D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova

4.2. INTELLEKTUAL MULK (XUSUSIY MULK)
Intellektual mulkning iqtisodiy ma’nodagi tushunchasi u mol-
mulkka nisbatan shaxslar o‘rtasida bo‘ladigan munosabatlardan 
iborat. 
O‘zbekiston  Respublikasining  Fuqarolik  kodeksiga  muvofiq 
nomoddiy aktivlarning asosiy turlari aniqlangan. Baholash nuqtayi 
nazarida nomoddiy aktivlarga: yo moddiy-ashyoviy shaklga ega 
bo‘lmagan, yoki ularning moddiy-ashyoviy shakli ulardan xo‘jalik 
faoliyatida foydalanish uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lmagan; 
daromad keltirishga qodir bo‘lgan; ulardan uzoq (bir yildan ortiq) 
davr mobaynida foydalanish maqsadida xarid qilingan aktivlarni 
kiritish mumkin. Nomoddiy aktivlarni to‘rtta asosiy guruhga bo‘lish 
mumkin: 
1. Intellektual mulk. 
2. Mulkiy huquqlar. 
3. Kechiktirilgan yoki muddati cho‘zilgan xarajatlar. 
4. Firmaning narxi (gudvill). 
Intellektual mulk – ijodiy aqliy faoliyat mahsuli. Ixtirochilik va 
mualliflik obyekti huquqi majmuyiga kiruvchi, fan, adabiyot, san’at 
1
 http://www.kms.uz  sayti ma’lumotlari.

---

66
va ishlab chiqarish sohasida ijodiy faoliyatning boshqa turlari, 
adabiy, badiiy, ilmiy asarlar, ijrochi aktyorlik san’ati, jumladan 
ovoz  yozish,  radio,  televideniye  asarlari,  kashfiyotlar,  ixtirolar, 
ratsionalizatorlik  takliflari,  sanoat  namunalari,  kompyuterlar  uchun 
dasturlar, ma’lumotlar bazasi, nou-xauning ekspert tizimlari, tovar 
belgilari, firma atamalari va boshqa aqliy mulk obyektlariga kiradi. 
Hozirgi  davrda intellektual mulkni muhofaza qilish muhim vazifa 
hisoblanadi.  Intellektual  mulk  −  bu  insonning  ijodiy  faoliyati 
natijalariga bo‘lgan huquqi.
Intellektual mulk obyekti turlari quyidagilardan iboratdir:
a) patent (ixtirolar). Ixtiro (tovar yoki nimadir qilish uchun 
yangicha yo‘lni taqdim etuvchi usul yoki muammoni hal etish 
uchun yangicha texnik yechim);
b)  foydali modellar; 
d)  kichik ixtirolar; 
e) sanoat namunalari. Sanoat mahsulotining shakli, dizayni, 
rangi yoki ularning birlashmasi;
f) tovar belgilari. Tovar chiqarilgan joyni aniqlashtiruvchi 
mashhur nomi, logo yoki belgi;
g) xizmat ko‘rsatish belgilari. Xizmat ko‘rsatish joyini 
aniqlashtiruvchi mashhur nomi, logo yoki belgi; 
h) savdo nomi. Firmani aniqlash maqsadida qo‘llaniluvchi 
 
nom;
i) tovar chiqarilgan joy nomi, original joyi tovar ishlab chiqarish 
yoki xizmat ko‘rsatishga ixtisoslashgan davlat, hudud, mintaqani 
ifodalash uchun qo‘llaniladigan nom yoki belgi;
j)  insofsiz  raqobatning  taqiqlanishi,  bozordagi  insofli  erkin 
raqobatga to‘sqinlik qiluvchi frirayder (ingliz tilidagi free-reader – 
harakatlarning taqiqlanishi so‘zidan, ya’ni erkin ishlatuvchi, to‘sig‘i 
yo‘q ma’nosida). 
Intellektual mulk obyektlari shaxsning mulki bo‘lishi mumkin 
(O‘zR FK 169-moddasi). Quyidagilar ularga taalluqlidir: 
1. Intellektual faoliyat natijalari:

---

67
Intellektual mulk
Fan-texnika va ishlab 
chiqarish sohasidagi 
intellektual mulk obyektlari
Gumanitar sohadagi 
intellektual mulk 
obyektlari
Sanoat 
mulki
Ixtiro
Sanoat 
namunalari
Sanoat 
mahsulotlari
Tovar va xizmat 
ko‘rsatish 
belgilari
Seleksiya 
yutuqlari
Noinsof 
raqobatning 
oldini olish 
huquqi
Mualliflik 
huquqi 
obyektlari
EHM 
dasturlari
Ma’lumotlar 
bazasi
Integral 
topologiyalar
Ilmiy 
natijalar
Sir saqlash 
huquqi 
(nou-xau)
Mualliflik 
huquqi 
obyektlari
Adabiy 
asarlar
Musiqa 
asarlari
Musiqalar
4.1-rasm. Intellektual mulkning asosiy turlari
1
.
1
 O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo‘mitasining 2009-yil 
6-oktabrdagi «Biznes qiymatini baholash» Mulkni baholash milliy standarti 
(9-MBMS) asosida shakllantirildi.

---

68