Conference committees conference chairs c

ZADƏGAN OBRAZLARI DRAMATURJİ KONTEKSTDƏ 

 

Könül HEYDƏROVA 

Bakı Dövlət Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Sovet dövründə XIX əsrin sonu ─ XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan dramaturgiyasında zadəgan 

həyatı  zəif  şəkildə,  birtərəfli,  əsasən  mənfi  istiqamətdə  araşdırılmış,  amma  milli  özünüdərk,  sosial 

mühit  fonunda,  milli  –  mənəvi  dəyərlər  kontekstində isə  tədqiq  olunmamışdır.  Sovet  ideologiyasının 

tələblərinə  uyğun  olaraq  bu  fikirlər  pantürkist,  panislamist  adlandırılaraq  zərərli  fikirlər  kimi  təqdim 

edilmişdir. Məhz elə bu səbəblərdən də yazılı ədəbiyyatda obrazlaşdırılan XIX-XX əsrlər Azərbaycan 

zadəganına  münasibət  birmənalı  olmamışdır.  Bu  dövrün  zadəgan  həyatının,  qələmə  alınmış  zadəgan 

obrazlarının  daha  dolğun,  tam,  hərtərəfli,  obyektiv,  şəffaf,  sırf  ideoloji  baxış  olmadan  tədqiq 

olunmasına ehtiyac görülür.  

XIX  əsrin  sonu  ─  XX  əsrin  əvvəllərində  yazılmış  Azərbaycan  dramlarının  ideya-bədii 

qaynaqlarını yenidən araşdırıb, onun sənətkarlıq problemlərinin yeni müstəvidə təhlil olunması vacib 

məsələlərdəndir. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1173

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Həmin  dövrdə  yaşayan  ədiblər  bu  və  ya  digər  səpkili  problemləri  əhatə  edən  dramaturgiya 

yaradıcılığında  əsasən  özlərinin  də  təmsil  olunduqları  zadəgan  –  bəy  mühitini,  bu  mühiti  təşkil 

edənləri çox böyük ustalıqla obrazlaşdırmışlar. 

Zadəgan-bəy  ailəsində  doğulmuş  Ə.Haqverdiyev  ilk  qələm  təcrübəsi  olan  "Yeyərsən  qaz  ətini, 

görərsən  ləzzətini"  (1892)  komediyasından  başlayaraq  öz  dramlarında  bir  sıra  çox  maraqlı  tipoloji 

xüsusiyyətə malik zadəgan obrazları silsiləsini yaratmağa müvəffəq olmuşdur. Hacı Mehdi ("Yeyərsən 

qaz ətini, görərsən ləzzətini"), Nəcəf bəy, Səlim bəy, Həmzə bəy, Aslan bəy, Süleyman bəy, (“Dağılan 

tifaq”), Hacı Səməd ağa ("Bəxtsiz cavan"). Əsgər bəy, Firidun bəy, Səfər bəy, Vəli bəy, Mürsəl bəy 

("Millət dostları") müxtəlif koloritli zadəgan obrazlarıdır. Bu obrazların bəzisi pul (Hacı Mehdi, Hacı 

Səməd  ağa),  bəzisi  qumar  (Nəcəf  bəy,  Səlim  bəy,  Həmzə  bəy,  Aslan  bəy),  bəzisi  şərab  (Nəcəf  bəy, 

Səlim  bəy,  Həmzə  bəy,  Aslan  bəy,  Firidun  bəy,  Səfər  bəy),  bəzisi  də  saxta  şan  -  şöhrət  (Nəcəf  bəy, 

Əsgər bəy) düşkünüdür.  

Bu səpkili obrazlara Süleyman Sani Axundovun, Üzeyir bəy Hacıbəylinin, Nəcəf bəy Vəzirovun, 

Nəriman  Nərimanovun,  Hüseyn  Cavidin,  Cəfər  Cabbarlının,  Cəlil  Məmmədquluzadənin 

yaradıcılığında da rast gəlinir. 

Ə.Haqverdiyev  həmçinin  müsbət  rezoner  obrazlar  da  yaratmağa  müvəffəq  olmuşdur.  Məsələn: 

Sona  xanım  (“Dağılan  tifaq”),  Fərhad,  Musa  ("Bəxtsiz  cavan")  şərlə  xeyirin,  qaranlıqla  nurun, 

nadanlıqla  ürfanın,  cahilliklə  aqilliyin,  köhnəliklə  yeniliyin,  "atalarla"  "oğulların"  mübarizə  apardığı 

mühitdə müasir düşüncəli, cəmiyyətin xilasına çalışan obrazlar kimi təqdim edilir. 

