D r. X. Djuraev, Sh. Yu. Djabbarov, B. M. Umirzakov tarmoq protokollari

Ma’lumot turi 
 
Kengaytirilgan xizmatlarga 
na’muna
Qo‘llanish 
extimolligi 
Ma‘lumot 
Raqamli ma‘lumotni yuqori tezlikda 
uzatib taqsimlash xizmati 
Ma‘lumot uzatishini 
taqsimlash 
Matnli, 
grafikli, 
xarakatsiz 
tasvir 
Hujjatlarni uzatish xizmatini 
taqsimlash 
Elektron gazeta, 
Elektron yangilik 
Ovozli va 
xarakatli tasvir 
Video ma‘lumot xizmatini 
taqsimlash 
Video va ovozli 
signallarni 
taqsimlash 
TV 
TV xizmatini taqsimlash sifatini 
muximligi
(NTFS, PAL, SECAM) 
TV dasturlar 
TV 
TV xizmatini taqsimlash sifatini 
oshirish: 
- TVVI; 
- TV yuqori ultra sifati 
TV dasturlarni 
taqsimlash 
Pullik TV (pullik TV (ko‘rish
uchun to‘lov, kanal uchun to‘lov)) 
TV dasturlarini 
taqsimlash 

---

19 
Televideniya ko‗rsatuvlarini va ovozli dasturlar olishda taqsimlash xizmati 
vakil bo‗lib hisoblanadi. 
1.8-jadval.
Xududiy foydalanishda shaxsiy boshqarishni taqsimlash xizmati 
Ma’lumot turi
 
Keng yo’lakli xizmat 
na’munasi 
Qo‘llanish sohasi 
Matnli, grafikli, 
xarakatlanmaydigan 
tasvir 
Video grafikli kanalni 
joriy qilish 
O‗qitish va 
shug‗ullanishda, 
reklamada, 
yangliklarda, 
dasturlarda 
Telekommunikatsiya kanallarida ma‘lumotni uzatishdan maqsad, aloqani 
tashkil etuvchi nuqtalarni aniqlab, ma‘lumotni shu nuqtalardan maxsus tuzilgan 
qurilmalar majmuasiga uzatishdan iborat. Bu esa ma‘lumot uzatish tarmog‗i 
deyiladi. 
 
1.2. Ma‘lumot uzatish tarmoqlariga qo‗yiladigan talablar 
Ma‘lumot uzatish tarmog‗iga va aloqaning boshqa tarmoqlariga qo‗yiladigan 
talablar quyidagilar: 
1. Ishonchlilikka bo‗lgan talab tarmoqning ma‘lum chegarasida oldindan 
kelishilgan barcha harakteristikalarni qo‗llab quvvatlovchi funksiyani ta‘minlash 
kerakligini bildiradi. 
2. Yashovchanlikka talab tarmoqning ma‘lum chegarasida barcha oldindan 
kelishilgan barcha harakteristikalarni qo‗llab quvvatlovchi funksiyasi mavjud 
bo‗lib, aniq sondagi ichki va tashqi buzilishlar yuz berganida tarmoqning ishlash 
imkoniyatini saqlab qolishini bildiradi. 
3. Iqtisodiyligi. Tarmoqni ta‘minlash shartlari bo‗lgan holda bunday 
tarmoqni yaratish va amalda qo‗llash xarajatlarini optimallash. 

