Conference Paper · March 023 citations reads 163 authors

 
GÖSTERGEBİLİM YÖNTEMİYLE 
MOLLA NASREDDİN DERGİSNİN RESİMLERİNİ OKUMAK 
 
Devletabadi Ferzane 
Doç. Dr. 
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Türkiye 
Orcid id: 0000-0002-2513-0704 
Abstract. 
Molla Nasreddin, was the first successful humor magazine of colorful cartoons in the 
Caucasus, was published in Azerbaijan Turkish by Jalil Memmedguluzade between 1906- 
1931. Molla Nasredddin, a publication that questions the wrong traditions and customs in society, criticizes 
bribery and corruption, wants to explain the real understanding of populism and democracy. The fact that 
Molla Nasreddin is a visual magazine with cartoons increases its importance even more. We believe a new 
perspective should be brought to the Turkish studies in the light of comparative literature. One of the methods 
used to make sense of visual images and reveal the connotations of texts is semiotic analysis, which has 
attracted a lot of attention recently. In this version of Molla Nasreddin, we have him as the hero narrator in the 
most of stories. He examines these images with the semiotic method.
Keyword:
Journal, Mullah Nasreddin, Semiotics, Ignorance, Education 
Kafkasya’nın ilk resimli, yarı renkli ve mizah dergisi olan Molla Nasreddin, Celil Memmedguluzade 
tarafından 1906-1918 yılları arasında Tiflis’te, 1921 yılında kısa bir süreliğine (8 sayı) Tebriz’de ve 1922-1931 
yılları arasında Bakü’de yayımlanmıştır. Mizahi bir tip olan Molla Nasreddin, 20. yüzyılın başlarında tarihi, 
mizahi ve eleştirel bir gazete olarak Azerbaycan’da yayınlanmaya başlamıştır. Molla Nasreddin dergisinin 

---

The XXXVI International Scientific Symposium "Multidisciplinary Studies of the Turkish World" 
The 25
th
 of March 2023 ISBN: 978-605-72481-0-7 Eskishehir / Türkiye 
 
