Dareətmə nəzəriyyəsi
Yüklə 426,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.Hakimiyy ətin yaratdı ğı siyasi rejim ə gör ə dövl ətin tipl əri
- 13.Dövl ətin rolunun artmasına s əb əb olan amill ər Cavab
- 14.Dövl ətin funksiyaları Cavab
- 16.Dövl ət idar əçilik sistemin ə klassik sistemli yana şma Cavab
|
11.Dövlətin idarəetmə funksiyalarının ərazi bölgüsünə (quruluşuna) görə dövlətin tipləri Cavab: Ümumi dövlət hakimiyyətinin idarəetmə formaları, quruluşu və başqa parametrləri dövlət idarəçiliyinə əsaslı surətdə təsir göstərir. Dövlətin mərkəzi orqanlarının quruluşu qalan dövlət orqanlarının quruluşunu da müəyyən edir.
Quruluşuna (dövlətin idarəetmə funksiyalarının ərazi bölgüsünə) görə dövlətlər unitar (latınca “unus”-vahid, bir deməkdir) və federativ dövlətlərə bölünürlər.
Federativ dövlətin konfederativ dövlətdən əsas fərqi ondadır ki, onun mərkəzi federal hakimiyyət orqanı olur, ümumi vətəndaşlıq, vahid pul sistemi, vahid dövlət dili və i.a. olur. Konfederativ dövlətin tərkibinə daxil olan dövlətlər özlərinin müstəqilliyini, dövlət hakimiyyətini və xüsusi idarəetmə orqanını saxlayırlar.
Unitar dövlətlər də sadə və mürəkkəb formalarda olur. Sadə formada unitar dövlət inzibati-ərazi vahidlərinə bölünür. Unitar dövlətin mürəkkəb formasında onun tərkibində bir və ya bir neçə muxtar dövlət qurumları olur. Bu baxımdan Azərbaycan orta səviyyəli mürəkkəb unitar dövlətdir. Unitar dövlətin inzibati-ərazi vahidləri yuxarıdan aşağıya doğru vahid dövlət hakimiyyəti sistemi vasitəsilə idarə olunur. Bunlarda muxtar törəmələr, eləcə də yerli özünüidarəetmə sistemləri fəaliyyət göstərə bilər. Lakin bu hakimiyyət sisteminin yuxarı pilləsindəki vahidliyi pozmur. Müxtəlif unitar dövlətlərdə inzibati-ərazi bölgüsü müxtəlif pilləli (üç və daha çox) olur. İnzibati- ə razi vahidlərinin bir hissəsi (şəhərlər, qəsəbələr, kəndlər və i.a.) təbii olaraq yaranır, bir hissəsi rayonlaşdırma aparmaq yolu ilə dövlət tərəfindən formalaşdırılır.
Federativ dövlətlər də vahid dövlətlərdir. Lakin onların tərkibində geniş dövlət muxtariyyətləri olur. Federasiya – latın sözüdür-ittifaq, birlik mənasını verir. “Federativ dövlət” anlayışı müxtəlif dövlətlərin konstitusiyasında özünə qanuni yer tapmışdır. Hər hansı federativ dövlət mürəkkəb struktura malik olur. Federativ dövlətlərə misal olaraq Rusiya, Hindistan, Pakistan, ABŞ, Meksika, Nigeriya, Efiopiya və i.a. göstərmək olar.
Bundan başqa konfederativ dövlətlər də var. Bu, dövlətlərin müəyyən, konkret məqsədlər üçün ittifaqıdır. Belə ittifaqlar hazırda beynəlxalq ittifaqlar səviyyəsinə qalxıb. Hazırda Belorus və Rusiya, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan və MDB dövlətləri birliyində konfederativ elementlər var. Böyük Britaniya və Avropa Birliyi dövlətlərində bu elementlər nisbətən güclüdür.
