Conference committees conference chairs c
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 19,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ETIRAF”DA ÖZÜNÜDƏRK
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- KUMUK TÜRKLƏRİNDƏ DASTAN (Türk dastan ənənəsi və kumuk dastan yaradıcılığı)
- PEDAQOGİKA SOME ASPECTS OF FORMATION OF SCIENTIFIC OUTLOOK OF STUDENTS IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS
- MƏKTƏBƏQƏDƏR YAŞLI UŞAQLARIN AİLƏDƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏSİNƏ RƏHBƏRLİK Nigar İSMAYILOVA
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1370 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan “ETIRAF”DA ÖZÜNÜDƏRK
cilenaymemmedli94@gmail.com AZƏRBAYCAN
İnsan oğlu yarandığı gündən nəyi isə bilməyə,nəyi isə tam dərindən qavramağa israrla can atır. Dünyanın bu gün əldə etdiyi bütün nailiyyətlər—kosmosa yol,internetin kəşfi,kilometrlərlə dərinliklərdən neftin,qazın çıxarılması və s. və s.—insan idrakının,insan beyninin bilmək,duymaq,kəşf etmək istəyinin bariz nümunəsi,məntiqi sonluğudur. Bu qədər saydıqlarımızın müqabilində məntiqi bir sual çıxır ortaya:Əgər insan həmişə qurmağa, yaratmağa can atırsa,bəs bu qədər axıdılan günahsız qanlar,xarabazara çevrilən ölkələr kimin “əməyinin nəticəsidir”?Bu suala birbaşa belə cavab verərdim:Bu da insan beyninin,insan istəyinin nəticəsidir, kiminsə üzərində öz fiziki gücünün nəhayətsizliyini nümayiş etdirmək istəyidir. “Nəsimi” kinofilmində bir epizod var.Nəimi öz müridləri ilə söhbətində qeyd edir ki,kamil insan yaradır,cahil insan dağıdır.Yuxarıda qeyd etdiyimiz ikili insan kimi.Lakin bir şeyi də qeyd etmək lazımdır ki,dünya birinci növ insanların çiynində bərqərardır.Qiyamət o zaman qopacaq ki,bu insanların onu çiyinlərində saxlamağa gücü çatmayacaq. Bu ikili insan bircə şeyi dərk etməyi,kəşf etməyi bacarsa,dünyanın xoşbəxt günləri başlayacaq: Özünü tanımağı, özünü dərk etməyi...Belə qabarıq problemlər dünya ədəbiyyatında olduğu kimi, Azərbaycan ədəbiyyatının da aparıcı mövzularından biridir.Heç uzağa getməyək:B.Vahabzadənin 1961-ci ildə qələmə aldığı “Etiraf” poemasını götürək.Hələ poemanın proloqunda şair bizi çox mühüm bir məsələylə qarşı-qarşıya qoyur,bizim ona reaksiyamızı öyrənməyə çalışır: Toxumu könlümə düşdü,yaşandı, Yazmağa çağırdı etiraf məni. Görən nə düşündü,görən nə andı Oxucum görüncə bu sərlövhəni? Artıq atdığı elə birinci addımdaca şair istəyinə nail olub:oxucunu özündən almağa,demək istədiyi fikri ona aşılamağa müvəffəq olub.Daha sonra o, oxucunun diqqətini daha bir maraqlı məqama yönəldir: Bilək bu dünyada dünya yaradan, Ömürlər dünyanı niyə tərk edir? Göyləri,yerləri dərk edən insan Bəs niyə özünü çətin dərk edir? Maraqlıdır.Hamının gördüyü,lakin fərqinə varmadığı incə məqamlar şair üçün mövzudur: İnsan qəribədir:salamat ikən, Qohum da,qardaş da yada düşməyir. Elə ki yatağa düşdü qəflətən-- “Filankəs yanıma gəlmədi”—deyir. Bu yerdə şairin başqa bir şeirində dediyi:”Sən şair deyilsən—görünməyəni Görməyi bacaran gözün yoxdusa...”