---40--- 
kurucusu ve yazarı olan Celil Memmedguluzade’nin kendi ifadelerine göre, Azerbaycan Türkçesiyle yazılan 
“Molla Nasreddin” sadece Azerbaycan halkı için değil, dünya Müslümanları için yaratılmıştır. Celil 
Memmedguluzade “Molla Nasreddin” dergisinin kurucusu, modern realizm eleştirinin öncüsü ve “Molla 
Nasreddin” ekolünün yaratıcısı olmuştur. Kafkasya’da ilk defa Azerbaycan Türkçesinde yazılan bu derginin 
yazarları başta ünlü 19. yüzyıl Azerbaycan şairi Mirza Ali Akber Sabir, Aligulu Necefova, Muhammed Said 
Urdubadi, Abdurrahim Hakverdiyev olmuştur. (Ariyenpur 1997: 40) Mirza Ali Akber Sabir, bu dergide 
yazdığı satirik şiirlerle, bu edebî türün tam olarak gelişmesini sağlamıştır. (Caferoğlu 1991: 93) Fethali 
Ahundzade’nin öğrencisi olan Celil Memmedguluzade’nin yazıları ve Mirza Ali Ekber Sabir’in sosyal ve 
siyasî şiirlerinin yanı sıra Şmerling adlı Alman ressamın karikatürleri Molla Nasreddin’i diğer dergilerden 
farklı kılmıştır. (Pervin 2001: 660) Celil Memmedguluzade’nin düşüncelerinin değişmesinde çok sevdiği ve 
etkilendiği Puşkin, Gogol, Dostoyevski, Tolstoy, Çehov, Shekspeare, Schiller, Rousseau, Voltaire, 
Montesguieu, Moliere, Emile Zola gibi Rus ve dünya klasiklerinin önemi büyüktür. (Gahramanlı 2015: 5) 
Molla Nasredddin, toplumdaki yanlış gelenek ve görenekleri sorgulayan, rüşveti, fesadı eleştiren, 
gerçek halkçılık ve demokrasi anlayışını anlatmak isteyen bir yayın olmuştur. Modern eğitimin önemini 
vurgulamak isterken kadın ve kadının toplumdaki yerini hatırlatmış; eski ve modern eğitimin farkını sık sık 
dile getirmiş; feodal ve din istismarını, devlet dairelerindeki bozukluk ve adaletsizliği eleştirmiş; istibdat 
yönetiminin her türlü kanunsuzluğunu mizahî bir dille gözler önüne sermiştir. Celil Memmedguluzade, 
yazılarını anlaşılır ve duru bir Azerbaycan Türkçesiyle yazmıştır. Molla Nasreddin dergisinin önemi çağının 
ötesinde olmak ve bu dergide yayınladığı karikatürlerle diğer yayınlardan fark açmış ve Doğu coğrafyasının 
ilk resimli dergisi olmuştur. Karikatürlerin çoğunda Türk Dünyasının mizahi tipi olan Nasreddin Hoca, anlatıcı 
kahraman olarak bulunmaktadır. 
19. ve 20.yüzyıl olan aydınlanma çağının ilk edebi türü olan gazetenin yeri ve katkısı diğer modern 
edebi türlerden üstün olduğu ve bu edebi türün katkısının çağın düşünce hareketlerinde önemli olduğu 
kaçınılmazdır. Fakat Molla Nasreddin dergisin resimli ve karikatürlü bir dergi oluşu, önemini bir kat daha 
arttırmaktadır. 
Bu 
sebeple 
araştırmamızda 
“Molla 
Nasreddin” 
dergisinin/gazetesinin, 
resimlerini/karikatürlerini göstergebilim yöntemiyle incelemeye çalışmaktayız. Celil Memmedguluzade okur-
yazar oranının az olduğu bir çağda mizah içerikli resimlerle gazetesini zenginleştirmiş; ayrıca Türk Dünyasının 
Nasreddin Hoca tipini seçerek ilkler arasında yer almıştır.
Türk Dünyası araştırmalarında, klasik metin inceleme tekniklerinin daha yaygın olduğunu 
görmekteyiz. Karşılaştırmalı edebiyat ışığında Türk Dünyası araştırmalarına yeni bir bakışaçısı getirilmesi 
gerektiği düşüncesindeyiz. Örneğin mit ve masal incelemelerinde Vladimir Propp’un metin çözümleme kuramı 
bu alana yeni bir ufuk açtığı gibi A.J.Greimas’ın ve C. Bremond’un geliştirdikleri metin çözümlemeleri 
dilbilimi, anlambilimi ve metin çözümlemesine soyut bir bakışaçısı sağlayabilir. 
Görsel imgelerin anlamlandırılması ve metinlerin yan anlamlarının ortaya çıkarılması konusunda 
kullanılan metotlardan biri de son dönemlerde oldukça ilgi gören göstergebilimsel çözümlemedir. 
Göstergebilim metodu; resim, edebiyat, mimari, müzik gibi birçok farklı disiplin tarafından yapılan 
araştırmalarda faydalanılan bir yöntem haline gelmiştir. Göstergeyi oluşturan, gösteren ve gösterilen 
arasındaki ilişki ve göstergelerin yarattığı anlamsal bağı açıklamaya çalışan göstergebilim, metinlerin ve 
nesnelerin örtük anlamlarını da açığa çıkarmada yardımcı olmaktadır. Göstergebilim; toplumsal kuralları, 
davranış biçimlerini, modayı, işaret dilini, görsel ve devimsel dizgeleri içine alarak geniş bir alanı kapsayan 
ve bu alanları inceleyerek her bir sistemin kendi içerisindeki kurallarını saptamayı ve bunları açıklamayı 
amaçlayan bir bilim dalıdır (Vardar, 2001: 84). Bu kurama dayanarak bütün gösterge dizgelerinin (resimlerin, 
mimari eserlerin, insanların yaptıkları törenlerin) birer anlamlama dizgesi oluşturduğunu söyleyebiliriz. 
Gösterge: 
“bir başka şeyin yerini alabilmesini sağlayan özellikler taşıdığından kendi dışında bir
nesne, olgu, 
varlık belirtebilen öğedir. Algılanabilir nitelik taşıyan bu öğe bir tür uyarandır” 
(Vardar, 2001: 72). 
Bir metin görüntüleri betimleyebilir. Ancak bunu yaparken, renkleri, biçimleri, oranları vd. söze 
dönüştürür. Göstergebilimsel dizgenin değiştirilmesi, göstergelerarası işlem, metinlerarasılıkta olduğu gibi, 
kimi dönüşümleri beraberinde getirir. Bir metin bir resmin başlığına gönderme yapar ya da anımsatır ve her 
şey söze dökülür. Gönderge, çağrışım, anıştırma, eğretilme bu aktarma işlemi sırasında resimleri, görüntüleri 
sözselleştirmenin değişik yolları olarak kullanılır. Alıntılama, gönderge işlemi iki yapıt arasında olası bir ilişki 
kurulmasına olanak sağlar. Ancak bundan böyle alıntılayan yapıt alıntılanan yapıtı özgül bir biçimde gösterir. 
Onu yeni, özgün bir bağlama sokar. Bir görüntü kökensel durumdan ayrı söylemsel bir yerde bir görünüme 
sokulmuş olur. (Aktulum, 2011: 37) 
Yapılan çözümlemeler doğrultusunda Molla Nasreddin dergisinin 7 April 1906 yılında çıkan 1. 
sayısından başlayarak ilk 45 sayının kapak resimleri incelendi ve bu resimlerin göstergebilimsel açıdan düz ve 
yan anlam okumaları belirtildi. Anılan metinde resimlere/karikatürlere göndermeler yapılmaktadır. Gönderme 

---