12.Hakimiyyətin yaratdığı siyasi rejimə görə dövlətin tipləri Cavab: Dövlətlər həm də hakimiyyətin yaratdığı siyasi rejimə - insan hüquq və azadlıqlarının qorunması üçün yaradılmış şəraitə və dövlət rejiminə - dövlət hakimiyyətinin həyata keçirilməsi üsul, vasitə və metodlarına görə fərqlənirlər. Dövlət rejimi ilə siyasi rejim əksər hallarda üst-üstə düşür, bir-birini tamamlayırlar. Dövlət idarəetmə rejimi adi rejim və hərbi rejimə (hərbi vəziyyətə) bölünür. Adi dövlət idarəetmə rejimi siyasi rejimi müəyyənləşdirir. Siyasi rejim dövlətin həqiqətən demokratik olub-olmadığını göstərən çox mühüm vasitədir. Aşağıdakı siyasi rejimlər var:
1) Despotik rejim – bura totalitar, avtoritar və avtokratik rejimlər aid edilir. Bu rejimlərdə dövlətin siyasi idarəsinin həyata keçirilməsi vasitəsi – zor, təzyiq, dövlət adından özbaşınalıq, şəxsiyyət və ümumiyyətlə insanların müstəqil fəaliyyət azadlığının məhdudlaşdırılması, hər bir insanın fəaliyyəti və davranışı üzərində nəzarət qoyulmasıdır.
2) Liberal rejimdə dövlət hakimiyyəti hər bir insanın hüquq və azadlığını təmin etməyi qarşıya məqsəd qoyur, öz imkanlarını onun həyata keçirilməsinə sərf etməyə çalışır. Bu rejim əksər vaxt dövlətin özündən asılı olmayan səbəblərdən siyasi şüar olaraq qalır.
3) Demokratik hüquqi rejimin mahiyyəti ondadır ki, hakimiyyət xalqın ümumi iradəsini ifadə edir, qanunçuluğu qoruyur. Bütün dünya ölkələrində dövlətin bu rejimə can atma meyli vardır.
Azərbaycan 12 noyabr 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsi əsasında qəbul edilmiş konstitusiyaya əsasən unitar respublika idarəetmə forması olan demokratik dövlətdir. MDB məkanında olan başqa dövlətlər də az fərqlə belədir (hamısı prezident respublikası idarəetmə üsulu olan demokratik dövlətlərdir). Siyasi rejimin formasından asılı olmayaraq onların hamısında həmin rejimin xarakterindən asılı olaraq avtoritar və demokratik rejimin az-çox əlamətləri olur. Demokratik cəmiyyətdə avtoritarizm xüsusiyyətləri monarxiyada və aristokratiyada olduğundan onunla fərqlənir ki, burada avtoritarizm zorakılıqla, təzyiqlə deyil, demokratik yolla həyata keçirilir. Onun əlaməti hakimiyyətin aşağıdan yuxarıyadək prezidentin, regional liderlərin əlində cəmlənməsində, iqtisadiyyatda, sosial sferada icraedici orqanların rolunun artmasında, ictimai təşkilatların və parlamentin onların fəaliyyəti üzərində nəzarətinin zəifləməsində və i.a. özünü göstərir.
Həyat dəfələrlə belə bir sadə həqiqəti təsdiq etmişdir ki, hər hansı həqiqətən səmərəli idarəetmə kənardan diktaturaya oxşar görünür. Bəzən nəhəng dövlət proqramlarını geniş demokratiya ilə yanaşı, yeri gələndə ümumi mənafenin ifadəsi olan diktaturadan, avtoritarizmdən istifadə etmədən yerinə yetirmək mümkün deyil.
Beləliklə, hər hansı tarixi dövrdə, hər hansı cəmiyyətdə dövlətin təşkilinin müxtəlif tipləri bu və ya digər dərəcədə əlaqədardır. Hər hansı cəmiyyətdə dövlətin təşkili tiplərini aydın müəyyən etmək dövlət idarəçiliyinin quruluşunu və mahiyyətini bilmək üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 13.Dövlətin rolunun artmasına səbəb olan amillər Cavab: Cəmiyyət həyatın müxtəlif sahələrində dövlətin əsas vəzifələrinin yerinə yetirilməsi üzrə fəaliyyətinin başlıca istiqamət və sahələrini onun funksiyaları adlandırmaq olar. Dövlətin funksiyaları onun ictimai həyatda, cəmiyyətin idarə olunması sistemində yerini və rolunu müəyyən edir.