Süleyman  Sani,  mülkədar  həyat  və  məişətinə  dərindən  bələd  olan,  bu  sinfın  mənəvi  aləmini, 

zövqünü, məzacını yaxşı bilən ədiblərdəndir. O Hacı Murad, Məhərrəm bəy ("Tamahkar"), Mehdi bəy, 

Vəli  bəy,  Rüstəm  bəy,  Saşa  bəy,  Səfdərqulu  bəy  ("Dibdat  bəy"),  Heydərqulu  ağa,  Cəfər  bəy,  Nəcəf 

bəy,  Səfər  bəy,  Səməd  bəy,  Rəsul  bəy  ("Türk  birliyi")  Cahangir  ağa,  Ədil  bəy  ("Laçın  yuvası") 

obrazlarını  yaratmaqla  həmin  dövrdə  xalq  adından  danışan  yalançı  zadəganları,  bir  tikə  çörək  üçün 

min  cür  hoqqa  çıxaran  harın  bəyləri,  yalandan  xalq  üçün  çalışdığını  söyləyib,  amma  öz  şəxsi 

problemlərini  düşünən  əsilzadələri,  milli  mənliyi  olmayan  ziyalıları  xalqa  tanıtmağa  çalışmış,  mənfi 

obrazların  yadda  qalan  səciyyəvi  xüsusiyyətlərini  -  xəsisliyi,  tamahkarlığı,  qorxaqlığı,  ikiüzlülüyü, 

hiyləgərliyi  və  sair  çirkin  sifətlərini  onların  öz  sözləri  ilə  hərəkətlərinin  vəhdətində  əks  etdirməyə 

müvəffəq  olmuşdur.  Yazıçı,  satirik  obrazın  mənfi,  eybəcər  sifətlərini  nümayiş  etdirib  ona  gülməklə 

kifayətlənmir, xəsisin mənfiliyini, mənəvi boşluğunu, gülünclüyünü, onun mənsub olduğu zümrəyə də 

şamil edir. Müəllif bütün eybəcərliklərin günahını buna şərait yaradan cəmiyyətdə görür. 

Amma bunlarla paralel bəzən eyni əsərdə yer alan, hüquqsuzluğa, cəmiyyətdəki eybəcərliyə qarşı 

şüurlu  mübarizə  aparan,  öz  haqlarını  müdafiə  edən,  mübariz,  əsarətə  qarşı  qorxmadan  vuruşan, 

əqidəsinə  sonadək  sadiq  qalan,  haqq  bildiyi  iş  uğrunda  cəsarətlə  sonadək  mübarizə  aparan,  ən  ali 

insani  keyfiyyətlərə  malik,  həqiqətpərəst,  fədakar,  haqsızlığa  qarşı  mübariz,  xalq  mənafeyini  hər 

şeydən üstün tutan İmran, Gülzar, Şərəf xanım ("Tamahkar"), Firidun bəy ("Türk birliyi"), Əmiraslan 

ağa,Mehrəli bəy, Heydər bəy, Pəricahan xanım ("Laçın yuvası") kimi müsbət qəhrəmanlar silsiləsini 

yaratmışdır.  

N.Vəzirovun yaradıcılığı sanki, özünün də mənsub olduğu çürümüş zadəgan mühitinin iç üzünü 

göstərən  güzgüdür.  O  bu  güzgüdə  Rüstəm  bəy,  Şahmar  bəy  ("Müsibəti-Fəxrəddin"),  Cahangir  bəy, 

Aslan bəy, Laçın bəy ("Pəhləvani-zəmanə") kimi obrazların necə alçaq xislətli, qəddar, qaniçən, kinli, 

intiqamçı,  heç  nəyi  güzəştə  getməyən,  qan  hərisi,  təkəbbürlü,  dar  düşüncəli,  fırıldaqçı,  mənliksiz, 

məsləksiz "millətpərəst" parazitlər olduqlarını əks etdirməyə müvəffəq olmuşdur. 

