Darsdan tashqari o'ynaladigan harakatli o'yinlarni o’rgatish Reja

Egiluvchichanlik belgilar
Egiluvchanlik belgisi va sifati ijtimoiy-turmush, mehnat va sportda muhim ahamiyatga egadir. Chunki har qanday amaliy harakat faoliyatlarda har tomonlama egilish, bukilish, o'tirib-turish, yotish, kerilish, do'mbaloq oshish kabi faol harakatlar bajarilishi tabiiydir. Bu belgilar hamda jismoniy sifatlarni bajarishda mushaklar, paylarning yumshoqligi, qayishqoqligi, bo'g’inlar egiluvchanligi asosiy o'rinda turadi. Misol tariqasida quyidagi turlar, sifatlarni ko'z oldiga keltirishning o'zi kifoyadir, ya'ni:
• gimnastika (erkin mashqlar), badiiy gimnastika, akrobatika, sinxron suzish (suv osti nafis gimnastikasi) va boshqa mashqlarda tezlik, kuchlilik sifatlar bilan egiluvchanlik holatlar mujassamlashib ketgan;
• shtanga ko'tarishda tizzalarga turish, shtangani ko'krakda saqlash (tirsaklar bukilishi), kurashdagi turli xil olishuvlar, elkadan oshirib yiqilishdagi holatlarda egiluvchanlik xususiyatlar katta ahamiyatga egadir.
• Boshqa sport turlarida ham o'zlariga xos egiluvchanlik harakatlar mavjud. Jismoniy sifatlarni tarbiyalashda trenajyor mashqlari, akrobatika, gimnastika, suvda suzish kabi turlardan maqsadli foydalaniladi.
O'quvchi-yoshlar va talabalar ham jismoniy tarbiya darslarida gimnastika, akrobatika, kurash elementlarini bajarishga odatlanishi va hayotda uchraydigan turli-tuman harakatlarda egiluvchanlik xususiyatlaridan maqsadli foydalanishni o'rganishlari lozim. Xulosa qilib aytganda egiluvchanlik mashqlari mushaklar, ularning tolalarini harakatlantirishda, ayniqsa, umurtqa pog’onalari, gavdadagi barcha bo'qinlarning harakatchanligini ta'minlashda xizmat qilishi bilan o'ziga xos sifatlarga egadir.


Chaqqonlik belgilari
Chaqqonlik-tezlik, epchillik, abjirlik kabi jismoniy sifat belgilarining mujassamlashishidir. Bunda mushak harakatlari va asab tolalari muhim vazifalarni bajaradi. O'z navbatida esa bo'g’inlarda suyaklarga tutashgan paylar, mushak tolalarining mustahkam bo'lishi, suyaklarni tutib turishda xizmat qiladi chunki, tez harakat qilishda bo'g’inlarning bo'shashi, cho'zilishi natijasida suyaklar o'z joyidan qo'zqalishi, chiqib ketishi mumkin. Bunday holatlar yuz bermasligi uchun mushaklarni kuch, egilish va chidash yo'llari bilan tezlik, chaqqonlikda ham tarbiyalash, chiniqtirish, mustahkamlash amalga oshiriladi. Chaqqonlik belgisi va sifatini tarbiyalashda juda ko'p xilma-xil mashqlar ishlatiladi. Ular nafas olish, qon aylanish, yurak urishi tizimlarini tezlashtirish, chiniqtirish bilan birgalikda tana (gavda) a'zolarining harakat birligini (kuch, egilish, chidash, tez) ta'minlaydi.Masalan: 30,60, 100 m masofalardagi vaqtga yugurish o'quvchi-yoshlar, talabalar va sportchilardan o'ta chaqqonlik, tezlikni talab etadi. Yoki balandlikdan (130, 140, 150 sm) tez va oson sakrab o'tishda chaqqonlik, epchillik kabi sifatlar ancha ustun turadi.Chaqqon belgilari (abjir, tez, yengil va h.k.) futbol, basketbol, voleybol, tennis kabi sport o'yinlarida ko'proq namoyon bo'ladi. Ya'ni to'pni raqibdan aldab olish, uni zudlik bilan sherigi yoki darvoza tomon yuritish, 3-4 kishini aldab o'tib, to'pni darvozaga tepib yoki bosh, ko'krak, elka bilan urib kiritish. Bunday holatlar basketbolda to'pni yuritish, savatga tushirishda hamda voleybolda yerga tushay degan to'pni etib olib, uni sherigiga uzatish, to'pni to'r ustidan zarb bilan urib raqiblar maydoniga tushirish kabi murakkab harakatlarda ko'rish mumkin bo'ladi.Xulosa qilganda, Chaqqonlik sport turlarining barchasida qo'llanuvchi eng muhim jismoniy sifatlardan biridir.Umuman aytganda jismoniy sifatlar turmush sharoit va ayniqsa sportda eng zaruriy omillardan biri bo'lib hisoblanadi.
Jismoniy sifatlarni tarbiyalash va ta'minlashda maxsus jismoniy tayyorgarliklar muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan: qishki sport turlarida (futbol, suvda suzish, sport o'yinlari, qishki sport turlari va h.k.) maxsus jismoniy tayyorgarlik usullari ko'proq qo'llaniladi. Ya'ni musobaqalar nihoyasiga etgach, qisqa tayyorgarlik jarayonlarida maxsus jismoniy mashqlardan (gimnastika, akrobatika, shtanga, suvda suzish, trenajyor mashqlari va h.k.) maqsadli foydalanadi va jismoniy tayyorgarlik, sport mahoratlarni ta'minlaydi. Bunday holatlar boshqa sport turlarida ham o'ziga xos ravishda qo'llaniladi.Xulosa qilib aytilsa, jismoniy madaniyat va sport harakatida jismoniy tayyorgarliklar (umumiy va maxsus) asosan shug’ullanuvchilarning jismoniy sifatlarini (chidam, kuch, egiluvchanlik, chaqqonlikva h.k.) tarbiyalash, ular orqali mahorat ortirishga qaratiladi.O'quv yurtlari, maktabgacha tarbiya muassasalari va ishlab chiqarishda qo'llaniladigan jismoniy tarbiya vositalari, o'tkaziladigan ommaviy jismoniy tarbiya-sport tadbirlari aholining, ayniqsa, o'quvchi yoshlarning jismoniy barkamol bo'lishlarida xizmat qiladi. Shu asosda iqtidorli yoshlarning umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarliklarini tarbiyalash yo'li bilan ularni sportga safarbar etishda maqsadli foydalaniladi. Bu jihatlarni talabalar mukammal rivishda egallashlari lozimdir.