CiLİNGƏR İŞİ cilingər metalın emalıni,maşın mexanizml

Ştangendərinlik ölcən (şəkil 3) ,deşiklərin ,qanovçuklarin,yariqlarin,oyuqlarin və.sə Ştangendərinlikölcənlə işlədikdə bunu əsasını ölcməyə başlanğac detalın səthinə qoyulur ,ştangi ölculən səthə (məsələn ,deşiyin ,yarığnın dibinə )dirənənə qədər uzadilir ,bundan sonra mikrometrik verici ,mexanizmini sixacla bərkidilir . sonra qaykanı burur və cərcivəni sıxacla bərkidirlər
MİKROMETR—hər bölgusunun qiyməti 0,01mm olub ,xarci ölculəri ölcmək ucundur,mikrometrlərin ölcmə həddi 0—25, 25-50, 50-75, 75-100,100-125, 125--150 ,150-175,175-200, 225-250, 250-275olur (şəkil 4)
MİKROMETRİK ŞTİXMAS (şəkil5 a)daxili ölculəri dəqiq ölcmək ucun tətbiq
edilir .böuyk ölculəri ölcmək ucun ştixmasa uzunladıcı burub bərkidərək (şəkil 5,b) deşiyinə ölcmə mili kecirirlər ,bunun qurluşu mikrometr kimidir .MİKROMETRİK DƏRİNLİKÖLCƏN-(şəkil5 ,b) dərinliyi və hundurluyu 0,01 mm ,dəqikliklə ölcmək ucun istifadə olunur,dərinliklə ölcmənin hədi 0-25; 25-50 ; 50-70 ;57-100mm –dir. Ölcmə həddini artirmaq ucun uzunlaşdirıcıdan istifadə edirlər hesablanmasi mikromerlərlə aparlır . İDİKATORLAR –(şəkil 6 )nisbi (yaxud muqaisəli) ölcmə ucun olub ,ölcmə dəqiqliyi 0,01-0,001mm bərabərdir .saat tipli idikatorlar (səkil6,a)daha gehiş istifadə olunur ,ölcmə həddi 0—10mm olan indikatorun siferblatı (3)100 bölgu qeyd edilmiş şkaladan (5) ibarətdir .əqrəbin dövurlər sayni göstərən şkalada 10 bölgu vardır .YOXLAMA ALƏTLƏRİ -ciligər yoxlama aləti səkil (7,a) emal edilən səthləri duzxətliyini yoxlamaq və nəzarət etmək ucundur (şəkil 7,b) gözun səviyəsində saxlamaqla xətkeşlə səth arasinda ara boşluğu olmadiğı yoxlanlər ,əgər işıq görnursə deməli duzxətlik pozulmuşdur . ARA ÖLCƏN (şəkil 8)ŞUP .
YOXLAMA XƏTKEŞLƏRİ və löhvələr (səkil 9)qaşovlama aparərkən səthləri “rənglə”yoxlamaq ucun istifadə olunur YASTI PARELEL UC ÖLCƏNLƏR (səkil 10,a) ölcmə tavaladindan ibarət olub ,ölcmə alətlərinə və dəqiq hissələrə nəzarət etmək ucun işlədilir.bundan indikator alətini sazlamaq ucun istifadə edilir Bucur tavalar XQ və X markalı leqirlənmişalət poladan hazirlanir .tavalar duzbucaqli formada hazirlanir .duzbucalinin qarşı tərəfləri dəqiq ölculu ölcmə səthlərindən ibarətdir .Yasti parelel löhvələr hərəsində 9,10,32,,83,87,və100ədəd olmaqla dəst halinda hazirlanir .Dəslərdəki tavalari muxtəlif cur qoymaqla 0,001mm intervalda istənilən ölcu almaq mumkundur .tavalarin ən muhumu xasələrindən biri də odurki ,bunlara azaciq təsir etməklə tavalar suruşdukdə tavalar biri birinə ilişir suruşdurməklə biri -birinə basilmiş belə löhvələrə blok deylir )şəkil 10),KALİBİRLƏR –məmulat hisələrnin ölculərini, formasinı və nisbi vəziyətini yoxlamaq ucun istifadə edilən əsas ölcmə alətidir .əksər hallarda həddi kalibirlərindən istifadə olunur .Belə kalibirlər valların ölcusunə həzarət etmək ücün ikitərəfli və ya bir tərəfli bənd səkilində (şəkil 11),ya da deşiklərin ölcusunə nəzarət etmək ücün ikitərəfli tixac şəkilində hazırlanır (şəkil11,f ) .Daxili yiv tıxacindan (ŞƏKil11 d)xarci yivlərdə isə yiv halqasindan istifadə olunur .
XARCİ VƏ DAXİLİ BUCAQLARİ ÖLCMƏK UCUN ALƏT –bucaqlari ölcmək ücün bucaqlıqdan(kunyədən) daha cox istifadə edilir . bu bucaq ölcənlər sadə və unversal olur , Sadə bucaq ölcən (şəkil 12a) metal xətkeşdən və transporidən ibarətdir .Transporirin qövsu uzədində dərəçə bölguləri işarə edilmişdir 0-180⁰ bucaqları ölcmək mumkundur .UNVERSAL bucaq ölcən ŞƏKİL12 b) 5 dəqiqliklə 0—3600bucaqları ölcmək ucun istifada olunur .Ynversal bucaq ölcən iki xətkeşdən –hərəkət edən (1)və hərəkət etməyən (2)xətkeşdən ibarətdir .Bunlar üuzərində dərəcə bölguləri olan limblə (4)birlikdə hazirlanir .limplə eyni ox üzərində oturdulmuş hərəkət edən xətkeşə nonius(3)bərkidilmişdir .Noniusun
şkalasi sıfır bölgusundən sağa və sola olmaqla 12 bərabər hissəyə ayrıiır
TARAZLAR ,-səthin üfüqi və şaqulu vəziyətdən kənara cıxmasını muəyyən etmək ,habelə düzxətliyi yoxlamaq ücün istifsdə olunur .taraz iki cur olur sadə taraz, cərcivə taraz (şəkil 13)
(1) 2. NİŞANLAMA ALƏTLƏRİ. VƏ TƏRTİBATLARI ,HİŞANLAM
iki cur nişanlamadan istifadə olunur ; müstəvi nişanlama və fəza nişanlaması.
