D-cab r əHMƏdov
Yüklə 1,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Alarkon de la Lastra
- K NC F ƏS L. ZEYTUNUN EMALI M ƏHSULLARI 2.1. Zeytunun emalı üsullarının qisa sıciyy əsi
- 2.2. Konservl əşdirilmi ş zeytun m əhsullarının istehsalında istifad ə olunan xammallar
- 2.3. Ya şıl zeytunun duza qoyulması (duz m əhlulunda duzlama)
- Qeyd
|
1. Təbii zeytun yağı, çiy yeyilə bilən ən keyfiyyətli zeytun yağıdır. Daha çox salat və souslarda istifadə olunur. 2. Rafinə zeytun yağı; fiziki üsullarla rafinə edilərək, ləzzəti artırılan və turşuluq nisbəti aşağı salınan yağ növüdür. Rafinə zeytun yağı daha çox, bişirilən yeməklərdə istifadə olunur. Bundan başqa Rusiya və Amerika kimi zeytun yağı dadına alışmamış ölkələrdə istifadə edilir. “Zeytun bağları” markası ilə istehsal olunan zeytun yağı bu qrupa aiddir.
nisbətində təbii yağ əlavə edilməsi ilə əldə edilən Riviera zeytun yağı isə daha çox qızartmalarda və bişirilən yeməklərdə istifadə olunur. “Final” markası ilə istehsal olunan zeytun yağı bu qrupa aiddir. Zeytun yağının 99,8%- i triqliserid adlanan yağlı birləşmələrdən ibarətdir. Bunların 14%- i doymuş yağ
60 turşularıdır, 72%- i monodoymamış yağ turşularıdır, 12%- i polidoymamış yağ turşularından ibarətdir. Bir kiloqram zeytun yağında bundan başqa 300 milliqram fenollar və 150 milliqram tokoferollar mövcuddur. Digər yemək yağları ilə müqayisədə, zeytun yağında monodoymamış yağ turşularından olein turşusunun çox yüksək nisbətlərdə olduğu müəyyən edilmişdir. Zeytun yağının yüksək miqdarda istehlak edildiyi Aralıq Dənizi ölkələrində, ürək- damar xəstəlikləri və xərçəngin daha az olması diqqətə layiqdir. Ürək və damar xəstəliklərinin meydana gəlməsində xolesterolun rolunu yaxşı bilirik. Xolesterol qanda LDL və HDL adlı iki qrup lipoprotein tərəfindən daşınır. HDL ilə daşınan xolesterol qara ciyərdə daha çox məhv olaraq ürək və damar xəstəliyi yaranma təhlükəsini azaldır. LDL ilə daşınan xolesterol isə ürək və damar xəstəliklərinin bir nömrəli səbəbidir. Buna görə insanlarda LDL- nin aşağı, HDL- nin yüksək olması ürək və damar xəstəliklərinə qarşı qoruyucu təsir göstərir. Zeytun yağına əsaslanan bəslənmədə LDL- nin aşağı olması və HDL səviyyələrinin yüksək qalması ürək və damar xəstəliklərinin inkişafını azaldan ən önəmli səbəbdir. Zeytun yağının xərçəng təhlükəsini azaltması isə tərkibinə qoyulan fenolların güclü antioksidant təsirinə bağlıdır. Bu maddələrin antioksidant təsirləri səbəbi ilə DNT- yə xəsər verə biləcək maddələri təsirsiz hala gətirdikləri və DNT üzərindəki xəsərin aradan qalxmasına kömək etdikləri hesab olunur. Alman Xərçəng Araşdırma Mərkəzindən Ouen və yoldaşları zeytun yağının insan sağlamlığı üzərində təsirlərini analiz etdikləri bir çalışmalarında; bu yağın tərkibində olan fenolların antioksidant xüsusiyyətləri səbəbi ilə bəzi xərçənglərin (yoğun bağırsaq, döş və dəri) və koronar ürək xəstəliklərinin inkişafına mane olduğunu bildirmişlər.
