The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World"
The 25
th
of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye
---137---
დამწერლობაც
ჰქონდათ
,
რაც
ამ
ქვეყნის
ეკონომიკური
თუ
კულტურული
განვითარების
მაღალი
დონის
მაჩვენებელია
,
ცხადია
,
ეს
მხოლოდ
კავკასიის
ამ
რეგიონის
ისტორიას
კი
არა
,
არამედ
მთელი
მცირე
აზიისა
და
აქ
ხსენებული
და
კიდევ
უფრო
ვრცელი
გეოგრაფიული
არეალის
ისტორიის
საერთო
სურათსაც
ოდნავ
განსხვავებული
სახით
წარმოგვიჩენს
...).
ჩვენ
არ
გამოვრიცხავთ
,
რომ
ფარნავაზ
მეფის
დროს
იყოს
წარწერა
შესრულებული
(
იქნებ
,
უკვე
არსებულსა
და
მოქმედ
საკურთხეველზე
...);
პროფ
.
ვახტანგ
ლიჩელის
აღნიშვნით
,
გრაკლიანი
გორის
არქეოლოგიური
მასალებიდან
დასტურდება
,
რომ
ძვ
.
წღ
-
ის
V-IV
სს
-
ის
ქართლს
მჭიდრო
ეკონომიკური
ურთიერთობა
ჰქონდა
სამხრეთ
მესოპოტამიასთან
,
ურარტუსთან
,
ირანთან
,
საბერძნეთთან
,
ეგვიპტესთან
(
ლიჩელი
2020...);
ფარნავაზ
მეფე
ისტორიაში
რელიგიურ
რეფორმატორად
არის
ცნობილი
,
მას
მიეწერება
კერპ
არმაზის
აღმართვა
.
ქართული
ანბანის
შექმნა
(
სხვა
წყაროს
მიხედვით
, –
წარმართული
ტაძრიდან
მისი
გამოტანა
)
ფარნავაზის
სახელთანაა
დაკავშირებული
,
იგი
მიჩნეულია
მეფედ
,
რომლის
დროსაც
განსაკუთრებულ
ეკონომიკურ
წარმატებას
მიაღწია
ქვეყანამ
,
და
თუ
ასეა
,
მაშინ
სრულიად
ცხადია
,
რომ
მის
სახელმწიფოში
სავაჭრო
და
სხვაგვარი
ურთიერთობისათვის
ანბანის
შემოღება
აუცილებელი
გახდებოდა
და
,
თუ
ეს
ანბანი
,
რომელიც
,
ცხადია
,
ქართულ
ენასთან
მორგებული
იქნებოდა
,
უკვე
არსებობდა
ტაძარში
,
ახლის
ძიება
არ
დასჭირდებოდა
და
საერო
ხმარებისათვის
მართლაც
ამ
ტაძრიდან
გამოიტანდა
ფარნავაზი
ანბანს
.
ივანე
ჯავახიშვილის
თანახმად
,
ასომთავრული
ანბანი
ერთ
ჯერზე
არ
არის
შექმნილი
და
იგი
დიდი
დროის
განმავლობაში
ყალიბდებოდა
.
ჩვენც
ვფიქრობთ
,
რომ
ასეა
.
მაგალითად
,
შესაძლოა
,
საკმაოდ
ხანგრძლივი
პერიოდი
დასჭირვებოდა
იმის
დაზუსტებას
,
თუ
რომელია
ქართულ
ენაში
ასო
-
ბგერა
და
რომელი
კი
–
მხოლოდ
ბგერა
და
ამის
შემდეგ
შექმნილიყო
ასო
-
ბგერებისთვის
შესაბამისი
გრაფემები
.
ეს
კი
,
შესაძლოა
,
ეტაპობრივად
ხდებოდა
.
ჩვენი
აზრით
,
ქართულ
ანბანში
რამდენიმე
რეფორმის
კვალი
იკითხება
,
ერთ
-
ერთი
რეფორმა
ფარნავაზის
დროს
ჩანს
გატარებული
და
ჩვენც
ფარნავაზამდე
შექმნილად
მიგვაჩნია
იგი
(
ამ
საკითხზე
ვრცლად
ვმსჯელობთ
წერილში
–
კუჭუხიძე
2019-2020)...
