D ə d ə qorqstrreplş d ı rmalar ı •Folklor, Etnoqrafiya və Mifologiya •Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
oldu, (alçaqlığın üzündən xan əmim məhv oldu). Qırğız xanlığı-
nın başçısı, (əmim üçün) başdaşı qaldırdım» (1; 235). Mogilya-
nın şərəfinə yazılmış başqa bir mənbədə eyni vəziyyətin şahidi 
oluruq, atadan sonra əmiyə ehtiram türk xalqlarının ailədaxili sa-
bit ənənəsi kimi üzə çıxır: «Xan əmim xan olduqda dörd tərəfə 
(yerləşən) bu qədər xalqı (təşkil etmiş)» (1; 267).
Digər tərəfdən qəhrəmanlığı, igidliyi ilə bütün türk ellərində 
məşhur Kül-Tigin hakimiyyətə məhz öz fədakarlığı, cəsarəti ilə 
güclü namizəd olduğu halda və böyük qardaşının bu vəziyyətə 
razılaşdığı məqamda hakimiyyətin yalnız vuran əli, quran biləyi 
və dövlət qurucusu kimi bir mövqe seçərək böyük qardaşı Bilgə 
xanı taxta çıxarır və ömrünün sonuna qədər ona sədaqətli olur. 
Bilgə xaqan Kül-Tigini sevə-sevə xatırlayır, kitabədə oxuyuruq: 
«Kiçik qardaşım Kül-Tigin ilə (gizlicə) razılığa gəldik, atamızın, 
babamızın əldə (etdikləri xalqın adı, şərəfi yox olmasın) deyə türk 
xalqının  yolunda  gecə  yatmadım,  gündüz  dincəlmədim.  Kiçik 
qardaşım Kül-tigin ilə, iki şad ilə birlikdə (bunu) çətinliklə əldə 
etdim» (1; 235-236) və ya kiçik qardaşının qəhrəman xasiyyətini 
xatırlarkən: «(Ey) türk bəyləri, onun necə hücuma keçdiyini ha-
mınız  bilirsiniz»  (1;  236),  bildirir;  onun  ölümünü  böyük  faciə 
kimi diqqət önünə gətirir: «Kül-Tigin öldü, özüm qəm-qüssəyə 
batdım, görən gözüm (ağlamaqdan) görməz kimi, düşünən başım 
düşünməz kimi oldu, özüm qəm-qüssəyə batdım». (1; 238)
Beləliklə, Orxon-Yenisey yazılı abidələri ailədaxili davranış 
tərbiyəsinin  gözəl  nümunəsi  və  örnəyi  ola  bilərlər.  Burada  ailə 
tərbiyəsinin təşkili üçün xüsusi məqamlar məhz davranış vasitəsilə 
üzə çıxarılır. Ailə daxilində hər bir üzvün öz mövqeyini, rolunu 
və  vəzifəsini  bilməsi  və  real  türk  mədəni-mənəvi  dəyərlərini 
qoruması  güclü  dövlətin  yaradılmasına  əsaslı  bir  bünövrə  kimi 
göstərilməklə  müasir  cəmiyyətimizin  də  təşkilində  bu  cür 
təfəkkür tərzi əhəmiyyətli rol oynaya bilər. Belə ki, «milli mənlik 
şüuru  millətin  varlığını,  özünəməxsusluğu,  milli  özünüdərk  və 

---

255