CiLİNGƏR İŞİ cilingər metalın emalıni,maşın mexanizml

HİŞAnlama əməlyatına hazırliq . nişanlama əmalyatında xətləri yaxşi görmək ücün pəstahın səthini rənkləyirlər bu məqsədlə müxtəlif tərkibli rənklərdən istifadə olunur . məsələn suda həllolunmuş təbaşir ,mis kuporusu məhlulu rənk quruduqdan sonra hişanlama əməlyatına başlamaq olar HİŞAHLAMA YSYLLARİ –certyoj uzərində nişanlama ,nümünəyə görə nişanlama –bu miqyasa görə aparlır ,ulgu üzürə nişanlama ,yerinə görə nişanlama ,
Dairəvi detalın mərkəzini tapmaq ücün mərkəzaxtarandan istifadə edilir
(2)3 Metalın capılması metalın kəsilməsi ,(metalin əylənməsi , burğulanması)-3
Capma---ciligərlik əməlyatıdir ;bu zaman kəsən alətlərdən (metal qələm –zubil, kreysmeysel)istifadə etməklə pəstahdan artq metal qatını kənar edir ,ya da pəstahi hissələrə doğrayırlar .Capma pəstahin metal emalı cətin olduqda və ya səmərəsiz sayıldıqda ,ya da emaldan yuksək emal dəqiqliyi tələb olunmadıqda tətbiq edilir .CAPMA ALƏTLƏRİ-METAL qələmi (şəkil 17,a ) Y7A markalı poladdan hazirlayırlar. Metal qələmin kəsən hissəsi paz şəkilində hazırlanır .(şəkil 17,b )və muəyyən bucaq altında itilənir .Metalqələmin itiləmə bucağı emal edilən metalın bəkliyindən asılı olaraq secilir ;metal nə qədər bərk olarsa bucaği o qədər iti götyrurlər --cuqun və tüncü capmaq ücün -70,polad ücün -60, burunc ücn -45, alminumu və sink ücün -35 metal qələmin uzunluğu 100,125,150,175,200,mm olur . qələmin kəsən hisəsini Rkvel uzurə HRC 53-56, quyruq hisəsi isə HRC 30-35bərkliyinə qədər tablanır.
DAR qələm (şəkil 17 b) ensiz qanovcuqlar və işkil yuvaların capmaq ücuüdür , Bu qələmin kəsən hissəsi ensiz (dar) hazirlanir . Dar bucağin itiləmə bucağı adi netal qələminki kimidir . metal qələmi və dar qələmi itiləmə dəzgahinda ,adi cilalama dairəsindən istifadə etməklə itiləyirlər .Bunları işləmək ücün 18-ci şəkildəki kimi istifadə edilir .İtiləyərkən qələmi bərk basmaq olmaz cünki qələm qızdıqda öz bərkliyini itirir -soyutmaq lazim gəlir .
CƏKİC- ciligərlik işlərində (capma ,əymə, həkk etmə, yığma və.s.) zərbə endirmək ücündür.
Cəkiçin orta hissəsində dəstəyi bərkitmək ucun oval formali deşik acilır . dəstəyin uzunluğu kicik cəkiçlərdə 200-260mm,orta cəkiçlərdə 270-350mm,ağır cəkiçlərdə 380-400mm göturlur .Cəkiçin cəkisi yerinə yetirlən işlərdən asılı olaraq --alət və nişanlama işlərində istifadə olunan yüngül cəkiçlər -50,100,200,150,200,300q,orta cəkiçlər 300-500q ,muxtəlif təmir və digər işlərdə istifadə edilən ağır cəçiclət 500-800q ,fibra ,mis,və rezin ycluqlu cəkiçlərdən quraşdırma və yiğma işlərində istifadə edirlər

CAPMA PROSESİ—metalı aşağıdaki kimi capırlar ; məsən aləti –metal qələm və

ya dar qələmi sol əl ilə orta hissəsindən (şəkil19,a və b),cəkici isə sağ əl ilə tuturlar .METal qatını capmaq ucun qələmi və ya dar qələmi emal ediləcək səthə 25-30⁰bucaq altinda tutaraq qələmin quyruq hissəsinə cəkiclə elə vururlarki ., alətin tiyəsi metala yerisin Capma usullariişin kefiyətinə cox böyuk təsir edir .Metalı caparkən cəkiçi hər iki əllə tutmaqla ; sağ əl ilə dəstəkdən ,sol əl ilə gövdənin ucundan tutaraq qələmi capma xətti uzurə yönəltmək lazımdır.Capma usullarıişin kefiyətinə,yüksək təsir göstərir.Kəsən əyilmədən düz dayanmalıdır qələminquyruq hissəsindən 20-25sm aralı sərbəst tutmalıdır və bərk sıxmalıdırcəkiş zərbələrni geclü və inamla endirməlidir ,zərbə endirlərkən cəkiş döyəcəyin mərkəzi metl qələmin zərbə hissəsinin mərkəzinə düşməlidir .Cəkişlə bilək ,ciyin və dirsək zərbələri endirmək olar ,Ciyin zərbəsi ən güclü zərbə sayılır capma zamanı qələmi vaxaşrı itiləmək lazımdır ,Metalın capılmasının mexanikləşdirilməsi –bunun ücün mexanikləşdirilmıiş -əl alətlərindən və ja pnevmatik və ja elektrik capma alətlərindən istifadə edirlər pnevmatik cəkicin işləməsi ücün havanın təzyiqi 5-6b atmosfer olmalıdır .