—misraları düşür. “B.Vahabzadə sözün həqiqi mənasında şairdir.Onun şeirlərində fikirlə hissin gözəl bir vəhdəti vardır.”Bu fikirlər R.Rzanındır.Nahaq yerə deyil ki,B.Vahabzadəni fikir şairi adlandırırlar. Torpaq üstə səpdiyimiz dən də fikir, Sən də fikir, Mən də fikir. Yer-göy fikir-- Hər şey fikir. Poemanın çox maraqlı bir süjet xətti var:Hadisələr inkişaf elədikcə eqosu özündən çox-çox böyük olan bir prokurorun mənən təmizlənməsi əsərin fabulasını təşkil edir.Əsər şəhər klubunda keçirilən bir yubiley gecəsinin təsviri ilə başlanır.Çıxış üçün söz alanlar yubilyarın—şəhərin ən yaxşı cərrahlarından olan Cahangirin insani xüsusiyyətlərindən,təvazökarlığından söhbət açır.Lakin deyilən təriflərin heç biri həkimi fərəhləndirmir,əksinə,çox sıxır.Buna səbəb “soldakı qabaq cərgədə” oturan bir nəfərdir.Bu adam, 20 il öncə rayonun prokuroru olmuş Bahadırdır.Onun bu məclisdə iştirakı həkimi sarsıdır və 20 il öncə olan bütün hadisələr,prokurorla onun arasında yaşanmış konflikt həkimin gözləri önündə canlanır. Uşaqlığından hamıya üstdən aşağı baxan,yeniyetməlik çağında “Rütbəm olmalıdır” deyə özünə söz verən Bahadır,həyatın ilk zərbəsi ilə--atasının tutulması ilə sarsılır.Məhkəmə zalında prokurora dediyi ağır ifadələrdən sonra hadisələr sürətlə inkişafa başlayır.Prokuror olmaq,indiki prokurora “öz zərbi dəstini” göstərmək istəyi onu universitetin hüquq fakültəsinə gətirir.5 il sonra ali təhsili başa vuran Bahadır öz rayonlarına əvvəlcə müstəntiq,sonra prokuror gəlir.Və həmən gündən köhnə prokurora quyu qazmaq haqqında fikirləşir.Yersiz hücumlara məruz qalan köhnə prokuror fikirdən,xəyaldan xəstəxanaya düşür və bu yerdə daş qayaya rast gəlir;sözünün qabağına söz deyilməyən prokuror baş həkim Cahangirlə toqquşur.Həkimin yenilməzliyini gördükcə ona qarşı nifrəti artır.Nəhayətdə köhnə prokurorla ədavəti bir yana atıb bütün gücünü Cahangirlə mübarizəyə sərf edir;Onu addım-addım izləyir,yeri gəldi- gəlmədi camaat içərisində onun haqqında nalayiq ifadələr işlədir.Cahangirin camaat arasındakı hörmətini gördükcə qısqanır və bu duyğular onu xudbinə çevirir,ilk məqamdaca Cahangirdən intiqam almağa sövq edir.Həkimi məğlub etmək üçün yollar aradığı bir vaxtda prokurorluğun qapısı açılır , Cahangir içəri daxil olur,özünün cinayətkar olduğunu IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1371 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan etiraf edir və prokurordan özünə həbs cəzası tələb edir.Etdiyi “cinayətin” nədən ibarət olduğunu sadaladıqca isə prokurorun “ayağının altından yer qaçır”. Həkimi məğlub etmək istəyərkən özü məğlub vəziyyətə düşür.O özü “pis” insan olduğunu dərk edir və çıxış yolunu işdən çıxıb Bakıya getməkdə,müəllimini tapıb dərdini ona danışmaqda görür.Onu diqqətlə dinləyən müəllimi ona “Hüquq və etiraf” adlı bir dissertasiya işi yazmağı məsləhət görür.Bu mövzunu müvəffəqiyyətlə yazan Bahadır həmin kitabı öz həyat müəlliminə--həkim Cahangirə həsr edir.Sonda məlum olur ki,həkimin yubileyində iştirak etməkdə bu inadcıl insanın məqsədi kitabını öz müəlliminə təqdim etməkdir...Bütün bunlar çox dolğun təsvir olunmuşdur və indi də əsəri oxuyub başa çıxan oxucunun qəlbində silinməz izlər buraxmaqdadır.` Bəxtiyar Vahabzadənin Etiraf poeması insanın bütün əməllərinin toplandığı “Vicdan torbasına” nəzər yetirib özünə başqasının gözü ilə baxmağı,əyrini düzdən seçərək özünü mühakimə edib mənliyin rahatladıcısı olan “Etiraf zirvəsinə” qalxmağı təklif edir.
