Conference Paper · March 023 citations reads 163 authors

Shehkhets`ighwe / shekhets
`
ie
”
) – there is nothing strange that 
Christianity has borrowed such frequently mentioned word of pray from pagan religion, extensively used in 
Kartli, in pagan prayers; study of the archeological materials of Late Antique Epoch shows that in many regions 
of Kartli, mostly, there were loyal relationships (naturally, not always) between the pagans and Christians and 
the Christians could borrow from the pagans something that they regarded acceptable; loyal relations can be 

---

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" 
The 25
th
 of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye 
 
---133--- 
demonstrated also by the fact that in the Late Antique Epoch, the pagans and Christians were frequently buried 
together, at the same cemetery and even in the same sepulcher (for more detailed information about these 
issues, see Ramishvili 1979: 54; Ramishvili, Kuchukhidze 1994: 34 etc. / For opportunity of getting familiar 
with the unpublished materials, we shall always have sense of profound gratitude to archeologist, Prof. 
Ramin 
Ramishvili).
Thus, from our point of view, on the postament of altar in pagan temple of Grakliani Hill, there are the 
words
: 
Zaden Shehkhets`ighwe (“Zaden, Help Him /Her/ Them”)
,
by which the author of these words 
begged his god to bless all people, who came there to pray.
 
Tables: 
 
კვლავ
 
გრაკლიანის
 
გამოსახულებათა
 
გამო
 
საქართველოში
, 
ქალაქ
კასპთან
ახლოს
, 
ტერიტორიაზე
, 
რომელსაც
 
გრაკლიანი
გორა
 
ჰქვია
, 
2015 
წელს
არქეოლოგიურმა
ექსპედიციამ
(
ხელმძ
. 
პროფ
. 
ვახტანგ
ლიჩელი
) 
აღმოაჩინა
წარმართული
ტაძრის
ნაშთი
(
გრაკლიან
გორაზე
, 
ვახტანგ
ლიჩელის
აღნიშვნით
, 
პალეოლითის
ხანიდან
ძვ
. 
წ
. 
აღ
-
ის
IV 
ს
-
მდე
მოსახლეობდა
ადამიანი
; – 
ლიჩელი
2020...). 
საყოველთაო
ყურადღება
მიიქცია
ცენტრალური
საკურთხევლის
პოსტამენტმა
, 
რომელზეც
ჯერაც
ამოუცნობი
მნიშვნელობის
მქონე
ნიშნებია
გამოხატული
. 
მკვლევართა
ერთ
ნაწილს
ისინი
ორნამენტებად
, 
მეორეს
კი
წარწერად
მიაჩნია
; 
ჩვენ
მათ
შორის
ვართ
, 
ვინც
ამ
პოსტამენტზე
წარწერას
ხედავს
(
კუჭუხიძე
2021). 
ამჯერად
მოკლედ
გავიმეორებთ
ხსენებულ
სტატიაში
გამოთქმულ
ძირითად
დებულებებს
და
შემდეგ
შევეცდებით
, 
საკურთხეველთან
დაკავშირებით
ქრონოლოგიისა
და
სხვა
საკითხებსაც
შევეხოთ
. 
თუ
ამ
საკურთხეველზე
არქაული
წარწერის
არსებობას
ვივარაუდებთ
, 
მაშინ
უპირველესად
ის
ფაქტი
უნდა
იქნას
გათვალისწინებული
, 
რომ
ფინიკიური
, 
სხვა
სემიტური
, 
არქაული
ბერძნული
და
, 
ხშირად
, 
არქაული
ლათინური
ანბანები
მარჯვნიდან
 
მარცხნივ
იწერება
, 
რომ
ხმოვნები
ზოგიერთ
არქაულ
ტექსტში
არა
, 
ზოგში
კი
იშვიათ
 
შემთხვევაში
 
აღინიშნება
, 
რომ
თავისი
განვითარების
სხვადასხვა
პერიოდში
გრაფემათა
მოხაზულობა
, 
იმისდა
მიხედვით
, 
თუ
რომელი
მიმართულებით
არის
დაწერილი
სიტყვები
(
მარცხნიდან
მარჯვნივ
თუ
– 
პირიქით
), 
ჰორიზონტალურად
ერთ
-
ერთ
მხარეს
არის
შებრუნებული
, 
გასათვალისწინებელია
ის
გარემოება
, 
რომ
, 
შესაძლოა
, 
რამდენიმე
გრაფემა
მონოგრამით
იყოს
გამოსახული
...
გამომდინარე
ზემოთქმულიდან
, 
ჩვენც
მარჯვნიდან
მარცხნივ
ვცდილობთ
სიტყვათა
ამოკითხვას
და
ცალკეულ
ნიშნებში
მონოგრამების
არსებობის
შესაძლოობასაც
ვუშვებთ
(
პავლე

