D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
parçalanmış türk (xalqını) ulu atam-babam başa salmış, əvvəlki 
dövləti  bərpa  etmiş,  sonra  töləs,  tarduş  (xalqlarının)  azadlığını 
təmin  etmiş,  orada  (onlara)  yabqu,  şad  rütbələrini  vermiş»  (1; 
234).
Göytürk  xaqanı  Bilğə  xaqan  Kül-Tiginin  şərəfinə  yazılmış 
kiçik mətnli abidədə öz xalqına doğru yol göstərərərək onun ic-
timai-sosial davranışındakı çatışmazlıqları açıqlayır və qeyd edir 
ki, «Tanrının hökmü ilə özümün bəxtim olduğuna görə (xanlıq 
taxtında)  oturdum.  Xan  olmaqla  yox  (dərəcəsinə  gələn)  müflis 
xalqı ortaya çıxardım, yoxsul xalqı varlı etdim, ac xalqı tox etdim. 
Məgər bu sözümdə yalnışlıq varmı? (Ey) türk bəyləri, xalqı, bunu 
eşidin. Türk xalqını toplayıb qəbilə birliyini yaratdığımı burada 
yazdım, bir hissənizin yanıldığını da burada yazdım… (Ey) indi-
ki türk xalqı, bəyləri, ona baxarkən bilin; taxta itaət edən bəylər, 
siz çox (tez) yanılansınız» (1; 220). Mogilyanın şərəfinə yazılmış 
kitabədə isə xaqan öz timsalında nümunə gətirərək müraciət edir 
və xalqa arxa olmağı, onu qorumağı tövsiyə edir: «Yuxarıda tan-
rı,  aşağıda  yer  kömək  etdikləri  üçün  gözü  görməyən,  qulaqları 
eşitməyən  xalqımı  irəliyə  –  şərqə,  sağa  (cənuba) Tabğac  elinə, 
geriyə (qərbə) apardım…, qızılını, parıldayan gümüşünü, məşhur 
ipəyini,  çörəklik  taxılını,  minik  atını,  ayğırını,  qara  qunduz 
(xəzini), göy dələ (xəzini) türk xalqım üçün əldə etdim, (onları) 
təşkil etdim…, bu xanlıqda bu bəylər də vətəndən ayrılmasın; (ey) 
türk xalqı, özün xoşbəxt olacaqsan» (1; 268) Xalqa xoşbəxtlik ar-
zusu edən xaqan onun bəylərinə ictimai və sosial həyatda doğru 
və düzgün davranış yollarını da göstərir və türk xalqı üçün edilən 
bütün səylərin onun firavanlığı və kədərdən uzaqlaşdırılması kimi 
ali arzulara bağlı şəkildə icra olunduğunu vurğulayır.
Pedaqogika elmində insanın bir fərd kimi deyil, sosial-icti-
mai varlıq kimi dəyərləndirilməsi onun vətəndaşlığı və şəxsiyyəti 
məsələləsi  ilə  əsaslandırılır.  «İnsanın  dünyaya  gəlişi,  dünyadan 
gedişi onun özündən asılı olmadan bir qanunauyğunluqdur. Lakin 

---

258