აქვე
ვიტყვით
,
რომ
ხსენებულ
პოსტამენტზე
,
მიუხედავად
იმისა
,
რომ
ტექსტს
მარჯვნიდან
მარცხნივ
ვკითხულობთ
,
ასოები
მარცხნიდან
მარჯვნივ
ჩანს
დაწერილი
;
თუ
მივიჩნევთ
,
რომ
წარწერაა
ამ
პოსტამენტზე
შესრულებული
და
იგი
მარჯვნიდან
მარცხნივ
მიემართება
,
მაშინ
სავარაუდო
ხდება
,
რომ
ეს
წარწერა
ქართლში
წერის
ტრადიციათა
ცვლის
ეპოქაში
უნდა
იყოს
გაკეთებული
.
ამ
ზმნისთვის
ე
.
წ
.
ხანმეტობა
და
ჰაემეტობა
ერთდროულად
არის
დამახასიათებელი
(
უფრო
ვრცლად
ამ
საკითხზე
იხ
.
კუჭუხიძე
2021, 25-26).
აკად
.
აკაკი
შანიძის
გამოკვლევებიდან
ცნობილია
,
რომ
ქართულ
ზმნას
V-VIII-
სს
-
ის
შემორჩენილ
წერილობით
ძეგლებში
მეორე
სუბიექტური
და
მესამე
ობიექტური
პირის
ნიშნებად
ხანი
,
VII
ს
-
ში
კი
ჰაე
ასოები
აქვს
დამატებული
(
შანიძე
, 262-281)...
ფიქრობენ
,
რომ
მსგავსი
პრეფიქსები
გაცილებით
ადრეული
პერიოდის
ქართული
ენისათვისაც
იყო
დამახასიათებელი
...
დათარიღების
საკითხებთან
დაკავშირებით
ფაქტი
,
რომლის
თანახმად
,
ეს
ადრეული
პერიოდების
პრეფიქსები
შეინიშნება
გრაკლიანის
პოსტამენტზე
,
ცხადია
,
ასევე
იმსახურებს
ყურადღებას
.
ამ
ზმნის
(
შეჰხეწიღ
ჳ
ე
/
შეხეწიე
)
შესახებ
ერთსაც
დავამატებთ
: –
არაბუნებრივი
არაფერია
იმაში
,
რომ
ქრისტიანობამ
ხშირად
წარმოსათქმელი
ისეთი
სალოცავი
სიტყვა
შეითვისა
წარმართობიდან
,
ჩანს
,
წარმართული
ლოცვის
დროსაც
აქტიურად
რომ
იხსენიებოდა
ქართლში
;
გვიანანტიკური
ხანის
არქეოლოგიურ
მასალაზე
დაკვირვება
ცხადყოფს
,
რომ
ქართლის
არაერთ
რეგიონში
წარმართებსა
და
ქრისტიანებს
შორის
ხშირ
შემთხვევაში
(
ცხადია
, –
არა
ყოველთვის
)
ლოიალური
ერთიერთობა
იყო
და
ქრისტიანებს
შეეძლოთ
,
წარამართთაგან
მიეღოთ
ის
,
რაც
მისაღებად
მიაჩნდათ
;
ლოიალურ
ურთიერთობებზე
,
ვთქვათ
,
ის
ფაქტიც
მეტყველებს
,
გვიანანტიკურ
ხანაში
ერთ
სამაროვანსა
და
ერთ
სამარხშიც
კი
წარმართები
და
ქრისტიანები
ხშირად
ერთად
რომ
არიან
დაკრძალულები
(
ხსენებულ
საკითხებზე
იხ
.
რამიშვილი
1979: 54;
რამიშვილი
,
კუჭუხიძე
1994: 34
და
სხვ
., /
გამოუქვეყნებელი
მასალის
გაცნობისათვის
ყოველთვის
უღრმესი
მადლიერების
გრძნობით
ვიქნებით
აღსავსენი
პროფ
.
რამინ
რამიშვილის
მიმართ
).
აქ
წარმოდგენილი
საკითხების
შესახებ
ბევრია
სასაუბრო
,
მაგრამ
ამჯერად
სიტყვას
აღარ
გავაგრძელებთ
და
დასკვნის
სახით
დავძენთ
:
The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World"
The 25
th
of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye
---138---
ამრიგად
,
ჩვენი
აზრით
,
გრაკლიანი
გორის
წარმართული
ტაძრის
საკურთხევლის
პოსტამენტზე
იკითხება
სიტყვები
: „
ზადენ
შეჰხეწიღ
ჳ
ე
“,
რომლებითაც
სალოცავად
მისული
ყველა
ადამიანის
დალოცვას
შესთხოვს
მისი
დამწერი
თავის
ღმერთს
.