KUMUK TÜRKLƏRİNDƏ DASTAN (Türk dastan ənənəsi və kumuk dastan yaradıcılığı) Ramazan TOMAY Qafqaz Üniversiteti ramtomay@hotmail.com AZƏRBAYCAN
Türk xalqlarının yaratdığı böyük mədəniyyətdə mühüm bir hissəni dastan yaradıcılığı tutur. Məlum olduğu kimi, tarixin çox dərin qatlarından süzülüb gələn zəngin həyat tərzi, cahanşümül dövlət ideyası, makro və mikrokosmik düşüncə susistemi müxtəlif səviyyələrdə fundamental mədəniyyətin yaranışına hesablanmışdı. “Yaradılış”, “Şu”, “Ərqənəkon”, “Boz qurd”, “Köç”, “Törəyiş”, “Oğuz Kağan”, “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Manas”, “Alpamış”, “Uralbatır”, “Edige”, “Corabatır”, “Koroğlu” və s. bu mədəniyyətin hadisəsi olaraq ayrı-ayrı tarixi mərhələlərin mahiyyətini özündə ehtiva edir. Məhz bu səbəbdən də bu nümunələrin hər birinə sadəcə olaraq bədiilik anlamında yanaşmaq çox azdır. Daha doğrusu, dastan spesifikasının dərkinə və açımına kölgə salmaq kimidir. Onu da əlavə edək ki, türk dastan yaradıcılığı bir bütöv olaraq ilkin təsəvvürlərdən bu yana olan böyük zamanları və təsəvvürləri ifadə etmək kimi ciddi məsələyə xidmət edir. Son dövrün təhlilləri, elmi-nəzəri kontekstdə aparılan araşdırmalar bizə daha əhatəli, həm də mahiyyətəyönəlikli məsələlər müstəvisində yanaşmanı zəruri edir. Qazaxların, qırğızların, özbəklərin, başqırdların, qaraqalpaqların, kırımtatarların, azərbaycanlıların zəngin dastan yaradıcılığı və dünya dastan ənənəsi bizə əsas verir ki, ciddi paralellər aparaq, tipoloji müstəvidə bu hadisələrin mahiyyətini müəyyənləşdirək. Kumukların zəngin dastan yaradıcılığı da bu sıradadır. Məlum olduğu kimi kumuk mədəniyyəti türk mədəniyyəti çevrəsində mühüm, həm də vacib elementlərlə dolu olan bir laydır. Zəngin folklor arsenalı aparılmış təhlillərə daha geniş müstəvidə, dinamik imkişafın doğurduğu zərurət səviyyəsində yanaşmaları aktuallaşdırır. Əfsanə, nağıl, rəvayət, lətifə, atalar sözü və məsəllər, nəğmələr, inam və etiqadlar xalqın təsəvvürlər sisteminin daha dərin qatlarına diqqət yetirməyi gərəkli edir. Çünki hər bir folklor nümunəsi özündə bədiilik elementləri ilə yanaşı,zəngin etnos yaddaşını, tarixi, arxaik mədəniyyətin konstruktiv modellərini özündə ehtiva edir. Kumuk dastanları da bu sıradadır. “Bozigid”, “Tahir və Zöhrə”, “Amintaza”, “Xatami-Taini xabari”, “Yusuf Alayi salam”, “Əsli və Kərəm”, “Aşıq Qərib”, “İsgəndərin barıları”, “Leyli və Məcnun”, “Şan qızı dastanı”, “Hüseynin xəbəri” və s. nümunələr dastan ənənəsinin spesifikasını, mahiyyətində hansı düşüncənin sxem konstruksiyasının olduğunu aydınlaşdırmağı gərəkli edir. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim K.Sultanov yazır: “Hər xalqın öz folkkloru var. Kumukların da öz folkloru vardır. Folklor xalqın söz xəzinəsidir. Başqa xalqlar kimi kumuklar da öz folklorunu yüz illər boyunca qoruyub artırmış, gələcək nəsillərə çatdırmağa çalışmışdır”.Dastan yaradıcılığı da belədir. Fakt olaraq türk xalqlarının yaratdığı dastanlar özünün əhatəliliyi və imkanlılığı ilə səciyyələnir. Hətta türk dastançılığında süjet və hadisələrin ortaqlığı məsələsi dastan təfəkküründə daha çoxluqla görünən və paralel araşdırmalara zərurət doğuran məsələdir. Məsələ, “Tahir və Zöhrə”, Əsli IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1372 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan və Kərəm”, “Aşıq Qərib”, “Leyli və Məcnun”, “Yusif və Züleyxa”, “Əmrah”, “Arzu və Qənbər”, “Koroğlu” və