Dareətmə nəzəriyyəsi
Yüklə 426,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 23.Neo-Klassik İdar əetm ə n əz əriyy əcil əri il ə Klassik İdar əetm ə n əz əriyy əçil əri
- 31.Formal t əşkilatlar hansılardır v ə t əşkilata dolayı t əsir ed ən xarici mühit amill əri
- 32.Qeyri-formal t əşkilatlar hansılardır v ə t əşkilata birba şa t əsir ed ən xarici mühit amill əri
|
18.Dövlət idarəçilik sistemində sistemlər nəzəriyyəsinin rolu Cavab: Sistemlər nəzəriyyəsinin baniləri Norbert Viner, fon Bertalanfi və Boqdanovun könsepsiyaları müasir dövlət idarəetmə sistemlərinin elmi dildə təsvir edilməsinin özünəməxsus əsasmı təşkil etmişdir. Kibemetika elminin yaradıcılanndan biri N.Viner sistemlərin idarəolunması konsepsiyasını irəli sürərək bütün növ sistemlərdə informasiya axınları vasitəsilə idarəetmə mexanizminin mühüm elementi sayılan əks əlaqə mexanizmini təsvir etmiş, informasiyanın kəmiyyət ölçüsünü verməklə, tənzimlənmə səylərinin meyarını təklif etmişdir. O göstərmişdi ki, sistemin daxili qaydadan kənarlaşmasını («entropiya» kəmiyyəti ilə ölçülür) azaltmaq məqsədi və buna xidmət edən vasitələr idarəetmənin əsas meyar rolunu oynayırlar. Avstriya alimi fon Bertalanfınin konsepsiyasına görə bütün sıstem növləri (canlı, lexniki, sosial - o cümlədən, ictimai və dövlət sistemləri) oxşar straktur və funksional xassələrə malikdirlər. Buradan belə qənaətə gəlinmişdir ki, müəyyən. növ sistemləri öyrənməklə, açıqlanmış qanunauyğunluqları digər (məsələn, sosial) sistemlərə tətbiq etmək olar. Burada o, diqqəti daha çox özünütənzimləmə və özünütəşkil fenomenlərinə cəlb etmişdir. Sistemin özü-özünü idarəetməsi üçün onun tərkibində buna cavabdeh olan xüsusi elementlərin və ya yarım sistemin olması xüsusi qeyd edilmişdir. Buradan dövlət idarəçiliyi üçün çıxanlan qənaət ondan ibarətdir ki, dövlət - idarəetmə subyekti olaraq, ictimai sistemi idarə edən bir yanm sistem kimi çıxış edir (məhz buna dövlət idarəetmə sistemi deyilir), digər tərəfdən dövlətin özünü, yəni dövlət sistemini idarə edən dövlət aparatı (anqlosakson ənənəsində - “administrasiya”) bir yanm sistem kimi fəaliyyət göstərməlidir. Beləliklə, həm idarə olunan obyektlə birlikdə subyektin sistem təşkil etməsi, həm də dövlət idarəçilik subyektlərinin sistemlilik keyfiyyətinə malik olması dövlət idarəçilik sisteminin nəzəri- metodoloji cəhətdən əsaslandırılmasını təmin etmiş olur. Ş redinger qeyd edir ki, açıq sistemlər yalnız xarici impulslara cavab olaraq hərəkət etmirlər, onlann daxili inkişaf impulsları sistemi fəaliyyətə gətirən əsas amil olur, mühitin təsirləri isə sistemi xarici şəraitə uyğunlaşmağa vadar edir. Bu fıkirləri dövlət idarəçilik sisteminin qurulması və inkişafı prosesinə tətbiq edərkən inkişafm mənbəyini yalnız sistemin xaricində deyil, onun daxilində də axtarmaq vacib olur. Rus alimi N.Boqdanovun XX əsrin əvvəllərində yaratdığı «Tektologiya nəzəriyyəsində» təşkilati sistemlərin qanunauyğunluqları, ierarxik idarəetmə təməl müddəalar kimi əsaslandırlmışdır. Boqdanovun baxışlarına görə, müxtəlif ölçülü və təbiətli təşkilatlar sistem kimi təsəvvür edilməlidir və burada sistemin bütövlüyü, sabit fəaliyyəti struktur elementlərinin münasibətlərindən birbaşa asılı olur.