__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov
61 spaniyanın Sevilya Universitetindən Alarkon de la Lastra və yoldaşları, zeytun yağının faydaları haqqında bir məqalə dərc ediblər. Bu məqalədə zeytun yağının qandakı LDL xolesterolu azaldaraq HDL xolesterolu artırdığını və ürək xəstəliyi təhlükəsini azaltdığını, xüsusilə triqliserid metabolizmasına olan təsiri ilə yoğun bağırsaq və döş xərçəngi təhlükəsini azaltdığını; iltihabverici sitokinler üzərindəki tənzimləyici təsiri ilə romatoid artrit kimi avtoimmun xəstəlik yaranmasını azaltdığını; safra kisəsinin müntəzəm surətdə boşalmasını təmini səbəbi ilə kisədə daş ə mələgəlmə təhlükəsini azaltdığını, bundan başqa mədə üzərinə olan təsirləri səbəbi ilə burada mədə yarası ə mələgəlmə təhlükəsini azaldarkən, mövcud mədə yarasının da yaxşılaşmasını asanlaşdırdığını bildirmişlər. Yaponiyanın Kanazava Universitetindən Budiyanto və
yoldaşları, xərçəng
ə mələgətirici ultrabənövşəyi şüalara məruz qoyulan siçovullarda dəriyə tətbiq olunan zeytun yağının təsirlərini incələmişlər. Siçovulları üç qrupa ayıraraq, birinci qrupdakılara zeytun yağı sürtməmişlər, ikinci qrupdakılara şüalanmadan əvvəl, üçüncü qrupa isə şüalanmadan sonra zeytun yağı sürtmüşlər. Xərçəng ə mələgətirici ş üalara
məruz qoyulduqdan sonra zeytun yağı sürtülən qrupda xərçəngin daha az nisbətdə inkişaf etdiyini müşahidə etmişlər. Ürəyimizi, damarlarımızı və
xərçəng mexanizmasını bilən Sonsuz Qüdrət Sahibi bunların dərmanını da yaxınlıqdakı bir ağacın meyvəsinə yerləşdirmişdir. Zeytun yağının hələ kəşf edilməmiş başqa xüsusiyyətlərinin də olduğuna alimlər inanırlar. Bu xüsusiyyətlər ortaya çıxdıqca istehlakı daha da artacaq, bununla yanaşı yeni dərman və müalicə metodlarının da inkişafına imkan verəcəkdir. Hal- hazırda isə dərman və kosmetika sənayesində qatqı maddəsi kimi geniş şəkildə istifadə olunmaqdadır. Onsuz da xalq arasında da illərdən Zeytun və zeytun yağı_________________________________
62 bəri bir çox saç və dəri xəstəliyində zeytun yağından istifadə olunur. Bu qədər çox faydası olan və ölkəmizdə də istehsal olunan zeytun yağı, insanlarımız tərəfindən təəssüf ki, yetərincə istifadə edilmir. Diləyimiz daha müasir üsullarla aparılacaq zeytunçuluq fəaliyyəti ilə ölkəmizdə zeytun və zeytun yağı istehsalının artırılması və Rəbbimizin bir neməti olan bu qidanı xalqımızın daha çox istehlak etməsidir.
__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov
63 K NC FƏS L. ZEYTUNUN EMALI MƏHSULLARI 2.1. Zeytunun emalı üsullarının qisa sıciyyəsi Zeytun oktyabr- noyabrda yığılır. Yığım zeytun meyvələrinin hələ yaşıl və səthi bir qədər sarımtıl- parıltılı olduqda aparılır. Belə zeytun duza və sirkəyə qoymaqla konservləşdirilir. Zeytun tam yetişdikdə onun rəngi tünd bənövşəyi qara olur. Bu dövrdə onun tərkibindəki yağın miqdarı maksimuma çatır. Əsasən yağ və quru duzlama (tumlu və tumsuz) üçün istifadə edilir. Zeytunu konservləşdirmək üçün xammallara xörək duzu (NaCl), potaş (K 2 CO 3 ), sirkə, müxtəlif ətirverici ə dviyyatlar, sarımsaq istifadə olunur. çlikli duza qoyulmuş zeytun istehsalında badam ləpəsindən, sarımsaqdan və qırmızı bibərdən (saplaqlı istiot) istifadə olunur. Bəzən potaş (K 2 CO 3 ) əvəzinə natrium (NaOH) və ya kalium (KOH) qələvisindən istifadə olunur. Bu qələvilərin təsiri ilə zeytunun acı dadı kənar edilir. Bu məhsulların istehsalı xüsusi texnoloji təlimata və resepturaya əsasən aparılır. Sortlaşdırılmış və yuyulmuş meyvələri taxta və ya şüşə qaba