Özündə  bu  qədər  mənfur  xüsusiyyətləri  cəmləşdirən  yuxarıda  adları  çəkilən  obrazlara  qarşı 

nadanlıqla, vəhşi tayfa ilə mübarizə aparmaq üçün görkəmli ədib Fəxrəddin, Səadət xanım, Mahmud 

bəy, Hürü nənə ("Müsibəti-Fəxrəddin") obrazlarını yaratmışdır. 

Çoxcəhətli  yaradıcılıq  nümunələri  ilə  ədəbiyyatımızı  zənginləşdirmiş  Nəriman  Nərimanov 

yaratdığı dram nümunələrində şərlə xeyirin, qaranlıqla nurun, nadanlıqla ürfanın, cahilliklə aqilliyin, 

köhnəliklə yeniliyin, "atalarla" "oğulların" mübarizəsinin kolliziyalı qoyuluşuna nail olmuşdur. Ədibin 

yaratdığı  Məhəmməd  ağa,  Ömər  ("Nadanlıq"),  Yusif,  Xədicə  xanım,  Niyaz  bəy,  "şəhrin  mütəşəxxis 

bəylərindən"  olan  Rza  bəy,  Heydər  bəy,  Nəcəf  bəy,  Yusifin  gənc  ziyalı  dostlarından  Sultan,  Murad, 

Rəsul (“Dilin bəlası, yaxud, Şamdan bəy") nadanlığa, qaranlığa, haqsızlığa, xəyanətkarlığa, elmsizliyə 

qarşı birgə mübarizə aparırlar. Bu yolda onların qarşısına Hacı Abdulla, cadugər Molla Qasım, Ömərin 

qardaşı  Vəli  ("Nadanlıq"),  Şamdan  bəy,  Hacı  İbrahim  (“Dilin  bəlası,  yaxud,  Şamdan  bəy")  kimi 

obrazlar çıxır. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1174

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

ФОЛЬКЛОР В АРАБСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ 

 

Наргиз ГУСЕЙНОВА  

АНАН,Институт Востоковедения 

[e-mail] 

РОССИЯ 

 

Существует  мнение  что  арабская  литература  корнями  уходит  в  дохристианскую  эпоху. 

Однако  до  нас  не  дошли  письменные  источники,так  как  обычай  запрещал  поэту  записывать 

свои  произведения.Гораздо  позже  при  поэтах  имелись  рассказчики,которых  называли 

«рави»(рассказывающий,повествующий). 

В  наше  время  арабами  именуют  народ,говорящий  на  едином  арабском  языке,  и, 

населяющий часть Африки, Ближнего Востока, от Атлантического океана до берегов Индии, от 

Средиземного моря до рекиНил. В древние времена и в доисламскую эпоху арабы проживали в 

основном  на  территории  Аравийского  полуострова  и  говорили  на  диалектах  своей 

местности.Однако  общий  литературный  язык,в  частности,  появился  благодаря  периодически 

проводимым  ярмаркам,  называемым  «Указ».  Это  был  период  доисламской  (джахилийской) 

литературы, который длился до VII века. После VII века литература представляла собой поэзию 

оседлых  народов  халифата,  в  следствииираспрастроненияИслама  и  возникновения  единого 

государства-Арабский 

Халифат, 

и 

именовалась 

ни 

столько 

арабской,а 

скорее 

общемусульманской.  Современная  арабская  литература  представляет  собой  совокупность 

арабской литературы всех периодов истории-доисламской, исламской, классичекой и новой. 

Каждый  народ  с  богатой  культурой  и  историей  имеет  продукт  народного  творчества, 

называемый фольклором. Арабская литература, будучи одной из известных и богатых в мире 

берет истоки из своего фольклора. 

Арабский народный фольклор включает в себя обрядные песни, свадебные песни, песни, 

связанные с рождением ребенка, существовали песни-молитвы, которые знахари напевали для 

выведения яда скорпиона, также фольклор включает в себя песни труда и отдыха и так далее. 

Самым распрастроненным разделом арабского фольклора как и у многих других народов мира, 

является пословицы и поговорки, которые не имеют авторства. Делятся пословицы на : а) по 

своему  содержанию  (тематические)  ;  б)  по  своей  форме.Пословицыобразно  рассказывают  о 

классовых  отношениях  ,  об  исторических  событиях,  иногда  в  них  фигурируют  исторические 

персонажи  ;  пословицы  связанные  с  именем  какого-то  уважаемого  и  известного  поэта, 

литератора , то есть взятая из его произведения, но полюбившись народом и часто находясь в 

обиходе, становятся присущи народу, с годами стирая имя автора. Пословицы по типу бывают 

также поэтические и прозаические. 