Bütün bunlarla yanaşı, sistem nəzəriyyəsinin belə bir mühüm tezisinə diqqət yetirək ki, məhz sistem çərçivəsində tədqiqatçıların aşkar etdiyi idarəetmə və dərketmə proseslərinin oxşarlığı və sıx əlaqəsi dövlət idarəçilik sistemində xüsusən ə həmiyyətlidir. Bunun nəticəsi kimi, belə bir müddəa irəli sürülmüşdür ki, idarəetmə subyektinin idarəedici təsirlərinin əhəmiyyəti, səmərəliliyi və məhsuldarlığı, onun qərarlarının hazırlanması, qəbulu və yerinə yetirilməsində apardığı idrak işi (obyekti, prosesi, özünü öyrənməsi, tədqiqatı) ilə şərtləndirilir. Beləliklə, müasir sistem tələbləri dövlət idarəetmə orqanlarının işində analitik- tədqiqat işinin mühüm yer tutmasına dəlalət edir. Müasir zamanda sistem baxışların məhsulu sayılan sərhədlər və rekursiya («özünə müraciət») prinsipinə əsasən obyektin fəaliyyətini şərtləndirən məhdudiyyətlər və amillər, eyni zamanda bu fəaliyyətin nəticələrinin və əldə olunması prosesinin qiymətləndirmə meyarına çevrilirlər. Bu prinsipi dövlət idarəçiliyinə tətbiq etsək, onda real dövlət idarəçilik sisteminin nəzəri (ibtidai) qiymətləndirmə qaydasını ə ldə etmiş olanq. Bu qaydaya görə müasir dövlətin idarəetmə subyekti (bu və digər dövlət idarəetmə orqanı) sistemin fəaliyyətində dərketmə prosesinin yer tutduğu dərəcədə səmərəlilik göstəricisinə malik olur. Lakin bu prinsipi digər prinsiplər və şə rtlər nəzərə alınmadan mütləq qaydada tətbiq etmək düzgün olmazdı, çünki idarəetmə prosesi yalnız dərketmə (məsələn, müşahidə və təhlil) işindən ibarət deyildir. Bu prosesdə subyektin həm iradə və təşəbbüs, həm də maraq və kompromis xarakterli fəaliyyətlərinin yeri vardır, bunların hər biri isə fərqli qaydada qiymətləndirilməlidir. 19.Sistemlər nəzəriyyəsinin mühüm müddəaları Cavab: Sistem nəzəriyyəsinin belə bir mühüm tezisinə diqqət yetirək ki, məhz sistem çərçivəsində tədqiqatçıların aşkar etdiyi idarəetmə və dərketmə proseslərinin oxşarlığı və sıx əlaqəsi dövlət idarəçilik sistemində xüsusən ə həmiyyətlidir. Bunun nəticəsi kimi, belə bir müddəa irəli sürülmüşdür ki, idarəetmə subyektinin idarəedici təsirlərinin əhəmiyyəti, səmərəliliyi və məhsuldarlığı, onun qərarlarının hazırlanması, qəbulu və yerinə yetirilməsində apardığı idrak işi (obyekti, prosesi, özünü öyrənməsi, tədqiqatı) ilə şərtləndirilir. Deməli,müasir sistem tələbləri dövlət idarəetmə orqanlarının işində analitik- tədqiqat işinin mühüm yer tutmasına dəlalət edir. Sistemlər nəzəriyyəsinin bir sıra əsas məqamlarına baxışdan sonra sistemli yanaşmanın aşağıdakı mühüm müddəalarını qeyd etmək olar: - cəmiyyətlə onu idarə edən dövlətin birbaşa və əks əlaqə kanalları vasitəsilə birliyi xüsusi dövlət idarəetmə sistemini təşkil edir; - dövlət idarəetmə sistemi konkret cəmiyyətin ictimai sisteminin ümumi idarəetməsinin tərkib hissəsidir; - dövlət idarəçilik sistemi açıq, mürəkkəb, ierarxik və şəbəkə quruluşuna malik sosial sistemin növüdür; - konkret tarixi dövr ərzində real cəmiyyətin dövlət idarəçilik sisteminin təsviri onun siyasi, hüquqi, diplomatik, təşkilati, iqtisadi, sosial, mədəni və s. səpkilərdə işıqlandırılmasını tələb edir. Dövlət idarəctmə sisteminin iki tərifi vardır: - idarəedən və idarəolunan yarım sistemlərin qarşılıqlı əlaqə və təsirlərdə vəhdət təşkil etməsi; - dövlətin idarəçilik təsirlərinin işlənib-hazırlanmasmı və həyata keçirilməsini təmin edən məqsədlər, prinsiplər, metodlar və funksiyaların qarşılıqlı əlaqələr vəhdəti.