References:
1.
Bedoshvili (2002): Guram Bedoshvili, Dictionary of Georgian Geographical Names, I; Published by Bakur Sulakauri Publishing,
Tbilisi.
ბედოშვილი
(2002):
გურამ
ბედოშვილი
,
ქართულ
ტოპონიმთა
განმარტებით
-
ეტიმოლოგიური
ლექსიკონი
,
I; „
ბაკურ
სულაკაურის
გამომცემლობა
“,
თბილისი
.
2.
Chilashvili (2000): Levan Chilashvili, A Pre-Christian Georgian Inscription From Nekresi (in English and in Georgian); The
Kartvelologist (Bulletin of Georgian Studies), VII, Ivane Javakhishvili Tbilisi State University;
ჭილაშვილი
(2000):
ლევან
ჭილაშვილი
,
წინაქრისტიანული
ქართული
წარწერა
ნეკრესიდან
;
ქართველოლოგი
, VII,
ივანე
ჯავახიშვილის
სახელობის
თბილისის
სახელმწიფო
უნივერსიტეტი
. https://www.academia.edu/29793182/The_Kartvelologist_7 (27.02.
2023)
3.
Chilashvili (2004): Levan Chilashvil, The Ancient Georgian Inscriptions of Nekresi and Questions of the History of Georgian
Writing; S. janashia State Museum of Georgia, Tbilisi.
ჭილაშვილი
(2004):
ლევან
ჭილაშვილი
,
ნეკრესის
უძველესი
ქართული
წარწერები
და
ქართული
დამწერლობის
ისტორიის
საკითხები
;
ს
.
ჯანაშიას
სახელობის
საქართველოს
სახელმწიფო
მუზეუმი
,
თბილისი
.
4.
https://docs.google.com/file/d/0B73tobDsGmXFM2RwWEZjVklZaDQ/edit?resourcekey=0-H5G0wWntQgyryTENTv2A9w
(27.02. 2023)
5.
Ingorokva (1978): Pavle Ingorokva, Works, IV, Sabchota Sakartvelo Publishing, Tbilisi.
ინგოროყვა
(1978):
პავლე
ინგოროყვა
,
თხზულებანი
, IV,
გამომცემლობა
„
საბჭოთა
საქართველო
“,
თბილისი
.
6.
Javakhishvili (1996): Ivane Javakhishvili, Works, IX, Metsniereba Publishing, Tbilisi.
ჯავახიშვილი
(1996):
ივანე
ჯავახიშვილი
,
თხზულებანი
, IX,
გამომცემლობა
„
მეცნიერება
“,
თბილისი
.
7.
Kartlis Tskhovreba (1955): Kartlis Tskhovreba (A History /Life/ of Georgia) I, Edition by Simon Kauchchishvili, Sakhelgami
Publishing, Tbilisi.
ქართლის
ცხოვრება
(1955):
ქართლის
ცხოვრება
, I,
ტექსტი
დადგენილი
ყველა
ძირითადი
ხელნაწერის
მიხედვით
სიმონ
ყაუხჩიშვილის
მიერ
,
გამომცემლობა
„
სახელგამი
“,
თბილისი
.
8.
Kartlis Tskhovreba (2014) A History of Georgia; Editor in Chief of the Georgian and Russian editions: Academician Roin
Met`reveli, Georgian Academy of Sciences; Editor in Chief of the English Edition: Professor Stephen Jones, Mount Holyoke
College (USA); Georgian National Academy of Sciences, Comiission for the Study of Georgian Hisrorical Souces; Artanuji
publishing. https://archive.org/details/kartlis-tskhovreba-english-2014/page/18/mode/2up (27.02. 2023)
9.
Kuchukhidze (2021):Gocha Kuchukhidze, On The Grakliani Inscription; Literary Researches, XLI; Shota Rustaveli Institute of
Georgian Literature, Tbilisi.
კუჭუხიძე
(2021):
გოჩა
კუჭუხიძე
,
გრაკლიანის
წარწერის
გამო
;
ლიტერატურული
ძიებანი
, XLI;
შოთა
რუსთაველის
სახელობის
ქართული
ლიტერატურის
ინსტიტუტი
,
თბილისი
.