---

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" 
The 25
th
 of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye 
 
---134--- 
ინგოროყვა
მიიჩნევდა
, 
რომ
ასომთავრულ
ანბანში
ლიგატურა
გამოიყენებოდა
; – 
ინგოროყვა
, 250
). 
გრაკლიან
გორაზე
აღმოჩენილ
ამ
საკურთხევლის
გამოსახულებათა
შორის
კლასიკურ
გრაფემებთან
სიახლოვეს
ყველაზე
უფრო
მეტად
მარჯვნიდან
მესამე
და
მეოთხე
ნიშნები
ამჟღავნებს
და
პირველად
სწორედ
მათზე
გავამახვილებთ
ყურადღებას
(
ტაბ
. 2).
პოსტამენტზე
მარჯვნიდან
მესამე
ადგილას
მდებარე
ნიშანი
თითქმის
ბერძნული
დელტას
 
(
Δ
)
 
მსგავსი
ფორმისაა
(
კირილიცას
Д
-
ს
ჰგავს
,
 
ოღონდ
თავგახსნილია
და
ქვემოთ
ორი
მოკლე
შვეული
ხაზი
აქვს
... 
იხ
. 
ტაბულა
2-
ზე
მარჯვნიდან
პირველი
ნიშანი
). 
თუ
გავიზიარებთ
არაერთი
მეცნიერის
მოსაზრებას
, 
რომლის
თანახმად
, 
ასომთავრულ
ანბანზე
ბერძნულ
ანბანს
(
ზოგი
მკვლევარის
შეხედულებით
, 
სხვასთან
ერთად
, – 
ბერძნულ
ანბანსაც
) 
აქვს
ზეგავლენა
მოხდენილი
, 
არაფერი
იქნება
იმაში
დაუჯერებელი
, 
რომ
ამ
შემთხვევაში
ასომთავრული
დონის
არქაული
ფორმა
იყოს
ჩვენ
წინაშე
წარმოდგენილი
(
ასომთავრულ
ასოთა
გრაფიკა
და
მათი
ლათინური
ტრანსკრიპცია
ჩვენს
სტატიაში
ტაბულებზე
, 
კერძოდ
კი
პოსტამენტზე
შესრულებულ
ნიშანთა
სურათების
ქვემოთ
, 
არის
ნაჩვენები
). 
კლასიკურ
ასომთავრულ
დონს
წრის
ფორმა
აქვს
და
თავზე
ჰორიზონტალური
ხაზი
ადგას
(
ტაბ
. 2; – 
სურათის
ქვემოთ
მარჯვნიდან
პირველი
ასომთავრული
გრაფემა
). 
სრულიად
თავისუფლად
არის
შესაძლებელი
, 
დავუშვათ
მოსაზრება
, 
რომ
იმ
ნიშნისგან
იყოს
ასომთავრული
დონი
განვითარებული
, 
რომელზედაც
ამჟამად
ვსაუბრობთ
, – 
გრაკლიანის
 
ტაძრის
ნიშანს
, 
რომელიც
ბერძნულ
დელტასთან
 
დაკავშირებული
 
არქაული
დონის
 
შთაბეჭდილებას
ტოვებს
, 
შეეძლო
, 
შემდგომში
180 
გრადუსით
ამობრუნებული
ფორმა
მიეღო
და
ზემოთ
მოქცეული
ხაზები
ერთ
ჰორიზონტალურ
ხაზად
გარდაქმნილიყო
(
ტაბ
. 
2)... 
ძიების
ამ
ეტაპზე
საკურთხევლის
მესამე
ნიშანში
ჩვენ
არქაული
ბერძნული
დელტას
მსგავს
 
გრაფემას
მოვიაზრებთ
და
სავარაუდოდ
ვკითხულობთ
როგორც
დ
-
ს
.
ჩვენ
მიერ
დ
-
ს
აღმნიშვნელ
გრაფემად
მიჩნეული
ნიშნის
მარცხნივ
წერია
ჩვეულებრივი
ასომთავრული
 