Cavab: Dövlətin idarəçilik təsirlərinin işlənib-hazırlanmasmı və həyata keçirilməsini təmin edən məqsədlər, prinsiplər, metodlar və funksiyaların qarşılıqlı ə laqədə və vəhdətdə fəaliyyət göstərirlər. Bu müddəa ilə bağlı qeyd edək ki, dövlət idarəçiliyinin sistemliliyinin genezisi («genezis» -latın köklü “yaranma” və “təkamüllü” inkişafın başlanğıcını ifadə edən termindir) ən sadə formada ictimai fikirdə aşağıdakı sxemlə əks olunur (şəkil 5.1).
Şə k 5.1. Ictimai idarəetmənin «geneoloji ağacı» Şə kildən göründüyü kimi, dövlət idarəçiliyinin müasir inkişaf mərhələsi elmi- ictimai fikirdə onun getdikcə daha çox ictimai idarəetmə sisteminin ayrılmaz hissəsinə çevrilməsindən xəbər verir. Xatırladaq ki, tarixi təkamüllü inkişaf yolu ilə dövlət sistemləri məhdud bir elemcntdən başlayaraq bütün ictimai sistemi əhatə edən total idarəçiliyə çevrilmişdilər. Son dövrün meylləri isə sistemli yanaşma nöqteyi-nəzərindən xarici mühitin (əsasən qloballaşma amillərinin) təsiri altında və daxili səmərəlilik tələbləri müqabilində daha çox «ictimailəşmə meylləri» ilə səciyyələnmişdir. Sxemdən göründüyü kimi, müasir dövlət idarəetməsi nəzəriyyəsi üç elmdən: hüquq, sosiologiya və sistemlər nəzəriyyəsindən bəhrələnir. Belə ki, dövlətin bir siyasi-hüquqi institut kimi hüquq paradiqması və sosial institut kimi sosioloji paradiqması geniş yer tutmuşdur. Müasir ictimai və siyasi sistemlər və proseslər hüquq və sosiologiyanın sintezi sayılan politologiyanın tədqiqat predmetini təşkil etmişdir. Eyni zamanda sosial sistemlərin genezisi, təşkili, fəaliyyəti və idarəolunması sosiologiya və sistemlər nəzəriyyəsinin sintezi nəticəsində idarəetmə nəzəriyyəsində öz təcəssümünü tapmışdır. Nəhayət, idarəetmə və siyasət subyektləri əsas sosial sistem kimi dövlət və hakimiyyət timsalında ictimai sistem anlayışı ilə təmsil olunurlar. Bunun müqabilində cəmiyyətin idarəolunması (ictimai idarəetmə), o cümlədən, bu prosesdə dövlətin aparıcı və həlledici rolunun açıqlanması ictimai sistemlər və idarəetmə haqqında inteqrativ təlimlərin tərkibində öyrənilir. Dövlət bu mənada ictimai sistemdə idarəetmənin təşkili üsulu kimi müəyyən edilir. Dövlət idarəçilik sisteminin verilmiş ikinci tərifınə görə prinsiplər, funksiyalar, məqsədlər və metodların strukturu təyin edilməlidir ki, onların idarəetmə sistemində struktur təyinatı düzgün yerinə yetirilə bilinsin.
