D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

3.1-rasm. Molekulyar massa bo’yicha taqsimlash egriliklari. 
Demak, polimerlar molekulyar massasini aniqlashning murakkabligi 
ularning polimolekulyarligi bilan bog’liq, chunki har bir namunada turlicha 
o’lchamli molekulalar mavjud. Shuning uchun har qanday usul bilan aniqlangan 
molekulyar massa o’rtacha qiymatga ega bo’ladi, ammo turli xil usulda 
aniqlanganda turli son qiymatlarni oladi. Buning uchun quyidagi misolni ko’raylik. 
Aytaylik,
M
1
molekulyar massali N
1
ta molekula 
M
2
molekulyar massali N
2
ta molekula 
M
3
molekulyar massali N
3 
ta molekula 
va h.k. bo’lsin. 
O’rtacha molekulyar massaning qiymatini quyidagi ikki usulda hisoblash 
mumkin: 
a) o’rtacha arifmetik yoki o’rtacha raqamiy (
) molekulyar massa; 
Molekulyar massaning o’rtacha arifmetik qiymatini hisoblash uchun 
molekulyar massaning har qaysi qiymatini xuddi shu molekulyar massali 
molekulalar soniga ko’paytirib olingan ko’paytmalarni qo’shish, ya’ni barcha 
molekulalarning molekulyar massalari yig’indisini olish, so’ngra shu yig’indini 
molekulalarning umumiy soniga bo’lish lozim: 
(3.3)
b) o’rtacha vazniy yoki o’rtacha muallaq (
) molekulyar massa; 

---

49 
ni hisoblash uchun umumiy molekulyar massadagi ayni molekulyar massaning 
ulushini bilish lozim. Umumiy molekulyar massa 
ni tashkil qiladi, demak 
har bir molekulyar massaning ulushi (X
i
) quyidagiga teng: 
(3.4)
Agar har bir molekulyar massa qiymatini uning molekulyar massadagi 
ulushiga ko’paytirib va bu ko’paytmalami qo’shib chiqilsa, hosil bo’gan qiymat 
o’rtacha vazniy yoki o’rtacha muallaq molekulyar massa deyiladi. 
+…=
(3.5)
3.2. Polimer zanjirining konformatsiyasi. Zanjir bukiluvchanligi. 
Polimerning uzun zanjiri turlicha konfiguratsiya va konformatsiya 
shakllarida bo’lishi mumkin. Masalan, 3.2-rasmda izopren qoldiqlaridan tuzilgan 
zanjir ikkita barqaror konformatsiyada: tsis-konfiguratsiya (tabiiy kauchuk) va 
trans-konfiguratsiyada (guttapercha) bo’lishi mumkin.