Dövlətin fəaliyyət sahələri geniş və çoxsahəlidir, getdikcə genişlənir və daha çoxsahəli olur. Dövlətə olan ictimai münasibət, onun ictimai funksiyaları və fəaliyyət sahələrinin genişliyi onun idarəçilik funksiyalarını və sahələrini müəyyən edir. Başqa sözlə, dövlətin rolu artdıqca, ictimai funksiyaları və fəaliyyət sahələri genişləndikcə onun idarəetmə funksiyaları da genişlənir. Bu baxımdan müasir dövr əvvəlki bütün dövrlərdən əsaslı surətdə fərqlənir. Sənaye inqilabına qədər dövlətin fəaliyyət sahələri məhdud idi və o, cəmiyyətin idarə olunmasında elə bir əhəmiyyətli rol oynamırdı. Sənayeləşmə, ictimai əmək bölgüsünün, urbanizasiya proseslərinin, şəhərlərin inkişafı, xarici əlaqələrin genişlənməsi tələb etdi ki, cəmiyyət bir çox məsələlərinin (ölkədə vətəndaş həmrəyliyinin təmin edilməsi, təhsil, qocalara qayğı, uşaqların tərbiyəsi, xarici ölkələrə münasibətlərin tənzimlənməsi və i.a.) həllini dövlət öz üzərinə götürsün. XIX əsrin axırlarından başlayaraq dövlətin funksiyaları, onun həll etdiyi vəzifələr sürətlə genişlənməyə başladı. XX əsrdə meydana çıxan obyektiv səbəblər və amillər dövlətin rolunun daha da artmasına, ictimai proseslərdə onun fəal iştirakına gətirib çıxardı. Bu səbəb və amillərə misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar:
- Rəqabətin inkişafı və bazarın dövlət tənzimlənməsinə daha böyük ehtiyac yaranması; Dövlət tənzimlənməsinin olmadığı şəraitdə bazarda inhisarçılıq yaranır, sahibkarların hüquq bərabərliyi pozulur, iqtisadiyyatın inkişafı ləngiyir və durğunluq meylləri yaranır.
- Cəmiyyətin sosial strukturunun dəyişməsi, dövlət qayğısına ehtiyacı olan ə halinin, yaşlı insanların xüsusi çəkisinin artması, sosial bərabərsizliyin dərinləşməsi. Dövlət məcburiyyət qarşısında qalır ki, maddi nemətlərin bölgüsünə və yenidən bölgüsünə diqqət yetirsin, əhalinin az gəlirli təbəqəsinə qayğı göstərsin.
artması. Elmi-texniki tərəqqi, informasiya cəmiyyətinə keçid, yüksək texnologiyaların tətbiqi böyük xərclər hesabına başa gəlir və dərhal mənfəət vermədiyinə görə xüsusi investorların buna marağı olmur.
- Təbii sərvətlərin azalması, bəzən isə tamamilə tükənməsi onların istifadəsinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi və istifadəsinin birinci növbədə ümummilli problemlərin həllinə yönəldilməsi vəzifələrini qarşıya qoyur.
- Ekoloji mühitin çirklənməsi onun sağlamlaşdırılması vəzifəsini qarşıya qoyur, bu da öz növbəsində dövlət büdcəsindən çoxlu xərclər və ümummilli xarakterli qərarlar qəbul edilməsini tələb edir.
- Antisosial, kriminal fəaliyyətin müxtəlif növ və formalarının artması və cəmiyyətə böyük ziyan vurması dövləti məcburiyyət qarşısında qoyur ki, cinayətkarlıqla, terrorizm və narkobizneslə mübarizə üçün xüsusi aparat yaratsın və maliyyələşdirsin.
- Dövlətin cəmiyyət həyatına müdaxiləsinin genişlənməsində onun maliyyə imkanlarının, ümumi daxili məhsulda dövlət gəlirləri və xərclərinin xüsusi çəkisinin artması da mühüm rol oynayır: XX əsrin ikinci yarısında, xüsusilə son illərdə dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində dövlət xərclərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi daim artır. Məsələn: ABŞ, Yaponiya və İspaniyada dövlət xərclərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi 30-35%, Niderland, Norveç və İsveçrədə 60%-ə qədər təşkil edir. Bu xərclər ə sasən elmə, təhsilə, səhiyyəyə, sosial təminata və ölkənin müdafiəsinə yönəlmişdir.