21.İstehsal nədir və İdarəetmənin bir elim kimi öyrənilməsinin artıran səbəblər nələrdir? İstehsal tələbi qarşılamaq üçün (qarşıya qoyulan məqsədə çatmaq üçün) istehsal faktorlarını bir araya gətirərək (zaman uymu içində maddi dəyərini artırmağı diqqətə alınmaqla) mal və ya xidmətin hazırlanmasıdır. Artan insan ehtiyaclarını qarşılaya bilmək üçün istehsalın artmasıyla paralel olaraq istehsal prosesində artan emək gücünün (çalışanların) yaratdığı idarəetməsində yaranan probleçlər idəetmənin bir elim kimi öyrənilməsinin önəmini artırmışdır.
səbəblər nələrdir? İdarəetmə bir şəxsin (və şəxslərin) qarşıya qoyduqları məqsədlərinə çatmaqları üçün başqa şəxslər vasitəsiylə işlərini gördürmələridir. İnsanların bəşəri bir faktor olduğunun və çalışanların daha da məhsuldarlıq və səmərəliliyinin artırmağın bunu əsas alan yanaşmalarla mümkün olduğunun öyrənilməsi kimi faktorlar İdarəetmənin bir elim kimi öyrənilməsinə gətirən səbəblərdəndir.
Neo-Klassik İdarəetmə nəzəriyyəciləri ilə Klassik İdarəetmə nəzəriyyəçiləri arasında əsas yanaşma fərqi çalışanlara (bəşəri varlıq olan insanlara ) yanaşmalarındadır. Klassik İdarəetmə nəzəriyyəçiləri çalışanlara yalnız teknik yöndən yanaşdıqları halda, NeoKlassik İdarəetmə nəzəriyyəciləri pisiko-teknik yöndən yanaşmışlardır.
yanaşmaları? İ darəetmə nəzəriyəçilərindən Max Weber bürokratyanı idarəetmədə peşəkarlıq kimi izah edir, onu qabiliyyətlər və rasional biliklərlə əsaslandırırdı. Mac Gregorun idarəetmədəki
yanaşmalarında isə insanları davranış və xarakterik xüsusiyyətlərinə əsasən X və Y tipi
altında quruplaşdırırdı. İnsanların davranış qaydalarına görə idarəetmə elmi məktəbinin nəzəriyyəçilərindəndir.
önərdiyi idarəetmə metodları? Vadaretmə, təhriketmə və inandırma metodlarıdır. Müasir idarəetmədə istifadə edilən metoda əsas məqsədi idarəetmə prosesinin düzgün təşkilini təmin etmək, hədəfə çatmaq üçün müasir texnikadan, əmək və istehsalın təşkilinin mütərəqqi formalarından ə n səmərəli şəkildə istifadə etməkdir. 26.İdarəetmə funkusyaları hansılardır və idarəetmədə planlamanın önəmi nədir? İdarəetmə funkusyaları; planlama, təşkilatı təşkil etmə, koordinasya, icra, nəzarət etmədir. Nə edəcəyinə, nəcür edəcəyinə, nə ilə edəcəyinə, harda edəcəyinə, nə qədər
edəcəyinə və kim üçün (bazar) edəcəyinə veriləcək qərarların qabaqcadan bilinməsi baxımından düzgün planlama çox önəmlidir. Yrıca, idarəetmədə icra zamanı görülən
işlərin düzgünlüyünü, doğru olub olmadığını ölçmək üçün planlanana uyğunluğuna baxaraq öyrənmək olar ki, bu da planlamanın ən önəmli tərəflərindəndir. 8. İ darəetmə funkusyaları; planlama, təşkilatı təşkil etmə, koordinasya, icra, nəzarət etmədir. İşlərin bölünməsi, işlərə görə vəzifələrin bölünməsi, çalışacaq insanların düzgün
seçimi, çalışılacaq yer və quruluşların qabaqcadan təyin edilməsi, səlahiyyət və məsuliyyətlərin doğru şəkildə paylaşdırılması v.s. idarəetmədə təşkiletmənin önəmli
addımlarıdır.