doldurur, tərkibindəki acı maddələri – qlükozidləri kənar etmək üçün onların üzərinə 1,5%- li potaş və ya 1,75%-li natrium-hidroksid məhlulu ə lavə edirlər. Sortundan asılı olaraq 15 – 18 saat sonra meyvələrin ətinin üçdə iki hissəsi qələvini canına çəkdikdə (bunu, meyvəni kəsmək və onun ətliyinin lakmus kağızını qızartması ilə müəyyən etmək olar) meyvələri 2 – 3 gün ə rzində, qələvilər tamamilə çıxana kimi, təmiz suda yuyurlar. Sonra meyvələri qıcqırmaq üçün tutumu 10 – 20 – Zeytun və zeytun yağı_________________________________
64 50 kq olan qablara tökür və üzərinə 5%- li qaynadılıb soyudulmuş xörək duzu məhlulu əlavə edirlər. Meyvələri kiflənməkdən qorumaq üçün qabın ağzını tıxacla bağlayır və onun ortasında deşik saxlayır, sonra həmin deşikdən əyri və ya qövsşəkilli boru salır, borunun bir ucunu içərisində su olan bankaya qoyurlar. Qıcqırma zamanı süd turşusu bakteriyalarının yaratdığı qazlar bu boru ilə kənara çıxır. Tıxacın ətrafındakı bütün deşiklərə parafin tökülür. Bütün qıcqırma prosesi 30 – 40 gün ərzində havanın optimal temperaturunda (23 – 26 0 C) gedir. Bu prosesdən sonra zeytun meyvələri turşməzə dada düşür və əti daha bərk konsistensiyalı olur. Prosesin qurtarması meyvənin dadından bilinir. Sonra meyvələri təmiz suda yuyur, bankalara qablaşdırıb üzərinə isti- duzlu su və ya marinad (duz 4%, sirkə turşusu 2% və ədviyyat zövqə görə) tökürlər. Ağzı bağlandıqdan və sterilizasiyadan sonra onlar 15 – 20 gün “yetişmək dövrü” keçirir. Konservləşdirilmiş göy zeytun lətif dadı olan əla delikates- pəhriz məhsulu hesab olunur. Yetişmiş qara zeytunu quru duzlama üsulu ilə emal edirlər. Diqqətlə yuyulmuş meyvələri taxta çəlləklərə tökür, iri döyülmüş duzla (bir qat meyvə, bir qat duz) duzlayırlar. Meyvənin çəkisinin 1/ 6 və ya 1 / 7 hissəsi qədər duz tökülür. Meyvələrin üst təbəqəsinə duz töküb, təmiz parça ilə üstünü örtür və bundan sonra çəlləyin qapağını qoyurlar. Qıcqırma prosesində acı maddələr ayrılır. Acı maddələrin çıxması üçün çəlləyin altından deşik açır və onu tıxacla bağlayırlar, hər 5 – 6 gündən bir tıxacı çıxarıb oradan mayeni axıdırlar. Eyni zamanda meyvələrin alt və üst təbəqəsini ehmalca qarışdırır və duzun bir hissəsi maye ilə axdığı üçün hər dəfə 8% duz əlavə edirlər. Texnoloji proses 30 – 40 gün ərzində 20 – 23 0 C
__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov
65 prosesi uzanır. Meyvələrin istehlak üçün hazır olması dadı ilə müəyyən edilir. Meyvələr xoş, yağlı- zərif dad və qabığı qara parlaq rəng alır. Zeytun yağı hazırlamaq üçün həm yetişmiş və həm də yarımyetişmiş meyvələrdən istifadə olunur. Yağ almağın texnologiyası belədir: meyvəni yığdıqdan sonra onu meyvə saxlanan yerə gətirib stellajların üzərinə 8 – 12 sm qalınlığında tökürlər ki, həlləşsin. Binanın 10 – 15 gün ə rzində havasını dəyişi, meyvələri isə qarışdırırlar. Bundan sonra meyvələr həlləşir, onların əti yumşalır və sonra güclü zavod preslərinin altına verilir. Birinci təzyiqdən (sıxmadan) sonra alınan yağ ən keyfiyyətli hesab olunur və yeyinti sənayesində istifadə edilir. kinci sıxmadan sonra alınan yağ texniki əhəmiyyət kəsb edir. Yağ istehsalının texnoloji rejimi havanın temperaturu 20 – 25 0 C olduqda gedir, çünki aşağı temperatur meyvələrdə yağın qatılaşmasına və sıxılarkən onun pis cıxmasına səbəb olur. Sonra yağdan meyvənin lətini ayırmaq üçün onu seperatordan keçirirlər, nəticədə duru, yüksək keyfiyyətli zeytun yağı alınır və bu yağda hazırlanan ərzaq yüksək kalorili delikates qida hesab olunur.