Следующим  разделом  фольклора  являются  загадки.  Среди  них  есть  древние  и 

современные.  Древние  находятся  в  обиходе  по  сей  день.  Как  и  пословицы,  они  являются 

коллективным продуктом арабского народного творчества.Дошедшие до наших дней примеры 

этого вида фольклора,свидетельствуют о живом уме и находчивости народа.  

После экспедиции Наполеона в Египет (1798- 1799 годы) появились сведения об арабских 

простонародных романах. Повествуя как об исторических так и о вымышленных персонажах, 

эти романы являются эпосами. Арабский народ очень любил и ценил эти романы,как и ценит 

их  по  сей  день.  Эти  романы  имели  письменную  обработку  ,но  все  же  читались  наизусть 

сказочниками.  Такое  чтение  проходило  в  кофейнях  или  на  рынках,  являясь  неизменным 

атрибутом.  Люди  готовы  были  слушать  несколько  раз  один  и  тот  же  роман  в  разных 

исполнениях  ,  так  как  каждый  рассказчик  рассказывал  его  по-разному.  Их  называли  « 

мухаддис»  -  «  рассказывающий»  .Из  романов  –  эпопей  известны  «Жизнеописание  Антары  », 

«Жизнеописание  Абу  Зейда  »,  «Жизнеописание  аз-Захира  Бейбаса»,  «  Жизнеописание  Зуль-

Химма»,  «Жизнеописание  Сейфа  сына  Зуязана».  Наиболее  известными  являются 

«Жизнеописание Антары» и «Жизнеописание Сейфа сына Зуязана». 

Одним  из  самых  важных  разделов  фольклора  являются  сказки.  Все  сказки  носят 

дидактический  смысл,  являясь  плодом  чаяний  и  желаний  народа.  Известные  во  всем  мире  и 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1175

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

любимые посей день сказки входят в сборник сказок «1000 и 1 (одна) ночь » , о котором мало 

кто не слышал и который с интересом перечитывают многие по сей день. «1000 и одна ночь » 

является одним из памятников Востока, возникший на протяжении веков и имеющий мировое 

значение. 

Эти  удивительные  сказки  покорили  своей  красотой  весь  мир.Весь  сборник  состоит  из 

двухсот  шестидесяти  четырех  сказок.  Этим  сказкам  придавали  особое  значение  мировые 

классики,такие  ,какГете,  Бальзак,  Анатоль  Франк,  Ганс  Христиан  Андерсон  и  другие.  Сказки 

были  переведены  на  многие  языки  мира  и  каждый  переводчик  старался  переводить  на  свой 

национальный лад. История переводов многочисленна и интересна. Европейцы познакомились 

со  сказками  в  начале  XIII  века.  Франсуа  Антуан  Гоммен  с  1704  по  1717  годы  работал  над 

сборником,  который  вышел  в  свет  в  виде  двенадцати  томов  ,куда  вошла  одна  четвертая  всех 

сказок.  Это  были  :  «Али  баба  и  сорок  разбойников»  ,  «Синдбад-Мореход»,  «Аладдин  и 

волшебная лампа», и другие.  

В  1885  году  англичанин  Ричард  Бертон  перевел  сказки  на  английский  язык  ,но  этот 

перевод  считается  неполным  .  События  им  были  преувеличены.  Бертон  в  своем  переводе 

придал  искусственность  сказкам,  и  даже  употреблял  нецензурные  слова.  Перевод  Бертона 

отрицательно  повлиял  на  дальнейшие  переводы  ,и  ,  в  частности  на  перевод  Мардуса.  Сказки 

дважды переводились на немецкий язык.Самым известным переводом на немецкий считается 

перевод  Леймана,  состоящий  из  шести  томов  и  вышедший  в  свет  в  1921-1928  годах. 

Американский переводчик Макдаланд перевел на английский «Али бабу и сорок разбойников». 