METALİN KƏSİLMƏSİ
metalın əl ilə kəsməkucun alətlər . əl bicqısı (şəkil,21,a) ceşidli və profil metalı ,habelə başqa materialları əllə kəsmək ücündur . DƏZGAHda bərkidilmiş bicağı tiyəsini elə tarimlayırlarki ,əylənməsin və titrəməsin Bicqı tiyəsinin dişləri irəliyə istiqamətdə yönəldilmiş və hər iki tərəfə elə qatlanmış olmalıdır ki,dişlərin
yarığinin eni tiyənin qalınlığından 0,25-0,5mm iri alınsın .İş prosesində bicıqını
yırğalamaq olmaz .bicaqı tiyəsi yfuqi istiqamıtdə dəqiqədə 30-62 gedişlə,sicrayışa yol vermədən ,pəvan hərəkət etməlidir .
METALIN MEXANİKİLƏŞDİRİLMİŞ KƏSİLMƏSİ .Metalın kəsilməsi prosesinin mexanikləşdirilməsi ücün xüsüsi mexaniki qaycı,borukəsən ,mexanikləşdırilmiş bıcqı və dəzkahlardan istifadə edirlər ,Metalları abraziv daiərələr və diskili mişarlalarla da kəsirlər Bununla yanaşı ,metalların kəsilməsində anod-mexaniki və qazla kəsmə ysylları tətbiq olunur .Təbəqəmetalı kəsmək ucun elektrik –titrək qaycidan istifadə edilir.(ıəkil22 a).Beləki Kicik en kəsikli profil materialı (bucaqliq ,şveller ,zolaq ,dəyirmi materiali ,boru və.s.elektromexaniki əl bıcqısı(şəkil 22b) ilə kəsirlər. KƏsmədə təhlükəsizlik qaydalarna rayət edilməlidir –kəsilən metalı məngənəyə etibarlı və möhkəm bərkidilməlidir ,əl bıcısı ilə işlədikdə dəzgahın saz olmasına diqqət yetirməli ,dəstəyi olmayan və ya dəstəyi cat olan bıcqı ilə işləmək olmaz,,elektrik aləti ilə işlədikdə onun gevdəsi yerlə birləşdirilməlidir ,
METALIN ƏYLƏNMƏSİ, --emal edilən pəstahın səthindən əyə vaistəsi ilə metal qatı göturulməsinə Ə y ə l ə mə deylir Əyələrin nğvləri.(şəkil 23) əyələri Y10,Y12,Y13, ŞX6, vəİİİX9 və ŞX12 markalı poladlardan hazirlanir .əyənin səthində kərtilmlş dişlər emal edilən metalin səthində kətirləri təmizləmək ucundur .emal edilən səthinformasindan asili oladaq muxtəlif profilli əyələrdən istifadə olunur ,Əyələr,yzunluğu üzürə hər 1-sm olan kərtiklərin sayna görə altı sinifə bölunur.0-cı sinif 0,5 -1,0mm qalinlığina metal göturmək ucun ,1-ci sinif 0.3mm metali göturmək ucun ,2-ci ,3-çu ,və 5-ci –siniflər detallarin yuğunlaşmasi ,0,05mm-ə qədər qalinliğinda metal qatı göturdukdə səthin bəzədilməsi ucucn istifadə olunur , nadfildən istifadə .əylənmə mexaniki usullada aparlir .əyələmə cilalama dəzgahlarda aparlır . bu cihazlar pnevmatik usulundan istifadə olunur,
Yastı səthlərin əyələnməsi –yastı səthləri adətən detalın qisa tərəfi boyunca
