D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov
-rasm. Izopren qoldiqlaridan tuzilgan zanjir konformatsiyasi
Yüklə 3,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3-rasm. Erkin a’zolangan zanjir konformatsiyasi.
- 3.4-rasm. Belgilangan valent burchakli zanjir konformatsiyalari.
|
3.2-rasm. Izopren qoldiqlaridan tuzilgan zanjir konformatsiyasi.
Polimer zanjirining konformatsiyasi haqidagi tasavvurlar birinchi marta V.Kun, G.Mark va E.Gut tomonidan kiritildi. Ularning fikricha, polimer zanjirining har xil konformatsiyasi kimyoviy bog’lar uzilmagan holda zvenolarning bir-biriga nisbatan erkin aylanishidandir. Uglerod atomlari faqat - bog’lar bilan bo’langan alohida olingan polimer zanjirini ko’rib chiqaylik. Bunday zanjir zvenolari issiqlik harakatida bo’ladi, ya’ni bir zveno qo’shni zvenoga 50 nisbatan aylana oladi. Bunday zanjirning valent burchaklari belgilanmagan bo’lib, aylanish -bog’lar atrofida erkin bo’lsin deb faraz qilaylik. Bunday zanjir erkin a’zolangan deb atalib, fazoda qo’shni zvenolar holatidan qat’iy nazar har qanday holatni egallashi mumkin. Bunday zanjir har xil konformatsiyada bo’lishi mumkin, ya’ni u o’ta bukiluvchandir (3.3-rasm). 3.3-rasm. Erkin a’zolangan zanjir konformatsiyasi. Polimerlarning real zanjirli molekulalarida valent burchaklar aniq qiymat (109°28’) ga ega bo’lib zvenolarning aylanma harakati natijasida o’zgarmaydi. Belgilangan valent burchakli zanjirda har bir zveno holati yonidagi zvenoga bog’liq bo’ladi. (3.4-rasm). Shuning uchun erkin aylanish bo’ladi deb faraz qilinganda ham bunday zanjir erkin a’zolangan zanjirga qaraganda kam sonli konformatsiyani egallaydi, lekin u ham yaxshi bukilish xususiyatiga ega bo’ladi. S.E. Bresler va Ya.I. Frenkel polimer molekulalaridagi ichki aylanish bir-biri bilan kimyoviy bog’lanmagan atomlar ta’siri natijasida tormozlanishini ko’rsatdilar. Bu bitta makromolekuladagi atomlarning o’zaro ta’siri (ichki molekulyar ta’sir) va qo’shni zanjirlardagi zvenolar atomlari o’zaro ta’siri (molekulalararo ta’sir) natijasida bo’lishi mumkin. 3.4-rasm. Belgilangan valent burchakli zanjir konformatsiyalari. Real sistemalarda polimer molekulalari o’ziga o’xshash molekulalar bilan o’ralgan, shuning uchun aylanishning tormozlanish darajasiga ta’sir qiluvchi u 51 yoki bu xildagi molekulalararo ta’sirlar bo’ladi, lekin bu o’zaro ta’sirlarni hisobga olish murakkab vazifa. Shuning uchun bunday ta’sirlarni hisoblashda ichki molekulyar ta’sirlarni hisobga olish bilan chegaralaniladi. Ikki xil ichki molekulyar ta’sir bo’ladi: 1. Yaqin tartibli o’zaro ta’sir, ya’ni oralaridagi masofa yaqin bo’lgan atomlar va atomlar guruhlari ta’siri, masalan, qo’shni zvenolar atomlari orasidagi ta’sir. 2. Uzoq tartibli o’zaro ta’sir, ya’ni zanjirdagi bir-biridan ancha uzoq masofada joylashgan zvenolardagi atomlar yoki atomlar guruhi orasidagi ta’sir. Bunday ta’sir faqat uzun zanjir juda bukilgan holatda bo’lishi mumkin. Shunday qilib, polimer makromolekulasining potensial energiyasi molekulaning bir qismi ikkinchi qismiga nisbatan burilganida ichki molekulyar ta’sir natijasida o’zgaradi. Polimer strukturasi ikki xil: molekulyar va ustmolekulyar (makromolekulalarning bir-biriga nisbatan joylashishi natijasida hosil bo’lgan struktura) darajasida o’rganiladi. Molekulyar darajadagi strukturaga polimer makromolekulasidagi zvenolarning tuzilishi va funksional o’zaro joylashish tartibi (holati) kiradi. Ustmolekulyar strukturaga polimer makromolekulalari yoki ularning ayrim qismlarining bir-biriga nisbatan joylashishi va ularning shakli kiradi. Polimerlarning molekulyar strukturasi ular makromolekulasining konfiguratsiyasi, konformatsiyasi va molekulyar taxlanishi tushunchalarini o’z ichiga oladi. Konfiguratsiya molekulani tashkil etuvchi atomlarning fazoviy joylashish tartibini ifodalaydi. Bu tartib molekulalarning tartibsiz issiqlik harakati natijasida o’zgarmaydi: konfiguratsiya faqat kimyoviy bog’larning uzilib, qayta tiklanishi natijasida o’zgarishi mumkin. Polimerlarning konfiguratsiyasi bir necha konfiguratsion darajalarga bo’linadi: elementar zveno konfiguratsiyasi, zvenolarning birikish konfiguratsiyasi (yaqin konfiguratsion tartib), katta bloklarning birikish konfiguratsiyasi (uzoq konfiguratsion tartib), mikrozanjir konfiguratsiyasi. 52 Elementar zvenolarning konfiguratsiyasi organik kimyoda ishlatiladigan tushunchalar va ta’riflar bilan ifodalanadi. Masalan, qo’shbog’ tutgan polimerlar tsis-(l) va trans-(2) izomerlar shaklida bo’lishi mumkin: Yüklə 3,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|