Самым  удачным  является  перевод  датчанина  Эструна(в  концеXIX  века),но  и  здесь  многие 

стихи  были  упущены.  На  русский  язык сказки  перевел Допельмайер  с  французского  языка;  в 

советское  время  вышел  полный  перевод  Михаила  Салье  с  арабского  в  1956  году  и  со 

вступлением  Крачковского  же  в  1968  году.  На  азербайджанский  язык  с  персидского  перевел 

Али Аббас Музниб, добавив свои стихи. 

В основе «1000 и 1 ночи»лежит ящичная композиция: история Шахрияра и Шехерезады-

обрамляющий  рассказ.Просматривая  сказки  можно  прийти  к  выводу  что  каждая  из  них  была 

написана в разное время, так как в них фигурируют разные исторические личности. «1000 и 1 

ночь»-это  комплекс  сказок  с  разными  жанрами.  По  своему  происхождению  делятся  на  две 

группы:  1)сказки  взятые  от  различных  народов  ;2)  сугубо  арабские.  В  первую  входят 

индийские,  персидские,  греческие,  еврейские.  Во  вторую  багдадские,  басрийские,  сирийские, 

египетские,  южно-аравийские.Сказки  «1000  и  1  ночи»  по  жанру  делятся  на  любовные; 

криминальные, которые подразделяются  на  криминально-детективные  и  плутовские;  сказки о 

путешествиях;  волшебные  сказки  и  отдельно  выделяется  «харуновский  цикл»-  сказки, 

связанные с Харун ар-Рашидом. 

Фольклор,  и  в  частности  его  разделы  ,о  которых  было  написано  выше,  явился  основой 

возникновения и развития сперва доисламской, а следом классической поэзии и прозы. 

 

 

NƏSİMİ YARADICILIĞINDA ATALAR SÖZLƏRİ, ALQIŞLAR                   

VƏ QARĞIŞLARIN SEMANTİKASI 

 

Şəms HÜMBƏTLİ 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN

 

 

Nəsimi  yaradıcılığında  folklor  motivlərindən,  nümunələrdən  istifadə  edildiyini  görürük.  Bu  da 

Nəsimi  şerinin  folklorla  bağlılığını  bir  daha  gözlərimiz  önündə  əks  etdirir.Nəsimi  dilində  bu  tipli 

ifadələrin  işlənməsi  nitqə  emosionallıq  gətirir,  ifadə  tərzində  yığcamlıq  yaradır,  fəlsəfi-  həyati 

ümumiləşdirmə  kimi səslənir. Atalar sözləri və məsəllərdən şair ya bütöv,ya da qismən istifadə edir, 

ya da onları yada salan bir nişanə verir. 

 Çün hər nə əkərsən, anı biçərsən axır, 

 Dünyada əkmə anı kim, adı oldu üsyan. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1176

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Bu beytdə şair “nə əkəsən , onu biçərsən”atalar sözünə işarə etmişdir. 

Zalım oldun, zülm əkəsən yenə kəndi tarlana, 

Zalımın zülmü şərindən tarlada üsyan bitər. 

 

Bu beytdə də yuxarıda qeyd etdiyimiz atalar sözünə, eyni zamanda “nə tökərsən aşına, o çıxar 

qaşığına” atalar sözünə işarə olunduğunun şahidi oluruq. Bu həyatdakı hər şeyin bumeranq şəklində 

insana  geri  qayıtdığı  məlumdur.  Ona  görə  də  şair  hökmdarlara  daima  yaxşı  işlərlə  məşğul  olmağı, 

xalqa  zülm  etməməyi  məsləhət  görür.  Burada  da  şairin  xalqa  yaxın  olduğunun  şahidi  oluruq,  sələfi 

Nizami  kimi  hökmdar  və  xalq  məsələsinə  toxunan  şair  xalqa  zülm  edən  hökmdarların  “üsyan 

meyvələri” dərəcəyi ilə bağlı xəbərdarlıq edir. 

 Yaxşılıq eylə sən, sənə yaxşılıq eyliyə xuda, 

 Aqibət əslinə qılır xeyir ilə şər müraciət. 

Burada da isə şair “yaxşılığı elə at dəryaya bəndə bilməsə də xaliq bilər” atalar sözü ilə səsləşən 

beyt  yartmışdır.  Aşağıdakı  beytdə isə  şair  “dişin  ağrıyır  çək  qurtar, qonşun  pisdir  köç qurtar” atalar 

sözünə işarə eləmişdir. 

 Yaman qonşu, yaman yoldaşi-bədxu, 

 Yaman övrət siyasətdir, siyasət . 