Konservləşdirilmiş zeytun məhsullarının keyfiyyəti birinci növbədə istifadə olunan xammalların keyfiyyətindən asılıdır. stifadə olunan bütün xammalların keyfiyyəti qüvvədə olan standartların tələbinə uyğun olmalıdır. Yaşıl zeytun konservlərin istehsalı üçün aşağıdakı xammal və materiallardan istifadə edilir: AZS 233 – 2006 üzrə təzə yaşıl zeytun;
66 QOST 13830 üzrə xörək duzu; QOST 21 üzrə şəkər tozu; QOST 6968 və ya digər normativ sənəd üzrə yeyinti məhsulları üçün nəzərdə tutulan sirkə turşusu; QOST 13908 üzrə təzə şirin bibər; QOST 1633 üzrə turşuya qoyulmuş bibər; QOST 7977 üzrə təzə sarımsaq; QOST 1633 üzrə turşuya qoyulmuş sarlmsaq; QOST 4429 üzrə təzə limon; QOST 16 831 üzrə təzə şirin badam ləpəsi; QOST 2874 üzrə içməli su. Konservləşdirilmiş ədviyyatlı zeytunun istehsalı üçün aşağıdakı xammal və materiallardan istifadə edilir: AZS 233 – 2006 üzrə təzə qara zeytun; QOST 13830 üzrə xörək duzu; QOST 29045 üzrə ətirli istiot; QOST 29047 üzrə mixək; QOST 29049 üzrə darçın; QOST 29050 üzrə qara istiot; QOST 17594 üzrə dəfnə yarpağı; QOST 2874 üzrə içməli su. Xammalın tərkibində toksiki
elementlərin, pestisidlərin və radionuklidlərin miqdarı SanPin 2.3.2.560 ilə müəyyən edilmiş yol verilən hədlərdən yüksək olmamalıdır. Yuxarıda adları çəkilən xammalların əmtəəlik baxımdan səciyyəsi ədəbiyyatlarda (5,10,29, 32, 45) verildiyindən burada təkrara yol vermirik.
(duz məhlulunda duzlama) Zeytun emal olunduqdan sonra yeyilir. Məlum olduği kimi yetişməmiş yaşıl zeytunlar duzluqda
__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov
67 konservləşdirilir. Yetişmiş qara zeytunlar isə quru üsulla duzlanır. Duza qoymaq üçün zeytunun konservlik sortlarından Askolano, Santa Katerina, Azərbaycan zeytunu, Armudu zeytun, Bakı zeytunu, Buzovna zeytunu və s. istifadə olunur. Yüksək keyfiyyətli yaşıl zeytun konservi hazırlamaq üçün zeytunu rəngi tünd- yaşıldan açıq- yaşıla (sarımtıl) çevrilən vaxt yığmaq lazımdır. Bu isə Abşeron şə raitində təqribən oktyabrın axırı və noyabrın əvvəllərinə təsadüf edir. Zeytunu yığarkən ehtiyatlı olmaq lazımdır ki, gilələr zədələnməsin. Əks təqdirdə meyvələr əzilir və emal zamanı onların rəngi tündləşir. Yığılmış zeytun 6 – 8 saat 1,5%- li potaş məhlulunda 150 qr K 2 CO
10 litr suda həll edilir) isladılır. Bəzən zeytunun isladılmasını onun daxilinə qələvinin keçməsi ilə yoxlayırlar. Bu zaman bir ədəd zeytun götürülür, çəyirdəyi görünməklə kəsilir, oraya lakmus kağızı qoyulur və ya fenolftalein damdırılır. Əgər bənövşəyi rəng alınarsa, deməli qələvi məhlulu zeytunun daxilinə keçmişdir. Bundan sonra zeytun axar suyun altında yuyulur, 1 - 2 gün soyuq suda saxlanılır. Həmin müddətdə zeytunun suyu tez- tez dəyişdirilir. Sonra zeytunu yuyub 40 gün 7%- li xörək duzu məhlulunda saxlayıb yetişdirirlər. Duz məhlulu hazırlamaq üçün 10 litr suya 700 qr xörək