Demokratik cəmiyyətdə dövlətin rolunun artmasını tələb edən başqa səbəbləri də göstərmək olar. Lakin, elə bu göstərilənlər də belə bir mühüm nəticəni təsdiq etməyə imkan verir ki, vətəndaş cəmiyyəti, bazar iqtisadiyyatı tənzimləyiciləri hələlik bu cəmiyyətdə ortaya çıxan çox saylı sosial, iqtisadi, siyasi və digər problemlərin həllini təmin edə bilmirlər. Bütün bunlar dövləti məcburiyyət qarşısında qoyur ki, cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrinə təşkiledici və tənzimləyici təsir göstərsin, cinayətkarlığa, narkobiznesə qarşı mübarizə üçün xeyli qüvvə və vəsait sərf etsin. Bu səbəblərdən də müasir dövrdə dövlətin cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrinə müdaxiləsi genişlənir. Xüsusilə ictimai məhsulun yaradılması, milli müdafiə, ictimai təhlükəsizlik, elmi bilik, vətəndaşların sosial müdafiəsi, hüquq və azadlığına təminat verilməsi, ümumi rifahın təmin edilməsi məsələlərinin həlli dövlətin bir başa müdaxiləsi olmadan mümkün deyil.
Cavab: Dövlətin funksiyalarında onun iradəsi, hakimiyyəti və fəaliyyəti reallaşdırılır. Müxtəlif dövlətlərin funksiyaları eyni deyil, az-çox fərqlidir, hətta eyni bir dövlətin funksiyaları ölkənin inkisaf səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir. Dövlətin funksiyaları onun sosial təbiətindən, formasından (quldarlıq, feodal, kapitalist dövləti) və tipindən (demokratik, aristokratik və monarxiya) çox asılıdır. Bununla yanaşı, dövlətlər ümumi funksiyalar da yerinə yetirirlər, başqa sözlə, dövlətin funksiyaları bir-birindən fərqlənsələr də onlarda oxşar ümumi cəhətlər də vardır.
Dövlətin funksiyalarını onun ayrı-ayrı strukturlarının (məhkəmə, hökumət, xarici işlər nazirliyi, yerli icra hakimiyyət orqanları və i.a.) funksiyalarından ayırmaq lazımdır. Ayrı-ayrı dövlət orqanlarının funksiyaları daha konkret və məhdud xarakter daşıyır və dövlətin ümumi funksiyalarının tərkib hissəsini təşkil edir.
Elmi ədəbiyyatda dövlətin funksiyalarını müxtəlif formalarda təsnifləşdirmək təşəbbüsləri var: Məsələn, əsas və qeyri-əsas funksiyalar. Əsas funksiya dövlətin əsas vəzifəsi ilə (məs: ölkənin müdafiəsinin təşkili-bunun üçün dövlət silahlı qüvvələri yaradılır) əlaqədardır. Qeyri-əsas funksiya (baxmayaraq ki, mühüm əhəmiyyət kəsb edir) məs: rabitə sisteminin təşkili, təbii fəlakətlə mübarizə və i.a., yaxud daimi (müəyyən hüquq qaydalarının təmin olunması və i.a.) və müvəqqəti, keçici funksiyalar (məsələn, “soyuq müharibə” dövründə SSRİ-də roket-nüvə sənayesi yaratmaq vəzifəsi qarşıya çıxmışdır). Nəhayət ümumi xarakterli, dövlətin təbiətindən asılı olmayan funksiyaları (məs. ölkənin müdafiəsi funksiyası) və sosial xarakterli funksiyalar, bunlar dövlətin tarixi tipindən və inkişaf səviyyəsindən asılıdır. (məs. sosialist mülkiyyətinin qorunması başqa tip dövlətlərdə yoxdur).