nədir? İ darəetmə funkusyaları; planlama, təşkilatı təşkil etmə, koordinasya, icra, nəzarət etmədir. Nə edəcəyinə, nəcür edəcəyinə, nə ilə edəcəyinə, harda edəcəyinə, nə qədər
edəcəyinə və kim üçün (bazar) edəcəyinə veriləcək qərarların qabaqcadan bilinməsi baxımından düzgün planlama çox önəmlidir. Yrıca, idarəetmədə icra zamanı görülən
işlərin düzgünlüyünü, doğru olub olmadığını ölçmək üçün planlanana uyğunluğuna baxaraq öyrənmək olar ki, bu da planlamanın ən önəmli tərəflərindəndir. 8. İ darəetmə funkusyaları; planlama, təşkilatı təşkil etmə, koordinasya, icra, nəzarət etmədir. İşlərin bölünməsi, işlərə görə vəzifələrin bölünməsi, çalışacaq insanların düzgün
seçimi, çalışılacaq yer və quruluşların qabaqcadan təyin edilməsi, səlahiyyət və məsuliyyətlərin doğru şəkildə paylaşdırılması v.s. idarəetmədə təşkiletmənin önəmli addımlarıdır. 28.İdarəetmədə motivasyanın rolu və önəmi nədir? Çalışanların təşkilata bağlılıqları, gördükləri işin onlar açısından önəmini artırmaları, işlərindəki məhsuldarlıq və səmərəliliklərini artırmaları baxımından İdarəetmədə motivasyanın rolu və xüsusiylədə düzgün motivasya vasitə və yollarının seçimi olduqca
önəmlidir. 29.Təşkilat və müəsisə tərifi və günümüzün istehsal funkusyalarından sahibkarlıq ruhunun önəmi? Təşkilat; qarşıya qoyulan ortaq məqsəd doğrultusunda bir araya gələrək ortaq fəaliyyətin göstərilməsidir. Müəsisə; qarşıya qoyulan məqsəd doğrultusunda bir araya gələrək tələbi qarşılamaq (mad di dəyəri artırmaqla) üçün mal və ya xidmətin hazırlandığı yerdir. Günümüzdə, tələbin düzgün təyin edilərək zaman baxımından da uyumlu bir şə kildə Istehsal faktorlarının bir araya gətirilərək mal və ya xidmətin hazırlanması baxımından istehsal funkusyalarından sahibkarlıq ruhunun çox böyük önəmi vardır.
İ darəetmə tərifinə dəyanaraq; bir şəxsin (və şəxslərin) qarşıya qoyduqları məqsədlərinə çatmaqları üçün başqa şəxslər vasitəsiylə işlərini gördürməsi idarəetmə bunu icra edən isə idarəçidir. Lider geniş vizyonu daxilində işlərini quran, mövcut duruma görə insiyatif üstlənən, yalnız qoyulmuş qayda və qanunlar daxilində deyil də öz qabiliyyət və bacarıqları doğrultusunda hərəkət edən, qayda və qanunlar daxilində olmasa da bir və
ya bir neçə şəxsi öz arxasınca apara bilən v.s. kimi üstün xüsusiyyətləriylə idarəcidən fərqlənməkdədir.
amilləri? Formal təşkilatlar ortaq hədəfə nail olmaq üçün fəaliyyətləri şüurlu səkildə ə lqaələndirilən insanlar qrubudur. Təşkilata birbaşa təsir edən xarici mühit amillərinə tədarikçiləri, əmək resurslarını, rəsmi dövlət qanunlarını, rəsmi dövlət orqanlarını, istehlakçıları və rəqibləri misal göstərmək olar.
mühit amilləri? Qeyri-formal təşkilatlar formal təşkilatların tərkibindəki qruplardır. Bu qruplar daxili səbəblərdən meydana gəlir və onların üzvləri bir-birləriylə daimi qarşılıqlı təsirdə olur. Təşkilata birbaşa təsir edən xarici mühit amillərinə tədarikçiləri, əmək resurslarını, rəsmi dövlət qanunlarını, rəsmi dövlət orqanlarını, istehlakçıları və rəqibləri misal göstərmək olar.