s. dastan nümunələri var ki,türk xalqları üçün özlüyündə bir ortaqlıq nümayiş etdirir. Məlum olduğu kimi, “ortaq türk dastanlarının tipoloji cəhətlərinin tədqiq olunması folklorşünaslığın tarixində yeni deyil. Lakin bu ortaqlığın səbəbləri fərqli şəkildə izah edilmişdir”. Doğurdan da, türk dastan yaradıcılığında ortaqlıq məsələlərinin konseptual təhlili bir sıra istiqamətlərin ciddi nəzərə alınmasını gərəkli edir. Burada ən birincisi etnosların genetik yaddaşında olan düşüncə və mədəniyyət, məişət, həyat təsəvvürlərinin eyniyyətliliyidir. Elə ilk olan və ən önəmli xarakter daşıyan da budur. Qalanlar bundan sonra gələnlərdir. Son dövr, sovetlər imperiyasının dağılmasından sonra bu sahədə, ümumiyyətlə mədəniyyətlərin və etnos dəyərlərinin tipoloji təhlili önəmli məsələ kimi diqqəti cəlb etdi. Məlum olduğu kimi, xalqlar tarixi inkişaf prosesində dinamik düşüncənin parametrlərinə üstünlük verməklə bütün münasibət və təsəvvürlərini mental dəyərlərə, onun qorunuşuna hesablayırlar. Mif-dastan münasibətləri, sakral düşüncədə mütəmadi olaraq qorunan və gələcəyə daşınan formullar, təsəvvür mexanizmləri arxetiplərin zaman-zaman gərəkliliyini aktuallaşdırır. Məhz “Tahir və Zöhrə”nin, “Aşıq Qərib”in, “Arzu və Qənbər”in, “Yusif və Züleyxa”nın, eləcə də bu sıradan olan dastanların bir bütöv olaraq ayrı-ayrı türk ellərini dolaşması və ümumi mahiyyəti ilə, nə qədər fərqliliklərinə baxmayaraq, eyni çevrənin hadisəsi təsiri bağışlaması yaddaş mühafizəkarlığından xəbər verir. “Türkün mənəvi dünyasını əks etdirən bədii nümunələr həm də onun alplıq dünyasını əksidir”. Məsələyə bu prizmadan baxanda epik mədəniyyət davamlı proses olaraq türkün tarixi ilə birgə addımlayır və bu prosesin ilkin mərhələsi ilə müasir durumdakı vəziyyət arasında təkrarlanan formul, mədəniyyət birxətli görünür. Məlum olduğu kimi, Oğuznamələr epik yaradıcılıq hadisəsidir. Tarixin müxtəlif mərhələlərinin fakt və hadisələrini ifadə etmək baxımından yanaşsaq burada arxaik düşüncədən gələn elementlər kifayət qədərdir. Ancaq məsələyə diqqət yetirdikdə digər bir tərəf göz önündə canlanır. Bu da Oğuznamələrin özünün də konkret bir zamanla bağlanması və həmin zamana hesablanmış təsəvvürü ifadə etməsidir. Ona görə də türk dastan yaradıcılığı vahid təsəvvürlər kompleksinin hadisəsi olaraq qorunuşa, bütün təsəvvürlərin birləşdirici tərəflərinin çoxluğuna yüklüdü. Kumuk dastan yaradıcılığı türk dastan düşüncəsindəki ortaqlığın ifadəsi olaraq təkcə hansısa mövzunun, dastan nümunələrinin təkrarlanması ilə səciyyələnmir, həm də müxtəlif səviyyəli bədiilik elementlərinin işləkliyi ilə maraq doğurur. Ozanlar, aşıqlar, baxşılar ,akınlar və bu silsilədən olan sənətkarlar el-el türk diyarlarını gəzməklə bu mədəniyyətin davamlı olaraq qorunuşu kimi bir vəzifəni yerinə yetirmişlər. Kumuk ədəbi-nəzəri fikrinin görkəmli nümayəndələri Q.Orazayev və S.Akbiev A.Akayevin “Payxamarnu yolu bulan” kitabına yazdığı ön sözdə bu kimi məsələlərə diqqət yetirmiş və maraqlı mülahizələr irəli sürmüşdür. “Hər xalqın yaşamında onda ruh yaradan və əsrlər boyu unudulmayan əhvalatlar var” . Kumukların dastan yaradıcılığı da məhz bu zənginliklərin, şifahi ənənədə yaddaş faktlarının, arxetiplərin qorunuşu və yaşamı baxımından lazımı qədər fakt bolluğu ilə xarakterizə olunur. Dastan formatından, bütünlükdə strukturunda gedən proseslərdən aslı olmayaraq türk düşüncəsində eyni məzmunu, etnosun mahiyyətini, tarixini, mədəniyyət fondunun əhatəliliyini aşılayır. Ona görə də türk dastan yaradıcılığı müxtəlif istiqamətlərdə tipoloji kontekstdə daha ciddi araşdırmaları zəruri edir və kumukların dastan yaradıcılığındakı zənginliyi bir istiqamət olaraq aydınlaşdırmağı vacib məsələ kimi aktuallaşdırır.