Burda eyni zamanda yaman qonşunun, yaman övrətin insan üçün ən böyük bədbəxtlik olduğu da 

vurğulanmışdır.  

 Bağçaya varma, varırsan sorma dopusu nədir, 

 Barı bir bağçaya girgil, gül ilə reyhan bitə. 

Bu  beytdə  isə  “bağa  baxarsan  bağ  olar,baxmazsan  dağ  olar”  atalar  sözünə  işarə  olunmuşdur. 

Aşağıdakı beytdə isə “dərdi verən Allah dərmanı da verər”, “min dərdin min bir dərmanı var” kimi 

atalar sözlərinə nişanələrin şahidi oluruq: 

 Dərd ilə xoş keç, ey könül, qəmdən usanma, çün bilir, 

 Aşiqi-dərdiməndinə dərdi verən, dəvasını . 

Aşağıdakı  beytdə  isə  “gülünə  görə  tikanına  qatlanarlar”,”cəfa  çəkməsən,səfa  görməzsən”  kimi 

atalar  sözlərinə  işarələrin  şahidi  oluruq.  Xalq  arasında  yayılmış  `”könlü  bal  istəyən  arının  sancısına 

dözər” məsəllə aşağıdakı beyt arasında paralellər görmək olar : 

 Əgər nuş istər isən nişə qatlan, 

 Ki, nuşu nişsiz verməz bu zənbur. 

Aşağıdakı  beytdə  isə  “gül  tikansız,  dərə  ilansız,  səfa  cəfasız  olmaz”  atalar  sözünə  işarə 

olunmuşdur.  Ancaq  digər  nümunələrdə  olduğu  kimi  burada  da  şair  atalar  sözünü  bütövlükdə  deyil, 

məğzini şeirdə əks etdirməyi daha məqbul hesab etmişdir: 

 Hiç gül olmaz dikənsiz, hiç şadi- qüssəsiz 

 Dərmə gülündən anın, çün gülü dəgməz xarına. 

Aşağıdakı  beytdə  də  bu  ideya  irəli  sürülmüşdür.  Amma  bir  qədər  fərqli  cəhətdən.  Belə  ki  bu 

beytdə  aşiqin  öz  sevgilisi  yolunda  cəfa  çəkməsi,  onun  hər  cəfasına  qatlanması  fikri  söylənilmişdir. 

Xalq arasında belə bir ifadə də var ki,”hicran nə qədər uzun olarsa, vüsal bir o qədər şirin olar”: 

 Neyləsin yarın cəfasın çəkməyən aşiq müdam, 

 Çünki yar istər həmişə aşiqin azarını. 

Nəsimi  dünyanın  faniliyi  ,  həyatın  ötəriliyi  haqqında  olan  atalar  sözlərindən  bəhrələnərək, 

dünyanın gülə deyil tikana bənzədiyini qeyd edir : 

 Dünya çün mürdardır, igrən , könül, murdardan, 

 Gül degil dünya, tikandır, nə umarsan xardan . 

Başqa  bir  beytdə  isə  “dünya  malı  dünyada  qalacaq”  atalar  sözünə  işarə  edən  şair,  var-dövlətin 

müvəqqəti olması ideyasına əsaslanır: 

 Dünyada mülkə, mala sən aldanama, ey məlik,  

 Kim, dünyanın mətahi bəğayət həqirdir. 

Aşağıdakı  beytdə  isə  zəhmətin  insanın  həyatındakı  rolu,  insanın  öz  istədiyinə  yalnız  zəhmətlə 

çata  bilməsi  ideyası  üzərində  qurulan  “zəhmət  çəkməyən  bal  yeməz”,  “zəhmət  çəkməyən  rahatlığın 

qədrini  bilməz”  kimi  atalar  sözlərinə  əsaslanaraq,  bu  ideyanın  doğruluğunu  şair  bir  daha  təsdiq 

etmişdir: 

 Gəl ey həqq istəyən talib, müqəddəs vadini teyy et, 

 Ki, zəhmətsiz ələ girməz nə kim, istərsən, ey dana. 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1177

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Başqa bir beytdə isə cəsarətli olmaq, öz istəyinə çatmaq üçün insanın mübariz olması ideyasını 

irəli  sürən  şair,  “könlü  balıq  istəyənin  quyruğu  suda  gərək”məsəlindən  bəhrələnmişdir.  Şair  pərva-

nənin də işığa olan sevgisi naminə özünü həlak etməsini beytdə əks etmişdir: 

