D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
özünütəsdiqinin, milli ləyaqətinin və ümumbəşəri keyfiyyətlərinin 
məcmusudur. …Əxlaq tərbiyəsinin məzmununa milli mənlik şü-
uru və ləyaqətin formalaşması, doğma yurda, Vətənə məhəbbət, 
ata və anaya, qohumlara hörmət və qayğı, məhəbbət, düzlük və 
doğruçuluq, dostluq və yoldaşlıq, əməksevərlik və əməyə vicdan-
lı münasibət, böyüyə hörmət və qayğı, ailə həyatına hazırlıq və s. 
daxildir». (7; 234)
Ailədaxili  ənənələrin  oğullar  tərəfindən  davam  etdirilməsi 
problemi qədim türk cəmiyyətinin mühüm davranış norması ol-
muşdur. Belə ki, mənbələrdə tez-tez atalar – oğullar məsələsi qa-
bardılır, yaxşı ataların pis oğulları halında etiraz məqamları ilə qar-
şılaşırıq: «Ondan sonra kiçikləri böyükləritək, oğlanları atalarıtək 
olmamışlar.  (Taxtda)  biliksiz  xan  oturmuş,  yava  xan  oturmuş, 
buyruqçuları da biliksiz, yava olmuş. Bəyləri, xalqları düz (ilqar-
lı) olmadıqlarına görə tabğac xalqı aranı qarışdırdığı üçün yalançı 
vədlər verdiyi üçün, yoldan azdırdığı üçün, böyükləri kiçiklərlə, 
bəyləri  xalqla  salışdırdıqlarına  görə  türk  xalqının  mövcud  olan 
eli parçalanmış, xanlıq edən xanlarını ölümə sürükləmişlər» (1; 
233).  Göründüyü  kimi,  ailədaxili  tərbiyənin  ailədaxili  davranı-
şa  uyğun  olmadığını  vurğulayan  mənbə  məhz  dövlət  səviyyəli 
məsələlərin – daxili və xarici siyasətin bünövrəsini zəiflədən amil 
kimi irəli sürür və hər şeyin ailədaxili ənənəyə söykəndiyini, tu-
tulan  yolun,  edilən  nifrətin  doğru  istiqamətinin  məhz  ənənəyə, 
ailəyə sadiqliyə, babaların yolunu davam etdirməyə bağlı olması-
nı iddia edir. Bir sıra pedaqoji ədəbiyyatlarda mühitin tərbiyəedici 
təsiri irsiyyət faktoru ilə müqayisədə təhlil edilir. Son dövrlərdə 
konkret tarixi təsdiqini tapan irsiyyət faktorunun əhəmiyyəti hələ 
qədim türk abidələrində ilkin əsas kimi dərk edilməkdədi. Peda-
qoji ədəbiyyatda oxuyuruq: «Əlbəttə, mühitin tərbiyəedici təsiri 
haqqında  müxtəlif  nəzəriyyələr  mövcuddur.  Bu  nəzəriyyələrin 
bəziləri  mühitin  tərbiyəetmə  imkanlarını  həddindən  artıq  şişir-
dir, bəziləri isə kortəbii hesab edirlər. Əlbəttə, bu nəzəriyyələrin 

---

256