MÜSTƏVİ nişanlanmasında detalın konturlarnı pəstahin ancaq bir müstəvisində qeyd edilirlər . FƏZA nişanlamasında detalın konturlarnin biri-birinə hisbətəh muxtəlif bucaq altında yerləşmiş və fəzada biri biri ilə muəyyən vəziyətdə əlaqələndirilmiş pəstahın sətlərində qeyd edirlər .NİŞANLAMA ALƏTLƏRİ VƏ TƏRTİBATLAR –Nişanlama adətən nişanlama tavasinin üzərində aparlır , Nişanlama zamanı istifadə olunan alət və tərtibatların nişanlama tavasi üzərində asanliqla hərəkət etməsi ücün tavanin işlək hissəsinə narın qrafit tozu səpilməsi məsləhət görulur .Belə etdikdə tavanin səthi dahada hamar olur .Nişanlama tavasının üzərində ciziqlar alınmaması ücün detalari tava uzərində sürüşdurmək olmaz .Bunları atlıq üzərinə qoymaq lazımdır Tənizlənən prazmatik altlıqlar (şəkil 14 a)mürəkkəb formali ,məs dirsəkli val kimi pəstahlari nişanlamaq ucuc tətbiq edilir .Belə altiıqların hundurlüynü tənzimləmək ücün vint(1)burmaq lazimdır .DÖnmə bucağina görə prizmatik atiıqlardanda istifadə edirlər (şəkil 14 d) Məmulatı hühdürlüyü üzrə yastı pazvari atiığı (şəkil 14 b) üzərinə qoyulur ,hündürlüyü vintlə (1) TƏNZİMLƏNİR VƏ BUNA ALT PAZİN (2) YAN SƏTHİNDƏKİ ŞKALA İLƏ NƏZARƏT EDİLİR.İriölcülü və ağır pəstahları dayaq səthləri yastıvə ya prazmatik hazırlanmış domkratlardan istifsdə etməklə qoyulurlar .Hişanlanacaq detalları tava üzərinə şaqulu müstəvidə qoyarkən qoyma bucağından (şəkil 14e) istifadə edilir. ,Detalları nişanlayərkən stubsinlə bərkidirlər (səkil 14b.) CİZIQ CƏKƏN (ŞƏKİL 15,a) xətkeşdən ülgudən və ya bucaqlıqdan istifadə edərkən nişanlama xətlərini cizmaq ücün istifadə olunur .CIZiq cəkən Y10 yaxyd Y12 markali alət poladindan hazırlahir ,diametri 4-6mm ,uzunluğu isə 150—200 mm ciziq cəkənin bir ucu 45-90⁰bucaq qədər əyilmiş olur .Alətin işlək uclarnı itləyib tavlayırlar . NİŞANLAMA pərkarı -- (şəkil 15b )cevrəni nişanlamaq və miqyas xətkeşindən ölcunu pəstaha köcurmək ücün istifadə olunur .NİŞANLAMA ŞTANGENPƏRKArI ,(səkil,15v ) iri ölculu cevrəni hişanlamaq və ya böyuk xəttili ölculəri ölcmək ücuğün istifadə olunur . Nianlama ştangenpərgahı bölguləri(hər bölgünün qiyməti 1 mm-dir) olan ştanqdan iki ayaqdan hərəkət edən (2)və hərəkət etməyən ayaqlardan(3) ibarətdir .Hərəkət edən ayaqda nonus vardır şAlədə hər ayaq ücün dəyişdirlə bilən ,tavlaşdırılmış və ucu itilənmişiynələr vardir (4) nişanlanan detal və ya pəstahlar gərtiyi bu iynələrlə cızırlar.
REYMAS-(şəkil15,f) tavanin üzərində qoyulmuş nişanlanan pəstah və detallarda yfyqi və şaquli parelel xətlər cəkmək ücündür Məmulatın düzgün qoyulmasıda reysmasla yoxlanlır .Reymas itiuclu cızıq çəkən bərkidilmiş dayaqdan ibarətdir .Qaykavə vintdən istifadə etməklə cızıqcəkənlə birlikdə xamutu dayaqla hərəkət etdirib lazımı hündürlükdə bəkidirlər
Altlığı olan miqyas xətkeşi (ıəkil 15v) reymasın iynəsini müəyən hündürlükdə qoymaq ücündür Bu xətkeşlə nişanlama tavasından iynənin ücünq qədər məsafənidə təyin edirlər
Şangenreymas (şəkil 15q) daha dəqiq nişanlama apardıqda ,mərkəzləri ,hündürlüyü yoxladıqda və başqa nişanlama xətlərini qeyd etdikdə istifadə olunur.
90^0-lik bucaqlıq düz bucaqları qurmaq ücün ,perpendikulyarlığı bərpa etmək ,parelel xətləri cəkmək ücün istifadə olunur .Əsası daha enli olan bucaqlarişdə daha rahatdir .