10.
https://literaryresearches.litinstituti.ge/index.php/literaryresearches/article/view/3358 (27.02. 2023)
11.
Kuchukhidze (2019-2020): Gocha Kuchukhidze, Alphabet of Three Epochs (The Point of View); Literary Researches, XL, Shota
Rustaveli Institute of Georgian Literature, Tbilisi.
კუჭუხიძე
(2019-2020):
გოჩა
კუჭუხიძე
,
სამი
ეპოქის
ანბანი
?
ლიტერატურული
ძიებანი
,
შოთა
რუსთაველის
სახელობის
ქართული
ლიტერატურის
ინსტიტუტი
, XL,
თბილისი
.
12.
https://literaryresearches.litinstituti.ge/index.php/literaryresearches/article/view/3887 (27.02. 2023)
13.
Licheli (2017): Vakhtang Licheli, Kommentaren zum archäologischen Kontext des Grakliani Gora von 5-4 Jahrhundenten v.
Chr; Georgica. Zeitschrift für Kultur, Sprache und Gesschichte Georgiens und Kaukasiens, 38, Jahrgang , Jena.
14.
Licheli (2019): Vakhtang Licheli, Stamp Seals from Grakliani Gora. In: Issue of Batumi Archaeological Museum, vol. 8, Batumi.
15.
Licheli (2020): Vakhtang Licheli, Intellectual Innovations in Georgia (11th-9th Centuries BC), Excavations at Grakliani Hill; in
Ancient Civilizations from Scythia to Siberia; publisher: Brill. Volume 28, in 2, Issues. Online Publication Date: 18 Dec 2020.
https://brill.com/view/journals/acss/26/2/article-p350_12.xml (27.02. 2023)
16.
Pataridze (1980): Ramaz Pataridze, Georgian Asomtavruli; Nakaduli Puiblishing, Tbilisi.
პატარიძე
(1980):
რამაზ
პატარიძე
,
ქართული
ასომთავრული
;
გამომცემლობა
„
ნაკადული
“,
თბილისი
.
17.
Ramishvili 1979: Ramin Ramishvili, Ertso Valley in the Late Armaz Period, Academy of Sciences of Georgia, The Center for
Archeological Studies, Tbilisi.
რამიშვილი
1979:
რამინ
რამიშვილი
,
ერწოს
ველი
გვიანარმაზულ
ხანაში
,
საქართველოს
მეცნიერებათა
აკადემია
,
არქეოლოგიური
კვლევის
ცენტრი
,
თბილისი
.
18.
Ramishvili, Kuchukhidze 1994: Ramin Ramishvili, Gocha Kuchukhidze, Fomration of the Christian Burial Ritual in Georgia;
Christian Civilization and Georgia, – Conference Dedicated to the 100th Anniversary of the 1st International Congress of
Christian Archaeology (Short Contents of Reports); Academy of Sciences of Georgia, The Center for Archeological Studies,
Tbilisi.
რამიშვილი
,
კუჭუხიძე
1994:
რამინ
რამიშვილი
,
გოჩა
კუჭუხიძე
,
დაკრძალვის
ქრისტიანული
რიტუალის
დამკვიდრება
საქართველოში
;
სამეც
.
კრებ
.-
ში
ქრისტიანული
ცივილიზაცია
და
საქართველო
, –
კონფერენცია
მიძღვნილი
ქრისტიანული
არქეოლოგიის
პირველი
მსოფლიო
კონგრესის
100
წლისთავისადმი
(
მოხსენებათა
მოკლე
შინაარსები
);
საქართველოს
მეცნიერებათა
აკადემია
,
არქეოლოგიური
კვლევის
ცენტრი
,
თბილისი
.
19.
Shanidze (1981): Akaki Shanidze, Works; III, Georgian SSR Academy of Sciences; Tbilisi State University.
შანიძე
(1981):
აკაკი
შანიძე
,
თხზულებანი
, II,
საქართველოს
სსრ
მეცნიერებათა
აკადემია
,
თბილისის
სახელმწიფო
უნივერსიტეტი
.
20.
Sharadze (1972): Guram Sharadze, Teimuraz Bagrationi (life); Metsniereba Publishing, Tbilisi.
შარაძე
(1972):
გურამ
შარაძე
,
თეიმურაზ
ბაგრატიონი
,
ცხოვრება
,
გამომცემლობა
„
მეცნიერება
“,
თბილისი
.
|