işarələr edir, iki yallı bir olur; bir oğlan bir qız halında düzülürlər.
Yara qurban, yara qurban,
Mən yara qurban olum...
“Sarı gəlin” mahnısı oxunur:
Səni mənə verərlər, Sarı gəlin. Gülü sulu dərərlər, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Saçın ucun hörərlər, Qoy anan anam olsun, Sarı gəlin, Hörüyüm hörən olsun, Sarı gəlin...
Oğlanla qızı yuxarı başda oturdublar... Gümüş qabda almanı gətirirlər, oğlan almanı götürüb qıza verir, qız almanı dişləyib oğlana qaytarır, oğ- lan da dişləyir... Toybabası qamçının qayışını oğlanın başına dolayır, qamçının sapı oğlanın boynunun ardına düşüb, qotazları alnında qəribə, amma əzəmətli bir görkəm yaradıb. Qızın hörüyünü açıblar, darayıb, ayırıb saçlarını yenidən oğlanın başına dolanmış qamçının qayışına hörürlər... Onlar, -qız oğlan hörüklərinin ucları bir-birinə hörülmüş halda yanaşı oturub gülümsəyirlər. Yallı onların başına dolana-dolana oxuyur:
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Səni mənə verdilər, Sarı gəlin, Gülü sulu dərdilər, Saçın ucun hördülər, Qoy anan anam olsun, Sarı gəlin... Hörüyüm hörən olsun, Sarı gəlin...
Ağaclarımız... Eldə-obada deyərlər, dağdağan ağacı “pis gözü, pis nəzəri kəsir, qaytarır. “Deyərlər, dağdağan su səsi eşidilməyən yerlərdə bitir. Tərəkəmələr yarar inəklərin boynundan dağdağan asarlar ki, göz dəyməsin. “Yarar” sözü aydın olsun deyə belə bir misal çəkim, deyərlər: “Filankəsin inəyi yarar inəkdi”, yəni, südü yağlıdı. Dağdağan həm də bəzək ağacıdı,... Nar ağacı el arasında istək, sevgi ağacıdı. Palıd, fındıq, arçan ağacları sayılan, seçilən ağaclar olub. Deyərlər, Arçan ağacının şirəsi dərdlərə dərmandı.
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Barama qurdunu Arçan ağacının tüstüsüylə sağaldarlar. Arçan ağacının ocağında bişən süd çürüyüb kəsməz. Bar saxlamayan ağacın dibinə paslı dəmir sancarlar. Yaz başı tumurcuq açmayan ağacı səksəndirməklə,-qorxutmaqla sağaltmaq olur... Balta götürüb üstünə yüyür, -vurdum səni, de, amma vurma, azacıq yarala, sonra yarasına su tök, sarı, sığallaya-sığallaya, de: niyə gəlmirsən de, ağac bacım, yeminmi az oldu, suyunmu az oldu, bax, hamı gəlib, sən də gəl! Beləcə de, gözlə, tumurcuqlayacaq. Göyrüc ağacı inam ağacı sayılır. El arasında “köp ağacı” deyilən ağac olur. Nar ağacının çubuğundan düzəlir, düzəldəndə gərək elə eləyəsən ki, çubuq torpağa toxunmasın. Mal-qara köpəndə bu çubuqla vura-vura qaçırdırlar... Söyüd ağacının kölgəsi, deyərlər, meyvəsidi. Söyüd ağacının çubuğunu axmayan suya at, uzun müddət keçsə də iylənməz. Təzə ağac basdıranda, təzə bostan əkəndə qayqanaq bişirirlər... Adamın nağılı... Belə deyirlər ki, Adam yaxşı dolana bilmirmiş. Günlərin birində düşünür daşınır, deyir: -Gedib harda olur-olsun arayıb-axtarıb Allahı tapacam, soruşacam ki, məni niyə yaratmısan? Niyə eşitmirsən səsimi?
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
Elə bu fikirlə də evdən çıxır; az gedir, uz gedir, dərə- təpə düz gedir, dərələrdən sel kimi, təpələrdən yel kimi gethaget, iri bir armud ağacına rast olur, deyir: - Elə bunun altında dincəlim, qalxıb gedərəm... Yenicə dincini alırdı ki, səs eşitdi, başını qaldırdı, heç kəs yox idi. Ora boylandı, bura boylandı, kimsəni, görmədi. “Bilirdim gələcəksən, səni gözləyirdim. Çox uzun çəkdi...” Başını qaldırdı, yenə heç kəsi görmədi. Səs ağacın içindən gəlirdi: - hə, mənəm, -dedi, Ağac. -Bilirəm Allahın yanına gedirsən, mənim də dərdimi deyərsən. Cavabsız gəlmə... -Dərdin nədi, sənin? -Meyvəmi saxlaya bilmirəm, neçə illərdi meyvəm qalmır, elə çiçəkdə tökülür. Allaha de, dərdimə əlac eləsin. -Yaxşı,-deyib yola düzəlir. Nağıl dili yüyrək olar; nece deyirlər elə, aranda ayla- illə, dağda küləklə-yellə, aşağıda yağışla-sellə, yolda şirin dillə, Allahı kimdən soruşur, gördüm, deyən olmur...gəlir bir kimsəsizliyə düşür. “Hardasan, bilirsən gəlirəm, bə
niyə görünmürsən?!”-fikrində Allahla danışa-danışa gəlirdi, gördü. təpənin başında bir Bozqurd quyruğu üstə şöngəyib onu gözləyir. www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Oturub səni gözləyirəm, -dedi, Bozqurd. - Bilirdim gələcəksən, Allaha deyərsən, başım ağrıyır, ulaya-ulaya qalmışam, bir çarə eləsin. -Yaxşı,-dedi, Adam-
gözlə burda, cavabını gətirərəm. Az getdi, çox getdi, dərə getdi, dağ getdi, qara getdi, ağ getdi, sol getdi, sağ getdi, günəşli isti bir gündü, iri damcılı ağ yağış başladı. Adamın ürəyinə damdı ki, Allah buralardadı, hardaymışsa yağışla gəlib çıxıb. Yan- yörəsinə baxdı, nə vardısa hər şey,-ot, çiçək ayağının ucuna qalxmışdı, ilıq, işıqlı, ağ yağışa-Allaha yəni, dartınırdı. Adam da ayağının ucuna qalxdı, Yağışdan səs gəldi, ağyağış Allahın səsini gətirmişdi: -Ey Adam, sənin qismətini verdim, hardan gəlmisən ora qayıt. Ağaca de ki, dibində yatır (xəzinə) var, onu çıxartdırsın, sağalacaq. Bozqurda de ki, yanına bir axmaq adam gələcək, onun beyini dərmanındı. Get, Adam, elə beləcə de. Sənin qismətini anadan olanda da vermişdim, görmədin qismətini, indi görərsən, get qismətin qarşına çıxacaq... Adam sevinə-sevinə, daha doğrusu, tələsə-tələsə getdiyi yolu qayıdırdı ki, qismətinə çatsın. Armud ağacı onu gözləyirdi, görən kimi yüz yerindən gərildi: -Noldu, -dedi, -Allahı görə bildinmi?