Dövlət hakimiyyətinin əsas mərkəzi vəzifəsi öz ərazisində yaşayan insanların xoşbəxt həyatını, hər tərəfli inkişafını təmin etməkdən ibarətdir. Dövlət mövcud iqtisadi inkişafa və müdafiəyə təminat verməlidir. Dövlətin bu ümumi vəzifəni- funksiyanı yerinə yetirməsi ölkə daxili və xarici amillərdən asılıdır. Beləliklə dövlətin funksiyalarını başlıca olaraq daxili və xarici (beynəlxalq arenada) funksiyalar formasında təsnifləşdirmək hamılıqla qəbul edilir.
15.Dövlət idarəçilik sistemi anlayışını əmələ gətirən təməl kateqoriyalar Cavab: Bir ictimai hadisə kimi dövlət idarəetməsi geniş və əhatəli ictimai sistem çərçivəsində baş verir və cəmiyyətin xüsusi təsisatı kimi sistemin dayanıqlığı və tamlığını təmin etmək məqsədini daşıyır. Digər ictimai hadisə və proseslərlə əlaqəli şəkildə nəzərdən keçiriləndə bu təsisatı dövlət idarəçilik sistemini təşkil edən bir bütövlük kimi qəbul edirlər. Başqa sözlə, dövlət idarəçiliyinin əsl təyinatı ictimai sistemin yanmsistemi kimi onun tamlığını təmin etməkdir. Dövlət idarəçiliyi üçün bu ümumi müddəanın əhəmiyyətinin izahata ehtiyacı vardır. Dövlət idarəçilik sisteminin müəyyən edilməsində bir çox vacib amilləri nəzərə almaq lazımdır. Nəzəriyyədə fərz olunur ki, dövlət idarəçiliyi həqiqətən sistem təşkil edir (digər tərəfdən dövlət quruculuğu prosesində məhz məqsədə müvafiq bir sistem yaradılmalıdır) və bu sistem sosial sistemlər sinfinə aiddir. Sosial sistem dedikdə, elementləri sosial subyekt sayılan sistem nəzərdə tutulur. Sosial sistemin digər mühüm cəhəti məqsədyönlü olmasıdır, yəni belə sistemin bir və ya bir neçə fəaliyyət məqsədləri vardır. Nəhayət, sistemin məqsədə çatması üçün fəaliyyəti idarə olunmalıdır. Beləliklə, dövlət idarəçilik sistemi məqsədyönlü və idarə olunan sosial sistem növüdür) . Dövlət idarəçilik sistemi cəmiyyətdə ictimai prosesləri idarə edən əsas subyektdir. Bununla yanaşı ictimai sistemi təkcə dövlət idarə etmir, ictimai idarəetməni digər subyektlərlə birlikdə həyata keçirir. Beləliklə, dövlət idarəçilik sistemini müəyyənləşdirərkən nəzərə almaq lazımdır ki, belə sistemin nüfiız etdiyi təsir obyektlərinə digər subyektlər də təsir edə bilər. Digər tərəfdən isə belə dövlət idarəçilik sisteminin bir neçə məzmunlu tərifmi təklif etmək məqsədəuyğun olar. Dövlət idarəçilik sistemi anlayışını əmələ gətirən təməl kateqoriyalann (dövlət və idarəetmə kateqoriyalarının) mühüm münasibətlərini və əlaqələrini aydınlaşdırmaq vacibdir: - Dövlət cəmiyyətin sosial, siyasi və hüquqi institutudur və bu səbəbdən onun mürəkkəb bir qurum kimi təsirləri çoxşaxəlidir; - Dövlət həm idarəetmə subyektidir, həm də mürəkkəb qurum (sistem) kimi idarə olunmalıdır; - Dövlətin yaranması və inkişafı həm təkamül proseslərinin məhsulu, həm də sosial subyektlərin məqsədyönlü fəaliyyətinin nəticəsidir. Dövlət idarəetməsinə ən azı iki mənada yanaşılır: 1) bu, ictimai idarəetmədir (geniş mənada anlanan dövlət idarəetməsi); 2) dar mənada isə bu, dövlət hakimiyyət orqanlarının fəaliyyətidir.