duzu qatılır, qaynadılır, kəfi yığılır və süzülüb soyudulur. Duza qoyulmuş zeytunları yeməzdən bir gün qabaq duz məhlulundan çıxarıb soyuq suda yuyur, kiçik bankada üzərinə qaynadılıb soyudulmuş su tökürlər. Nəticədə zeytunun tərkibindəki duzun miqdarı azalır və dadı yaxşılaşır. Zeytundan içi doldurulmuş konservlər də hazırlanır. Bu məqsədlə iri zeytunların tumu ehmalca çıxarılır və içinə təmizlənmiş badam ləpəsi yerləşdirilir. Zeytun və zeytun yağı_________________________________
68 Badamın zeytuna nisbəti çəkiyə görə 2:1 nisbəti kimidir, başqa sözlə 1 kq çəyirdəksiz zeytuna 0,5 kq badam ləpəsi sərf olunur. çlənmiş zeytunlar bankaya dairəvi formada elə yığılır ki, badamın iti ucu yuxarı olsun. Üzərinə 7%- li duzluq töküb yarımlitrlik bankalar 120 0 C- də 8–10 dəq. sterilizə edilərək konservləşdirilir. Bu üsulla içinə badam, sarımsaq və qırmızı istiot qoyulmuş zeytun da hazırlanır. 2.4. Bankalarda konservləşdirilmiş zeytun Ə vvəlcədən emal olunmuş, tam yetişməmiş yaşıl zeytun və ya tam yetişmiş tünd- bənövşəyi, qara rəngli zeytunlar duz məhlulunda konservləşdirilir. Bu məqsədlə hazırlanmış zeytun 0,2 – 0,5 litr tutumlu şüşə bankalara yığılır, üzərinə duzluq əlavə edilir və sterilizasiya olunur. Bu üsulla hazırlanmış məhsul ayrıca qəlyanaltı kimi yeyilir, eləcə də müxtəlif salatların və xörəklərin (məs. salyanka) hazırlanmasında istifadə olunur. Keyfiyyətindən asılı olaraq əla, 1- ci və 2- ci sorta ayrılır. Əla sort konservləşdirilmiş zeytun xoşagələn- duzlu və zeytun yağı dadını verməlidir. Kənar dad və iyi olmamalıdır. Zeytuna xas olan azacıq acı dadın hiss olunmasına yol verilir. Zeytun meyvəsinin səthi sığallı və bürüşsüz olmalıdır. Meyvənin uzunluğu ən azı 20 mm, diametri 15 mm olmalıdır. Meyvələr mexaniki zədəsiz və saplaqsızdır. Zərərvericilərlə zədələnmiş zeytun meyvələri olmamalıdır. Meyvənin ətliliyi 7,0%- dən az olmamalıdır. Meyvələrin rəngi açıq- qəhvəyidən tünd- yaşıla qədərdir, bozumtul rənglilərin olmasına yol verilir. Hər bankaya eyni ölçülü və rəngli zeytun meyvələri yığılmalıdır. 1- ci sorta aid məhsulda meyvənin ölçüsü təyin olunmur. Kənarlaşma ölçüyə və rəngə görə 5%- ə qədər, konsistensiya və zədələnmiş meyvələrə görə 25%-ə qədər ola bilər. Ətliliyi 70%- dən az olmamalıdır. 2- ci sorta aid zeytun
__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov
69 konservində 5%- ə qədər bürüşmüş meyvələrin, 5%- ə qədər günəş yandırmışların, 20%- ə qədər zərərvericilər tərəfindən zədələnmiş meyvələrin olmasına yol verilir. Konservləşdirilmiş zeytunun bütün sortlarında məhlulda duzun miqdarı 5 – 7%, turşuluq (süd turşusuna görə) ən azı 0,1%, meyvənin duzluğa nisbəti 55:45 nisbəti kimi olmalıdır. 100 qram konservləşdirilmiş məhsul 190 kkal enerji verir. Konservləşdirilmiş zeytun konservlərini günəş ş üasından qorumaq şərtilə (qaranlıq anbarlarda) 20 0 C- də 1