Yanmaqdan əgər qorxur isən şəmə yapışma, 

Şol  atəşi  gör  kim,  necə  pərvanəyə  uğrar.Alqış  və  qarğışlar  mərasim  folkloru  ilə  bağlı  yaranan 

kiçik janrlardan hesab olunur. Alqış və qarğışlar bu gün bizə ``Kitabi-Dədə Qorqud`` abidəsi, nağıl, 

dastan və s. kimi janrların dilində , yazılı ədəbiyyatda, canlı, işlək dildə gəlib çatmışdır. Folklor janrları 

olmasına  baxmayaraq,  yazılı  ədəbiyyatda  da  bu  nümunələrdən  istifadə  olunduğunu  görürük.  Hətta 

klassik ədəbiyyatımızın nümayəndəsi olan Nəsimi yaradıcılığında da bu poetik nümunələrə yer verilir: 

Şahə, könlün həmişə biqəm olsun,   

Əlində daima cami-Cəm olsun. 

Gülü lalə camalından xəcildir, 

Yüzün yazı həmişə xürrəm olsun. 

Bu  nümunələrdə  xalq  arasında  geniş  yayılmış  könlün  qəmdən  uzaq  olsun,  üzün  həmişə  gülsün, 

ömrün uzun olsun kimi alqışların Nəsimi dili ilə poetikləşməsinin şahidi oluruq. 

Nəsimi yaradıcılığında dualara da rast gəlirik. Dualar xeyir vermək, alqış eləmək, yaxşılıq, uğur 

arzulamaq məqamları ilə bağlı olmuşdur. 

Alinə vermişəm könül, ali çox alə düşməsin, 

Yanağının qızılgülü üstünə jalə düşməsin. 

Düşdü kəməndi- zülfünə könlü Nəsiminin, necə 

Canı bu rəsmə yanmasın? Kimsə bu halə düşməsin. 

Duaların  ən  qədim  nümunələri  “Kitabi-Dədə  Qorqud”  dastanı  vasitəsi  ilə  bizə  gəlib  çatmışdır. 

Baybörənin  oğlu  Bamsı  Beyrək  boyunda  deyilir  ki,  “O  zamanlar  bəylərin  alqışı  alqış,qarğışı  qarğış 

idi”.Bəylərin  duası  nəticəsində  Baybörənin  oğlu,  Baybicanın  isə  qızı  olur.Alqışlardan  fərqli  olaraq 

``Kitabi-Dədə Qorqud`` dastanında dualar bir-birinin ardınca deyilir. Bir nəfər bir neçə alqış söyləyir 

ki,  bunlar  mərasim  ifası  kontekstində  dua  modeli  yaradır  və  janrın  qütblərini  müəyyənləşdirir.”Qarlı 

dağların yıxılmasın! Kölgəlicə qaba ağacın kəsilməsin! Qamən axan görklü suyun qurumasın!”. 

Nəsimi poeziyasında qarğışlara da yer verilir. Aşiq öz rəqibinə qarğış eləyəndə aşağıdakı ifadələr-

dən istifadə edir: 

Ey rəqib, bir yerdə ölgil ki, bulunmaz aşü su, 

Qarğavü quzğun yığılsın leşinə, hey leşinə. 

Buduna çıxsın ufalar, gözünə həm qara su, 

Tutulsun dilü qulağın, bir neçə daş dişinə. 

Bu nümunələrdə şairin dili xalq dilinə daha yaxındır. Burada xəlqilik ünsürləri daha qabarıq ifadə 

olunur. 

 Bunları bilməyən nə bilmiş ola, 

 Adı anın evi yıxılmış ola. 

Nəsimi  yaradıcılığında  folklordan  istifadə  təkcə  atalar  sözləri,  alqışlar,  qarğışlar,  dualarla 

məhdudlaşmır. Belə ki, bu bəhrələnmə dini və zoomifik obrazları, dini əfsanə və rəvayətləri, mövsüm 

və  mərasim  folklorunu  əhatə  edəcək  qədər  çoxşaxəlidir.Şairin  yaradıcılığında  folklor  bir  qədər  alt 

qatdadır və onu üzə çıxarmaq çox vacibdir.