33.Təşkilatın xarici və daxili amilləri hansılardır? Təşkilatın xarici amilləri siyasi və sosial-mədəni amillər,, iqtisadi vəziyyət, beynəlxalq hadisələr, elmi-texniki tərəqqi v.s. dir. Daxili amilləri məqsədləri, quruluşu (strukturası), texnologiya və şalışanları (insanlar), vəzifə v.s. dir.
İ stehsalın ixtisaslaşdırılması xalq təsərrüfatı sahələri, müəssisələr arasında, istehsal prosesinin müxtəlif mərhələlərini yerinə yetirən müəssisələr daxilində əməyin ictimai
bölgüsü formasıdır. İqtisadiyyatın istehsal təsərrüfat həlqələrindəki əmək bölgüsünə görə ixtisaslaşmanın növlərindən biri firmadaxili ixtisaslaşdırmadır.
35.İdarəetmənin təşkilatı formaları hansılardır və fərdi müəsisələrin üstün cəhətləri? İ darəetmənin təşkilatı formaları: fərdi müəssisələr, istehsal koorperativləri, dövlət müəssisəsi, yoldaşlıq müəssisələri, cəmiyyətlər və müqavilə birlikləridir. Fərdi müəsisələrin üstün cəhətləri kimi müştəri təlabatındakı dəyişmələrə gecikmədən qarşılıq verə bilməsi, qərarları daha operativ qəbul edə bilməsi v.s. göstərilə bilər. 36.Stratejik planlama prosesində yararlanılan taktika, siyasət, prosedura nədir? Taktika: r ящбярлийин узун мцддятли мягсядлярля разылашдырылмыш вя она наил олунмасыны йцнэцлляшдирян гыса мцддятли мягсядляри, щямчинин цмуми узунмцддятли плана уйьун гыса мцддятли планлары ишляйиб щазырламалары мягсядя уйьун олурki, bеля гыса мцддятли стратеэийаны тактика адландырырлар. Сийасят: юзцндя мягсядя наил олмаьа истигамятлянмиш тядбирляри, гярарларын гябул едилмясини вя цмуми рящбярлийи бирляшдирир. Проседура: конкрет ситуасийаларда щяйата кечирилян щярякятлярин тясвиридир. Цмуми щалда проседурайа уйьун щярякят едян фярдляр юз фяалиййятляриндя даща аз сярбястлийя малик олурлар вя даща аз сайда алтернатив сащиби олурлар.
37.Tə labat və motivasya nədir? Müasir motivasyaların əsasının yaradılması prosesində önəmi olan bildiyiniz nəzəriyyələr (yalnız adlarını çəkməklə) hansılardır? Motivasiya-insanы fяaliyyяtя hяvяslяndirяn, onun fяaliyyяtinin sяrhяd vя formalarыnы mцяyyяn edяn, fяaliyyяtinя istiqamяt verяn, mяqsяdlяrinin
reallaшdыrыlmasыnы istiqamяtlяndirяn daxili vя xarici stimullaшdыrыcы qцvvяlяrin mяcmusudur. Tяlяbatlar - bu insanlarыn daxilindя olur vя yaranыr, mцxtяlif insanlar цчцn цmumi olur, lakin eyni zamanda hяr bir insanda fяrdi ifadя tapыr. A.Maslou tяrяfindяn hazыrlanmыш tяlяbatlarыn ierarxiya nяzяriyyяsi, D.Mak-Klellandыn яldя edilmiш (qazanыlmыш) tяlяbatlar nяzяriyyяsi, K.Alderferin ERG nяzяriyyяsi, F.Hersberqin iki amilli nяzяriyyяsi.
Alderferin ERG nəzəriyyəsində Maslounun tяlяbatlar ierarxiyasы nяzяriyyяsindяn fяrqli olaraq o hesab edir ki, цч яsas tяlяbatlar qrupu var: 1) Mюvcudluq tяlяbatlarы, 2) Яlaqя tяlяbatlarы, 3) Иnkiшaf tяlяbatlarы.
39.Motivasyanın mə Yüklə 426,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|