ilə qədər saxlamaq olar. Qeyd: Bu məlumatlar Товарный словарь (46), Том
5, səh. 372- dən götürülmüşdür. 2.5. Konservləşdirilmiş yaşıl zeytunun keyfiyyət göstəriciləri
Konservləşdirilmiş yaşıl zeytunun keyfiyyəti AZS – 234 – 2006 saylı Texniki şərtlərə müvafiq olaraq aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir. Resepturasından asılı olaraq konservləşdirilmiş yaşıl zeytun (bundan sonra – konservlər) aşağıdakı çeşiddə istehsal edilir: konservləşdirilmiş zeytun; içi doldurulmuş zeytun, o cümlədən; badam ləpəli içlikli, sarımsaq içlikli, ş irin bibər içlikli. Konservlər AZS 234-2006 saylı Texniki şərtlərin tələblərinə uyğun olaraq, sanitariya norma və qaydalarına riayət etməklə, müəyyən edilmiş qaydada təsdiq olunmuş texnoloji təlimat və resepturalar üzrə hazırlanır. Keyfiyyət göstəricilərindən asılı olaraq konservlər iki növə ayrılır: əla və birinci. Zeytun və zeytun yağı_________________________________
70 Orqanoleptik göstəricilərinə görə konservlər 2.1. saylı cədvəldə göstərilən tələblərə uyğun olmalıdır.
Göstəri
c- lərin
adı X a r a k t e r i s t i k a s ı Konservləşdirilmiş zeytun üçün
çi doldurulmuş zeytun üçün
Ə la sort
Birinci sort Ə la sort Birinci sort
Xarici görünü
ş ü Ölçüləri eyni olan, ləkəsiz, yanıqsız, mexaniki zədlərsiz və saplaqsız meyvələr, en kəsiyinin ən böyük diametri, mm, ən azı: Ölçüləri eyni olan, ləkəsiz, yanıqsız, mexaniki zədlərsiz (o cümlədən içi doldurulan hissələrdə), saplaqsız içi doldurulmuş meyvələr, en kəsiyinin ə n böyük diametri, mm, ə n azı:
Ölçüsü 16 14
16 14
Ölçüləri eyni olmayan, kütlə payı ən çoxu 25% ləkəli
meyvələrin olmasına yol verilir.
Ölçüləri eyni
olmayan meyvələrin, qabıaşdırma vahidində ən çoxu 3 ədəd içi
doldurulan hissədə
çatlamış və kütlə payı ən çoxu 25% ləkəli
meyvələrin olmasına yol verilir.
__________________________________________Əhməd-Cabir Əhmədov
71 Dad və
iyi Meyvələrin yağı hiss olunmaqla, duzlu, kənar tam və iylərsiz. Zeytuna məxsus cüzi acılığa yol verilir.
Meyvələrin yağı hiss olunmaqla, duzlu, için komponentlərinin zəif hiss olunan tamı ilə kənar tam və iylərsiz. Zeytuna məxsus cüzi acılığa yol verilir. Meyvə -lərin
rəngi Eyni rəngli, yaşılımtıldan tünd yaşıla qədər çalarlarla
Rəngi eyni olmayan, müxtəlif çalarlı meyvələrin olmasına yol verilir.
olmayan, müxtəlif çalarlı meyvələrin olmasına yol verilir. Konsis ten-
siyası Elastik, möhkəm, bişirilməmiş meyvələr.
Zeytun və içərisinə doldurulan komponentlər möhkəm, bişirilməmiş olmalıdır. Məhlul
un keyfiy
yəti Şə ffaf, içərisində asılı hissəciklər olmayan, yaşılımtıl- sarı çalarlı məhlul
Bozumtul- qonur çalarlar-a və meyvə lətinin cüzi çöküntü- sünə yol verilir
Bozumtul- qonur
çalarlarla və meyvə lətinin cüzi
çöküntüsü nə yol
verilir
Kənar Qatı- ş ıqlar Y o l v e r i l m i r Yüklə 1,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|