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
-Gördüm, Allah sənin dərdini bilirmiş, dərmanını da dedi. Dedi ki, dibində yatır-xəzinə var, çıxartdır, sağalacaqsan. Ağac elə sevindi, az qaldı kökündən çıxsın: -Sən özün çıxart, xəzinə də sənin olsun. -Yox,-dedi, Adam, - sənin dibini qazmaq ağır işdi. Allah mənim öz qismətimi verib, gedib öz qismətimi tapacam, -dedi də getdi. Ağac Adamın ardınca baxa-baxa qaldı... Bozqurd Adamı gözləyirdi: -Gəldinmi, -dedi, - Allahı gördünmü?! -Gördüm, bir axmaq adamın beyni onun dərmanıdı, dedi Allah, - yesə sağalacaq. Get bir axmaq adam tap, beyinini ye. Qurd soruşdu: -Ağaca nə dedi? -Ağacın, -dedi, -dibində xəzinə var, xəzinəni çıxartsalar sağalacaq, dedi. -Çıxartdınmı? -Yox, -dedi Adam. -Niyə? -soruşdu Qurd - Allah mənim öz qismətimi verib, gedirəm onu tapmağa. Bozqurd gördü bunnan axmağını tapa bilməyəcək, Allahın göndərdiyi dərman elə budu...Adam aralanmışdı, www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
dörd yanına baxa-baxa gedirdi ki, görsün Allah qismətini hara qoyub. Amma Bozqurd artıq ona çatmışdı... ***
Məsəl var, deyərlər: “Qurd anıldığı yerə gələr”. Ona görə də qurdun adını çəkməzlə, həmişə “ağzıyanmış” deyərlər. Qurdun bir adı da börüdü, “məşədi börü”... Uşaq vaxtı “kor duman” gələndə dumana üz tutub oxuyardıq:
Börü-börü, meşədə börü.
İt gördü üşüdü börü,
At gördü üşüdü börü.
Yemək-içmək dalınca
Düz bizim kəndə gəldi,
Oldu, Məşədi börü...
“Qurd üzü müarəkdi”, deyərlər. Yazı boyunca yeri gəldikcə “bu mübarək üz” anılacaq, qurdla bağlı xalqın bildiklərini, baxışlarını-görüşlərini qeyd edəcəyəm. İndi isə...
Belə deyirlər ki, günün birində bir evə qonaq gəlir. Allah qonağıdı, bu gün gəlib sabah da gedər, deyib içəri
www.kitabxana.net – Milli Virtual Elektron Kitabxana 2016
Mövlüd Süleymanlı “And olsun, əsrə…”
alırlar, yeməyini-içməyini veririlər, hörmətlərini eləyirlər. Səhər açılır, sabah olur, qonaq gedənə oxşamır. Yenə qulluğunu eləyirlər, eybi yox, bu gün getmədi, sabah gedər, deyib yeməyini-içməyini verirlər. Bir belə, beş belə, görürlər yox, qonaq yaman ağır oturub, tərpənmək fikrində deyil. Ev yiyəsi anlaqlı adam idi, baxdı, qonaq evin yuxarı başında, - dör, deyilən yerdə “yeddi mərtəbədən” əyləşib yeyib-içib indi də evin pişiyiylə məzələnir, pişiyə də nə var, qılıq kimin üzündədi, yiyəsi odu, deyərlər. Ev yiyəsi yenə şeytana lənət deyir, qonaqla bağlı nə qədər məsəllər, atalar sözü bilirsə fikrindən keşirir: “Qonaq ruzudu”, “ Qonaq özüylə ruzusunu da gətirər”, “Qonaq qonağı istəməz, ev yiyəsi də heş birini”, “Qonaqsız ev suyu soğulmuş dəyirmandı”. Nə isə, ev yiyəsi bir gün yenə səbr edir. Bir gündən sonra görür qonaq mütəkkəyə dirsəklənib uzanıb taxtın üstünə burdan- ora, çay istəyir. Ev yiyəsi işi belə görüb pişiyi qucağına götürür, qonağa baxa-baxa oxuyur:
Pişiyim, pişik ovuna,
Siçan düşər ovuna.
Qonaq bu gün burdadı,
Sabah gedər evinə.
|