Cəfərova Gülbahar Şahin qızı (magistrantın s a. a. )

Cədvəl 1.1 
Metalların fiziki xassələr. 
Metal 
Kim
yəvi 
işarəsi 
Rəngi 
Sıxlı
ğı 
Kq/
m
3
 
Xətti 
genişlənmə 
əmsalı 
Xüsusi 
müqaviməti, 
Om 
Temperatu
r 
C
0
 
Dəmir 
Fe 
Gümşü-
ağ 
7800 
0, 000012 
0, 062 
1539 
Alüminium 
Al 
Ağ-
gümüşü 
2700 
0, 00024 
0, 029 
658, 7 
Sink 
Zn 
Boz-
göyümtül 
7100 
0, 00030 
0, 060 
419, 5 
Xrom 
Cr 
Ağ-
parlaq 
7100 
0, 000008 
0, 150 
1550 

---

12 
gümüşü 
Nikkel 
Ni 
Boza 
çalan 
gümüşü-ağ 
8900 
0, 00013 
0, 017 
1452 
Qalay 
Sn 
Ağ-
gümüşü 
7300 
0, 000023 
0, 124 
231, 9 
Qurğuşun 
Pb 
Boz-
göyümtül 
1140
0 
0, 00029 
0, 220 
327, 4 
Titan 
Ti 
Ağ-
gümüşü 
4500 
0, 000008 
0, 470 
1668 
Metallardan və metal ərintilərindən danışdıqsa, onda metalları qeyri-metallardan 
fərqləndirən xüsusiyyətləri də araşdıraq. Bunlar aşağıdakılardır: 
1. Kristallik quruluş. Metalların kristal quruluşa malik olmaları, kristallik qəfəslə 
xarakterizə olunurlar.Bərk halda olan metal atomları kristallik faza əmələ gətirir. 
Kristallik fazadakı atomlar müəyyən qaydada, qanunauyğun və periodik yerləşir.  
Amorf qruluşlu cisimlər(qətran, plastik kütlə, şüşə) isə yuxarıda sadalananların 
əksinə yerləşir, xaotik vəziyyətdə yerləşirlər.
Dəmir, titan, xrom, molibden, vanadium və s. metalların kristal qəfəsləri kub 
şəklində mərkəzləşdirilmiş yerləşir. Kubun tillərininin hər birində 1 atom olmaqla 
yanaşı 8 atom, her üzündə isə 1 atomla yanaşı 6 atom, cəmi olaraq 14 atom. Dəmir, 
alüminium, mis, gümüş, qızıl, titan, platin və s. metallar belə quruluşa malikdirlər.
Bəzi metallar heksoqnal quruluşa(altı üzlü prizma) malikdir. Sink, maqnezium və 
berilium belə sıx qəfəs quruluşuna malikdirlər. Karbon, almaz halında olduqda kub, 
qrafit halında olduqda isə heksoqnal quruluşa malik olur. Ümumilikdə metallar bərk 
halda olduqda kristallik quruluşa malik olur. Metal əridildiyi zaman qəfəs dağılır, 
bərk hala keçdikdə isə yenidən bərpa olur.
2. Metallik parıltıya malik olmaları. Bəziləri, məsələn dəmir nəm mühitdə üzərini 
örtən oksid təbəqəsinin hesabına parıltısını itirir. Xrom, titan müəyyən dövr davamlı 
qalır. Qiymətlə metallar isə oksidləşmədiyindən (qızıl, gümüş)parıltısı demək olarkı 
itmir; 
3. Sıxlıq və xüsusi çəki; 

---

13 
Metallar sıxlıqlarına və xüsusi çəkilərinə görə bir-birlərindən fərqlənirlər. Metalın 
kütləsi sıxlıqdan asılıdır. Cisimin kütləsini onun həcminə nisbəti sıxlıq adlanır. 𝜌 −
𝑠𝚤𝑥𝑙𝚤𝑞, 𝑚 − 𝑘ü𝑡𝑙ə, 𝑉 − ℎə𝑐𝑚 kimi işarə olunur. Aşağıdakı düsturla ifadə olunur; 
(1). 
𝜌 =
𝑚
𝑉
; 
Hər bir maddənin sıxlığı maddənin xüsusi 
çəkisi ilə əlaqədardır. Maddənin çəkisinin həcmə 
nisbəti xüsusi çəki adlanır. Xüsusi çəki 
𝛾 işarəsi 
ilə, çəki P, həcm V ilə işarə olunur. Aşağıdakı 
düsturla ifadə olunur; 
(2). 
𝛾 =
𝑃
𝑉
; 
Məmulatların 
hazırlanmasında 
metalların 
sıxlığı və xüsusi çəkisinin öyrənilməsi lazımdır 
və əhəmiyyətlidir. Sıxlığın təyin edilməsi müxtəlif üsullarla təyin edilir. Hidrostatik 
üsulla-bərk cisimlər, piknometrik üsulla-maye və bərk cisimlər, aerometrik üsul-maye 
cisimlər təyin edilir. [5] 
Hidrostatik üsul-əsasən düzgün həndəsi formaya malik olmayan bərk cisimlərin 
sıxlığının təyin edilməsində istifadə edilir. Bunun üçün hidrostatik tərəzilər istifadə 
olunur (şək. 1). Tərəzinin sol gözünə sınaq nümunəsi bərkidilir və içərisi su ilə dolu 
qaba salınır. Tərəzinin sağ gözünə isə çəki daşları yerləşdirilir. Çəki daşları tarazlıq 
vəziyyətini alana qədər yerləşdirilir. Havada çəkilmiş nümunənin çəkisi ilə sudakı 
çəkisinin fərqi onun həcminə bərabər götürülür.
(3). 
𝜌 =
𝑚
𝑚−𝑚1
4. İstilikkeçirici xüsusiyyətləri; 
İstilikkeçirə metalın çox qızmış hissəsindən az qızmış hissəyə keçməsdir. İstilik 
keçirə əmsalı metaldan metala dəyişir. Mis, gümüş və alüminiumda istilikkeçiricilik 
yüksəkdir. Aşağı istilikkeçirici metalları qızdırmaq üçün uzun zaman sərf olunur.