Cavab: Dövlət idarəçilik sisteminə klassik sistemli yanaşmanı iki mənada müəyyənləşdirmək olar: 1.Klassik sistemli yanaşma: Dövlət idarəetmə sistemi idarə edən (dövlətin) və idarə olunan (cəmiyyətin) yanm sistemlərin qarşılıqlı əlaqəli vəhdətidir. 2.Institusional yanaşma. Dövlət idarəçilik sistemi dövlət tərəfindən idarəetmə təsirlərinin həyata keçirilməsini təmin edən məqsədlər, vəzifələr, prinsiplər, metodlar və funksiyalar məcmusudur.
Birinci tərif dövlət idarəçilik sisteminin klassik qaydada sistemli təhlilini və idarəetmə modellərinin sintezini həyata keçirməyə imkan verir. İkinci institu sional tərif isə dövlət idarəçilik sisteminin formalaşması və mütəşəkkil qaydada fəaliyyət göstərməsinə təsir edən daxili və xarici amillərin öyrənilməsinə imkan yaratmaqla yanaşı tarixi təcrübə və digər elmlərin nailiyyətlərinə müraciəti nəzərdə tutur. Hər iki tərifə uygun olaraq əsas anlayış kimi dövlət idarəetməsinin subyekti anlayışını aydmlaşdıraq. Bu, idarəçilik sisteminin idarə edən yarım sistemini iki mənada təyin edir. Birinci tərifə görə bu, geniş mənada özündə dövlət idarəetmə orqanları sistemini, siyasi, ictimai, peşəkar, qeyri-hökumət, media və s. təşkilatları, kollektivləri və hər bir vətəndaşx birləşdirən ictimai idarəetmə subyektidir. İkinci tərifdə isə dar mənada dövlət idarəetmə subyektlərinin mərkəzi, yerli və sahə səviyyəsində fəaliyyət göstərən bütün qanunverici, məhkəmə və icra orqanlarından ibarət olduğu nəzərdə tutulur. Dövlət idarəçilik nəzəriyyəsinin ikinci mühüm anlayışı kimi idarəetmə obyekti dövlət idarəçilik sistemində aşağıdakı mənalarda təyin edilir. Dövlət idarəçiliyinin təsir etdiyi sosiumun hər bir üzvü, hər bir fərd (insan) idarəetmə obyektidir. Sosial sistemdə fərdlər müxtəlif münasibətlərdə olduğuna və müxtəlif qruplar təşkil etdiyinə görə, onlarm əlaqələri və münasibətləri də idarəetmə obyektidir. Məsələn: bir sosial sistem kimi, təhsil sistemi çərçivəsində həm şagird, həm də müəllim dövlət idarəçiliyinin obyektidirlər. Müəllim-şagird münasibətləri də (təlim, tədris prosesi) dövlətin idarəedici təsirinə məruz qalan obyektdir. İ darəolunan yarım sistemin əlamətlərinin seçilməsindən asılı olaraq dövlət idarəçilik sisteminə daxil olan obyektlər müxtəlif iqtisadi və sosial sahələr, regionlar, fərqli mülkiyyət formalanna aid olunan təşkilatlar və digər formal birliklər ola bilərlər. İdarəçilik sisteminin daha geniş ictimai idarəetmə sistemi kimi yozulması digər sosial və siyasi tənzimləyicilərə: dəyərlər, adət və ənənələr, mənəviyyat və s. söykənir. Beləliklə, qeyd edilən amillərin dövlət quruculuğu prosesində (o cümlədən dövlət idarəçilik sisteminin formalaşmasında) rolunu nəzərə almaq vacibdir.