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1373 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION IV PHILOLOGICAL SCIENCES Pedagogy and Psichology IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1374 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan PEDAQOGİKA SOME ASPECTS OF FORMATION OF SCIENTIFIC OUTLOOK OF STUDENTS IN HIGHER EDUCATIONAL INSTITUTIONS
The National University of Pharmacy
UKRAINE Gulnar NURADDINLI V. N. Karazin Kharkiv National University
UKRAINE One of the main problems of modern education is the problem of spiritual, economic, cultural and ideological attitudes of youth. At this stage of development of our country there’s a change of ideas and views, because modern society requires not only highly skilled people but first of all well- mannered, ideologically mature, educated people in every sense of the word. Therefore the problem of formation of scientific outlook of students in higher educational institutions is very actual today. Also the scientists as L. Butenko, V. Gorashchuk, N. Evtukh, Yu. Kryanev, L. Molosova, L. Potanyuk and others were engaged in a problem of formation of outlook of the personality and education of youth in recent years. In scientific and pedagogical literature the concept of “worldview” is considered differently. In particular, B. Likhachev notes that the scientific worldview makes the combination of concrete historical meaningful views of the world, science-based beliefs about the laws of nature and society, the socio-economic system that provides a proactive stance identity. According to V. Sukhomlinsky, outlook contains “not only a system of views on the world, which dominates in this society, but also a subjective attitude of the person, which is determined in his thoughts, feelings, freedom, activities”. On the basis of the analysis of scientific and pedagogical literature, we note that a person’s worldview composes an integrated system of knowledge, views and ideas of the person about the world, moral, spiritual and aesthetic values, affecting a person’s behavior, a way of self-consciousness and self-determination of the person, awareness out its vital functions, its meaning and importance for the world and himself. Taking into account the views of the leading educators the main functions of worldview include the functions such as instructive (scientific outlook allows a person to correctly understand the world, helps to get rid of social, political prejudices and survivals); educational (adopted attitudes and beliefs require that the person targeted self-confidence of certain moral and educational qualities, aesthetic tastes, and so on.); developing (the inner spiritual work on improving the person’s own world of thought promotes vigorous thinking activity); organizational (acts outlook starting point in the practical work of the people); predictive (realized in scientific and theoretical, and practical understanding of social development trends). It should be noted that formation of scientific outlook occurs not in the abstract human, but in particular