ნარი
 
(
ასო
-
ბგერა
– 
ნ
); 
ანუ
, 
ვფიქრობთ
, 
ჩვენ
წინ
დონი
და
ნარი
მოჩანს
, 
მათ
შორის
ვხედავთ
მოკლე
შვეულ
ხაზს
, 
იმ
ნიშნის
მარცხნივ
კი
, 
რომელიც
ნ
-
დ
მიგვაჩნია
, – 
წერტილს
(
ტაბ
. 
2).
ნიშნები
საკურთხეველზეა
ამოტვიფრული
და
, 
აქედან
გამომდინარე
, 
ცხადია
, 
საფიქრებელია
, 
რომ
მასზე
რელიგიური
სემანტიკის
მქონე
სიტყვა
ან
ფრაზა
ეწერება
. 
დაკვირვება
ცხადყოფს
, 
რომ
პოსტამენტის
მარჯვენა
კიდეზე
, – 
იქ
, 
სადაც
საკმაოდ
დაზიანებული
სახითაა
ნიშნები
მოღწეული
(
პოსტამენტი
დეფორმირებულია
და
მასზე
ამოტვიფრულ
ნიშნებს
ყველგან
არა
აქვს
პირველადი
სახე
შენარჩუნებული
), 
მოხაზულობაში
თავისუფლად
თავსდება
ის
ასომთავრული
გრაფემები
, 
რომლებიც
ზ
(
ზენი
) 
და
ა
(
ანი
)
ასო
-
ბგერებს
აღნიშნავს
(
ტაბ
. 1). 
ვფიქრობთ
, 
ნიშნების
დასაწყისში
, 
მარჯვენა
კიდეზე
, 
გამოსახული
უნდა
იყოს
ისეთი
ასომთავრული
გრაფემა
, 
რომლის
ფონეტიკური
მნიშვნელობა
არის
ზ
და
რომელსაც
გახსნილი
ბოლო
აქვს
და
ა
ასო
-
ბგერის
ამსახველი
გრაფემა
 
ანი
,
რომლის
მოხაზულობა
კლასიკურ
ასომთავრულ
გრაფემასთან
კიდევ
უფრო
მეტადაა
ახლოს
. 
იმისათვის
, 
რომ
მსგავსება
უფრო
თვალსაჩინო
გახდეს
, 
წარმოდგენილ
№ 1 
ტაბულაზე
ჩვენ
მიერ
ზ
ასო
-
ბგერის
აღმნიშვნელი
, 
კლასიკურ
გრაფემასათან
მიახლოებული
, 
ფორმაა
გამოსახული
. 
ხსენებული
ნიშანი
გვაფიქრებინებს
, 
რომ
მისი
ზედა
ჰორიზონტალური
ხაზი
უფრო
გრძელი
უნდა
ყოფილიყო
. 
ნიშანს
, 
რომელიც
ა
-
ს
გამომხატველ
გრაფემად
მიგვაჩნია
, 
აქვს
ქვედა
ჰორიზონტალური
ხაზი
, 
რომელიც
მარცხნივ
მდებარე
მესამე
გამოსახულებასთან
აკავშირებს
მას
და
რომელიც
, 
შესაძლოა
, 
გადაბმის
ნიშანი
იყოს
. 
სავარაუდო
დ
-
სა
და
 
ნ
-
ს
ამსახველ
გრაფემათა
შორის
, 
როგორც
ითქვა
, 
პატარა
შვეული
ხაზია
, 
ამ
სავარაუდო
ნ
-
ს
აღმნიშვნელი
გრაფემის
მარცხნივ
კი
წერტილი
მოჩანს
; 
ბუნებრივია
, 
იბადება
მოსაზრება
, 
რომ
შვეული
ხაზი
ეს
არის
ქარაგმა
, 
ხოლო
წერტილი
სიტყვის
დასასრულის
მაუწყებელი
უნდა
იყოს
. 
გამომდინარე
ზემოთქმულიდან
, 
ვფიქრობთ
, 
აქ
ხსენებულ
სპეციალურ
ნიშნებთან
ერთად
წერია
ასომთავრული
ასოები
: 
ზ
 
ა
 
დ
 
ნ
და
ქარაგმის
არსებობის
გათვალისწინების
შემდეგ
კი
პოსტამენტის
ამ
ადგილას
მარჯვნიდან
მარცხნივ
იკითხება
სიტყვა
– 
ზადენ
(
ტაბ
. 1).
წერტილის
გვერდით
გამოსახული
ნიშანი
(
ტაბ
. 3) 
ფაქტიურად
იდენტურია
ქართული
ასომთავრული
შ
ასოსი
და
მიგვაჩნია
, 
რომ
მისი
ამსახველი
არქაული
გრაფემაა
პოსტამენტის
ამ

---

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World"