---

20 
4. Kelajakda rivojlana olish imkoniyati. Bu talab tarmoqni doimiy ravishda 
yuklanishning oshib borishi bilan bog‗liq bo‗lib, ko‗p hollarda tarmoq yuklanishi 
qay darajada ekanligini aniqlashning iloji yo‗q. 
Tarmoq konfiguratsiyalarini amalga oshirish oddiy jarayon bo‗lmasligi va 
tarmoq faoliyati boshidanoq samarali bo‗lishi kerak. Bu konfiguratsiyalar 
kelajakka moslashuvchan etib yaratilishi kerak. Shu bilan birga ma‘lumot uzatish 
tarmoqlarining yangi imkoniyatlari paydo bo‗lganda, tarmoq konfiguratsiyalari bu 
imkoniyatlarni o‗zlashtirish qobiliyatiga ega bo‗lishi kerak. 
Umuman olganda ma‘lumot uzatish tarmog‗i quyidagi talablarga javob 
berishi kerak: 
1.
Integrallik – tarmoq har xil turdagi axborotlarni ularning uzatilish 
sifatiga mos kelgan holda uzatish imkoniyatini ta‘minlashi kerak; 
2. Samaralilik – uzatishda tarmoq o‗z zahiralaridan samarali foydalanish 
imkoniyatini ta‘minlashi kerak; 
3. Axborotni yetkazib berishning ishonchliligi – tarmoq qurilmalari o‗rtasida 
aloqa uzilganida ham tarmoq axborotni yetkazib berishni kafolatlashi kerak; 
4. Yashovchanlik – tarmoq har qanday ko‗rinishdagi axborot uzatish 
harakteristikasi bo‗yicha ishlash qobiliyatiga ega bo‗lishi shart. Faoliyatini ma‘lum 
sabablar tufayli to‗xtatgan tarmoq qurilmalari sonining oshishi tarmoqning xizmat 
ko‗rsatish sifatini tushirib yuboradi, shunday bo‗lsa-da, tarmoqning ikki punkti 
o‗rtasida biror ko‗rinishdagi axborotni yetkazib berish bajarilishi kerak; 
5.
 
Mobillik – tarmoq har xil nuqtalarda joylashgan foydalanuvchilarning 
tarmoqqa ulanishi va tarmoqdan chiqishi vaqtida boshqa foydalanuvchilarning 
tarmoqdagi faoliyati buzmasligi va normal ishlashi kerak; 
6. Amalda qo‗llashning uzluksizligi – tarmoqda o‗z ishlash xususiyatini 
yo‗qotmasdan o‗zining ishdan chiqqan qurilmalari va qurilmalararo aloqalarni 
aniqlash, lokallash va bartaraf etish imkoniyati bo‗lishi kerak; 
7. Rivojlanuvchanlik – tarmoq ham alohida guruh doirasida, ham tarmoq 
orqali birlashtiriladigan guruhlar soni bo‗yicha foydalanuvchilar sonini oshirish 
imkoniyatini ta‘minlashi kerak; 

---

21 
8. Shovqindan himoyalanganlik – tarmoqda aloqa kanalining xatoliklar 
ehtimoli katta bo‗lganda ham biror ko‗rinishli ma‘lumotni yetkazib berish xatolik 
ehtimoli kichik bo‗lishi ta‘minlanishi kerak. 
Tarmoqning alohida qismlarida qisqa muddatli shovqinlar, to‗siqlar 
bo‗lganida ham o‗z faoliyatini davom ettira olishi kerak. Tarmoq shovqinni 
bartaraf etishda o‗z normal faoliyatini tiklay olishi kerak. Yuqoridagilarni hisobga 
olib ma‘lumot uzatish tarmoqlarini yaratishda quyidagi talablarning qondirilishi 
hisobga olinishi kerak: 
1. Ko‗plab foydalanuvchilar va chiziqli interfeyslarga taqdim etilishi kerak 
bo‗lgan mavjud aloqa tarmoqlari infratuzilishsidan foydalanish, jumladan har xil 
jinsli transport tarmoqlari mavjud bo‗lgan tarmoq qurilmalari o‗zaro ishlash 
imkoniyati nazarda tutilgan; 
2. Katta xarajatlar jalb etmasdan tarmoq zahiralarini oldindan taqsimlash 
imkoniyati, buning uchun tarmoqning o‗zi bir turdagi qurilmalarga asoslangan 
bo‘lishi afzal, qurilmalar esa umumiy modullarning maksimal universalligi bilan 
modulli tamoyil asosida qurilishi kerak; 
3. Tarmoqning kengaya olish imkoniyati; 
4.