DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI getdin, orada çox zəiflədin, əldən düşdün… Xan olmaqla yox
(dərəcəsinə qələn) müflis xalqı ortaya çıxardım, yoxsul xalqı
varlı etdim, az xalqı çox etdim» (1; 220). Abidədə türk xalqına
və oğuz bəylərinə müraciət edilərək onların Tanrı qarşısında gü-
nahları göstərilir və bu günahın başlıca xüsusiyyəti qüdrətli bir
dövlətin məhvində səbəbkar olma kimi ictimai-siyasi problem
olaraq bildirilir: «Əldə edilmiş, yaradılmış elimiz, dövlətimiz
belə oldu. (Ey) türk, oğuz bəyləri, xalqı, eşidin. Yuxarıdan tan-
rı basıb əzmədisə, aşağıda yer dəlinmədisə, türk xalqının elini,
dövlətini kim məhv etdi? (Ey türk xalqı), peşman ol. Sən günah
işlətdin, gözəl el birliyinə olan sədaqətin xatirinə səni yüksəldən
bilici xanına (qarşı) alçaqlıq etdin. Silahlı (adamlar) haradan
gəlib səni sürüb apardılar? (Ey) müqəddəs Ötükən meşəli dağının
(camaatı), gah doğuya (şərqə) tərəf gedənlərdən oldun, gah batıya
(qərbə) tərəf gedənlərdən oldun. Getdiyin yerlərdə (qazandığın)
yaxşı (şey) bu oldu: qanın su kimi axdı, sümüklərin dağ kimi yı-
ğıldı, əyilməz kişiliyin, nəslin qul oldu» (1; 235).
Qeyd edilən nümunələr türk yazılı abidələrin pedaqo-
ji əhəmiyyətini bir daha sübut edərək müasir cəmiyyətdə
vətənpərvər, mərd, ədalət, cəsarət və s. kimi milli xarakterik
keyfiyyətlərin inkişafına təkan vermək üçün əlverişli vasitə ol-
duğunu üzə çıxardı. Milli-mənəvi təfəkkürün doğru istiqamətdə
tərbiyəsində qədim abidələr dövlətçilik məsələlərinin təşkilində
davranış probleminin açıqlanması baxımından əhəmiyyətli üsul-
lar təqdim edir. Bilik, müdriklik, ağıl, qürur, iradə bu üsulların
mahiyyətində dayanan mənəvi amillərdir.