a real person, individuality. Therefore this process must be organized in such a way that a rational, sensual and volitional components were in harmonious complementarity, mutual enrichment that it promoted formation of creative personality of future specialist, who could help and defend his point of view, culturally engage in dialogue with colleagues, could be responsible for the results of his activities. Modern higher educational institutions use a variety of forms of training and professional activities, aimed at the formation of a scientific outlook of future specialists. In our opinion, for a more effective formation of student’s scientific outlook is necessary to adhere to the following conditions: the study of phenomena processes, objects, that surround students in their daily lives as a multilateral, multifaceted phenomena; the transfer of emphasis on the formation of creative abilities of students by reducing the proportion of reproductive activity; knowledge accounting that students get outside the classes from different sources; the use of active forms of training.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
1375 Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan As is known, higher educational institutions are practicing various models of the educational process. We propose such a model of organization of education which includes the following steps: - formation of students’ learning motivation and positive attitude to it; - mastering the new information, which is a cognitive activity of students, aimed at mastering new knowledge and ways of learning activities; - reproduction of the acquired material by students; - formation of skills and abilities in standard and new conditions; - generalization of the knowledge, skills and abilities of students; - productive cognitive activity of students for the formation of knowledge, abilities and skills on the creative level. Based on the analysis of the results of implementation of the proposed model in the educational process of higher educational institutions, it can be argued that implementation of this model in the educational process of higher school promotes the effective formation of a high-level worldview of future specialists, as well as creation a foundation of deep meaning of life.
MƏKTƏBƏQƏDƏR YAŞLI UŞAQLARIN AİLƏDƏ MÜASİR TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏSİNƏ RƏHBƏRLİK Nigar İSMAYILOVA Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti niay.83@mail.ru AZƏRBAYCAN
Tərbiyə bütün dövrlərdə mahiyyəti, aktuallığı ilə seçilən bir prosesdir. Buna görə də insanın hansı yaş dövründə olmasına baxmayaraq, tərbiyə həmişə mövcuddur. Tərbiyə işinin bütün təhsil pillələrində aparılması vacib və mühüm məsələdir. Bu baxımdan məktəbəqədər yaş pilləsi xüsusilə seçilir. Bu dövrdə uşaqların tərbiyəsi, onların mənfi təsirlərdən qorunması valideynlərin diqqət etməli olduğu məsələlərdən biridir. Müasir dövrdə məktəbəqədər yaşlı uşaqların ailədə müasir texnologiyalardan istifadəsinə mütləq nəzarət olunmalıdır. Televizor, mobil telefon, kompüter və s.dən istifadə zamanı təhlükəsizlik qaydalarına riayət edilməlidir. Uşaqlar televizora baxmağa həvəs göstərirlər. Texnologiyalardan istifadənin yaşa görə hansı təsirləri var? Bu barədə mütəxəssislərin konkret fikirləri vardır. Yüklə 19,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|