rekursiya («özünə müraciət») prinsipinə əsasən obyektin fəaliyyətini şərtləndirən məhdudiyyətlər və amillər, eyni zamanda bu fəaliyyətin nəticələrinin və əldə
olunması prosesinin qiymətləndirmə meyarına çevrilirlər. Bu prinsipi dövlət idarəçiliyinə tətbiq etsək, onda real dövlət idarəçilik sisteminin nəzəri (ibtidai) qiymətləndirmə qaydasını əldə etmiş olanq. Bu qaydaya görə müasir dövlətin idarəetmə subyekti (bu və digər dövlət idarəetmə orqanı) sistemin fəaliyyətində dərketmə prosesinin yer tutduğu dərəcədə səmərəlilik göstəricisinə malik olur. Lakin bu prinsipi digər prinsiplər və şərtlər nəzərə alınmadan mütləq qaydada tətbiq etmək düzgün olmazdı, çünki idarəetmə prosesi yalnız dərketmə (məsələn, müşahidə və təhlil) işindən ibarət deyildir. Bu prosesdə subyektin həm iradə və təşəbbüs, həm də maraq və kompromis xarakterli fəaliyyətlərinin yeri vardır, bunların hər biri isə fərqli qaydada qiymətləndirilməlidir. Dövlət idarəetmə sistemi idarə edən (dövlətin) və idarə olunan (cəmiyyətin) yanm sistemlərin qarşılıqlı əlaqəli vəhdətidir -klassik sistemli yanaşma. Dövlət idarəçilik sistemi dövlət tərəfindən idarəetmə təsirlərinin həyata keçirilməsini təmin edən məqsədlər, vəzifələr, prinsiplər, metodlar və funksiyalar məcmusudur -institusional yanaşma. Birinci tərif dövlət idarəçilik sisteminin klassik qaydada sistemli təhlilini və idarəetmə modellərinin sintezini həyata keçirməyə imkan verir. İkinci institu sional tərif isə dövlət idarəçilik sisteminin formalaşması və mütəşəkkil qaydada fəaliyyət göstərməsinə təsir edən daxili və xarici amillərin öyrənilməsinə imkan yaratmaqla yanaşı tarixi təcrübə və digər elmlərin nailiyyətlərinə müraciəti nəzərdə tutur. Hər iki tərifə uygun olaraq əsas anlayış kimi dövlət idarəetməsinin subyekti anlayışını aydmlaşdıraq. Bu, idarəçilik sisteminin idarə edən yarım sistemini iki mənada təyin edir. Birinci tərifə görə bu, geniş mənada özündə dövlət idarəetmə orqanları sistemini, siyasi, ictimai, peşəkar, qeyri-hökumət, media və s. təşkilatları, kollektivləri və hər bir vətəndaşx birləşdirən ictimai idarəetmə subyektidir. İkinci tərifdə isə dar mənada dövlət idarəetmə subyektlərinin mərkəzi, yerli və sahə səviyyəsində fəaliyyət göstərən bütün qanunverici, məhkəmə və icra orqanlarından ibarət olduğu nəzərdə tutulur. Dövlət idarəçilik nəzəriyyəsinin ikinci mühüm anlayışı kimi idarəetmə obyekti dövlət idarəçilik sistemində aşağıdakı mənalarda təyin edilir. Dövlət idarəçiliyinin təsir etdiyi sosiumun hər bir üzvü, hər bir fərd (insan) idarəetmə obyektidir. Sosial sistemdə fərdlər müxtəlif münasibətlərdə olduğuna və müxtəlif qruplar təşkil etdiyinə görə, onlarm əlaqələri və münasibətləri də idarəetmə obyektidir. Məsələn: bir sosial sistem kimi, təhsil sistemi çərçivəsində həm şagird, həm də müəllim dövlət idarəçiliyinin obyektidirlər. Müəllim-şagird münasibətləri də (təlim, tədris prosesi) dövlətin idarəedici təsirinə məruz qalan obyektdir.
İ darəolunan yarım sistemin əlamətlərinin seçilməsindən asılı olaraq dövlət idarəçilik sisteminə daxil olan obyektlər müxtəlif iqtisadi və sosial sahələr, regionlar, fərqli mülkiyyət formalanna aid olunan təşkilatlar və digər formal birliklər ola bilərlər. İ darəçilik sisteminin daha geniş ictimai idarəetmə sistemi kimi yozulması digər sosial və siyasi tənzimləyicilərə: dəyərlər, adət və ənənələr, mənəviyyat və s. söykənir. Beləliklə, qeyd edilən amillərin dövlət quruculuğu prosesində (o cümlədən dövlət idarəçilik sisteminin formalaşmasında) rolunu nəzərə almaq vacibdir.
Yüklə 426,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|