D xolboyev, U. N. Ibragimov moliyaviy hisob
Mehnatga haq to‘lashning shakllari va turlari
Yüklə 5,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.3. Mehnatga haq to‘lashning shakllari va turlari
Qishloq xo‘jalik korxonalarida mehnat haqini tashkil etish quyidagilami o‘z ichiga oladi: mehnatni normalash, tarif tizimi, mehnat haqining shakl va tizimlari. Mehnatni normalash — amaldagi vaqt normalari hamda xizmat ko‘rsatish va ish bajarish normalari. 43 Tarif tizimi — tarif-malaka m a’lumotnomasi, tarif setkasi va tarif stavkasini o ‘z ichiga oladi. Tarif-malaka та ’lumotnomasi — ishchilar malakasini aniqlash va ularga ma’lum razryad belgilashga asos bo‘ladi. Tarif setkasi — bu razryadlar va ularga tegishli bo‘lgan tarif koeffitsiyentlari ko‘rsatiladigan hujjat. Tarif stavkasi — ishchilaming yoki ishning razryadiga muvofiq unga ma’lum vaqt birligi davomida yoki bajarilgan ish (xizmat) miqdoriga to ‘lanadigan haq miqdori. Masalan, 2015-yilning 26-avgustidan I razryad — 322474 so‘m, V razryad — 470427 so‘m, X razryad — 698347 so‘m va boshqalar. Xodimlarga mehnat haqi vaqtbay va ishbay shakllarida amalga oshiriladi. Ish haqining vaqtbay shaklida xodimning malakasiga va ishlagan vaqtiga qarab haq to ‘lanadi va u quyidagicha bo‘linadi: 7. Oddiy vaqtbay — belgilangan maosh va stavkalar asosida. 2. Vaqtbay-mukofot — belgilangan maoshdan tashqari muay- yan miqdor va sifat ko‘rsatkichlariga erishganlik uchun qo‘shim- cha ravishda taqdirlanadi. Ish haqining ishbay shaklida ish haqi haqiqatda bajarilgan ishning soni va sifatiga qarab toManadigan haq hisoblanadi va uning quyidagi tizimlari mavjud: 7. Oddiy ishbay — bajarilgan ish m iqdorini belgilangan rassenkaning ish haqiga ko‘paytirilgan holda hisoblanishi. 2. Ishbay-mukofoi — oddiy ishbaydagi haqdan tashqari ishning sifatli, normaning oshirib bajarilgani uchun qo‘shimcha ravishda taqdirlanish. 3. Ishbay-progressiv — me’yordan ortiqchasiga oshirilgan narx bo‘yicha haq to ‘lanishi. Bu har bir holda maxsus shkala bo‘yicha ko‘rsatilgan (belgilangan) boMadi. 4. Akkord-mukofot ~ mehnat haqi fondining butun ish hajmi uchun belgilanishi. Bunda tarif ish haqi fondi bajarilgan ishga (yetishtirilgan mahsulot)ning qiymati (har 100 so‘mi yoki 1 sentneri, donasi)ga nisbatan akkord rassenkalari belgilanadi. Bu tizimda xodimlarga mehnat haqi yil davomida ushbu rassenkalar 44 hisobidan amalga oshirilib, yil oxirida ishlab chiqarishning natijalari bo‘yicha qayta hisob-kitob amalga oshiriladi. Ish haqi o ‘z tarkibiga ko‘ra quyidagicha turlarga bo‘linadi: 1. Asosiy ish haqi. 2. Qo‘shimcha ish haqi. Asosiy ish haqi xod im larn in g bajargan ishlari u chun toianadigan haq bo‘lib, uning tarkibiga quyidagilar kiradi: — tarif stavkalari va maoshlar bo‘yicha toianadigan haq; — bekor tu rib qolishlar (ishchilarning aybisiz), tu n d a ishlaganlik uchun qo‘shimcha, dam olish, bayram kunlari va boshqalar uchun to ‘lanadigan haq; — ta ’tilga to ‘lanadigan, o ‘smirlarga imtiyozli soatlar uchun, davlat va jamoat burchlarini bajarganlik uchun toManadigan haq va boshqalar. Q o‘shimcha ish haqi — bu belgilangan norma (erishilgan daraja)ga nisbatan, tovar-moddiy qiymatlaming iqtisodi va boshqa ko‘rsatkichlarga erishgani uchun rag‘batlantirishdir. Masalan, ish lab chiqarish rejasini oshirib bajarganligi, materiallami iqtisod qilganligi va boshqalar uchun asosiy haqga nisbatan qo'shimcha holda rag‘batlantirish. Ish haqining barcha turlari natura va pul shaklida amalga oshirilishi mumkinligi tegishli m e’yoriy hujjatlarda o ‘z aksini topgan. Jumladan, 0 ‘zbekiston Respublikasining «Fermer xo‘jaligi to ‘g‘risida»gi Qonunining 23-moddasida «fermer xo‘jaliklari xodimlarining mehnatiga haq to ‘lash taraflaming kelishuviga ko‘ra pul hamda natura tarzida qonun hujjatlarida belgilangan yagona ta’rif setkasining birinchi razryadi bo‘yicha belgilangan miqdordan oz bo‘lmagan miqdorda belgilanadi» deyilgan. Yüklə 5,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|