əyləyirlər. Əyənin hərəkət istiqaməti və ştrixlərin vəziyyəti uzununa və carpaz şəkildə ola bilər ,Emal olunan detalın səthi əvvəlcə gobud əyə ilə sonra emal payı 0,3-0,5mm qədər qaldiqda üzlük əyəsi ilə göturmək lazımdır . səthin düzgunlüyü yoxlama xətkeşi ilə işığa tutmaqla yoxlanlır. Pəstahı məngəyə bərkitməklə .y..l.yirlər Məngənənin hündürlüyü elə olmalıdırki, əyələmə zamanı ciyinlə dirsək arasında düz bucaq əmələ gəlsin ,gövdəni düz tutmalı əyəni hərəkət etdirən zaman iki istiqamətdə basmaq lazımdırki səthdən yonqar cixarılsin
ƏYƏləçənin mexanikləşdirilməsi -Əyələmə əmalyatını mexanikləşdirmək ücün əyələmə dəzgahından ,elektrik və pnevmatik cillalama maşınlarından ,habelə xususi tərtibat və aqreqatlardan istifadə edirlər (ıəkil-24,25,26)
(3)BURĞULAMA --kəsən alətdən- burğudan istifadə etməklə butöv materialda deşik acılması prosesinə burğulama deylir .Qurluşlarına və yerinə yetirlən işin xarekterinə görə lələl ,spiral ,mərkəzləşdirici ,duzqanovçuqlu,dərin deşikləri acmaq ucun və. Sitipal burğular(şəkil 27 )movcudur . Sipral burğular( şəkil 27,b) daha geniş yayilmiçdir..Burğunun işi burğunun hazirlandiğı materialdan ,itiləməkdən və emal olunan materialdan asilıdır . Burğular adətən P18,P9 markalı tez kəsən poladdan hazirlanır ,diametri 5mm –dən cox olan burğular bərk əritili lövələrdən hazirlanir ,Burğu xususi itiləmə dəzgahlarinda və ya adi itiləmə daşı ilə itləyirlər . Yumuşaq metallar ucun itləmə bucaği 80-90⁰ polad ucun 116-118⁰ , cox bərk metallar ucun 130-140⁰, itiləmə zamanı burğunun arxa bucağı 8-15⁰ olmalidir ..
Burğunun itiləyərkən tillərni yandirmamaq ucun ,abraziv dairəyə bərk sixmaq olmaz . İtiləyərkən burunu soyutmaq lazimdir ,burğunun duzgun itilənməsi xususi ulgu ilə yoxlanlir ., burğu patrona xususi usulla bərkidilir Burğularda işin daha efektiv alınması ucun xususi soyuducu madələr və usullardan istifadə edilir
.ZENKERləmə -tökmə döymə və ya ştamplama usulu ilə alınmış ,və ya hazir deşiyin diametrinin genişləndirmək ,səthin təmizliyunin yaxşılaşdırmaq ,dəqiqliyini artirmaq məqsədi ilə emal edilmlş silindirik deşiklərin zengerlə emal prosesinə deylir ,Zenkerləmə ya deşiklərin axırıncı emalı ,ya da rayberləmədən əvvəlki araləq əmalyattdır .Zenkerlər silidirik və ya konusvari qurrluşlu butöv ya da taxma başliqlq\a hazırlanır .(şəkil 37) RAUBERLƏMƏ --əvvəlçədən acılmış deşikləri axirinci dəfə emal etib ,dəqiq həndəsi forma ,olcu və yuksək dədəcədə təmiz səthi almaq ucun rayberləmədən istifadə olunur .Deşikləri reyberləmək ucun kəsici alət kimi əl və maşın rayberləri işlədilir . Belə reyberlər silindirik (duz sipral dişli )və konusvari olur(şəkil 32).deşiklərin reyblənməsi həm əllə həmdə burğuda istifadə istifadə olunan dəzgahlarda mexaniki usulla aparlır .Elektrik drellərlə muxtəlif şəraitdə reyberləmə aparlir. Həmdə pnevmatik drellərdəndə istifadə olunur