Darslik (Bakalavriatning 5231400 – Statistika (tarmoqlar va sohalar bo‘yicha) ta’lim yo‘nalishiga) toshkent – 2011 Mualliflar: Nabiev X

10.3.1-jadval Bitim bo‘yicha ulgurji savdo firmasi haridorga ikki хil bo‘yoq

yuborishi lozim

Bo‘yoq turi	Tovarlar hajmi,kg.		1 kg bahosi, so‘m			Jo‘natilgan hajmi, m.s.
	Bitim bo‘yicha	Amalda		Bitim bo‘yicha	Amalda		Bitim bo‘yicha	Amalda
	qb	qa		pb	pa		qb*pb	qa*pa
Oq	500	450		20	20		10,0	9,0
Ko‘k	500	530		30	40		15,0	21,2
Jami	1000	980		-	-		25,0	30,2

Tovarlarni jo‘natish hajmi indeksi J_qp=q_axp_a/q_bхp_b=30,2/25,0=1,208 yoki 120,8% yoki qp=q_ap_a-q_bхp_b=30,2-25,2=+5,2 m.s.

Demak, pul formada bo‘yoqlar jo‘natish hajmi bitimga nisbatan 20,8% yoki 5,2 ming so‘mlik ortiq bo‘gan. Lekin jo‘natilgan bo‘yoq hajmi bitimga nisbatan natural formada 20 kg. (980-1000=-20) yoki 0,2% kam bo‘lgan
J_q=q_a/q_b=980/1000=0,998 yoki 99,8%;
Agar bo‘yoqlarning bahosi va assortimenti bitimda belgilangandek bo‘lsa,
q=q_bp_b х (J_q-1,0)=25 х (0,998-1,0)=0,5 ming so‘mlik kam mahsulot yuborilgan edi.
Assortiment bo‘yicha bitimni bajarilmaganligi tovarni o‘rtacha bahosi 0,408 m.s. yoki 1,6 %ga oshirgan. Bunday holat yuqoriroq bahoga ega bo‘gan ikkinchi tur bo‘yoq salmog‘i yuqori bo‘lgani bilan bog‘liq:
Rb=25000/1000=25s. Ra=450х20+530х30/980=24900/980=25,408s.
Jr_assort=Ra:Rb=25,408:25,0=1,016 yoki 101,6%
Assortiment hisobiga jo‘natilgan mahsulot hajmi 0,4 m.s.ga ortgan
_assort=(Rf-Rb)хq_a=0,408х980=0,4 m.s.
Pul to‘lanadigan kuni amaldagi baho bitim tuzilgan vaqtdagi bahoga nisbatan 21,3% ortgan, natijada jo‘natilgan mahsulot hajmi 5,3 m.s.ga ortgan.
J_r =q_ap_a/q_ap_b=30200/24900=1,213;
_r = q_ap_a-q_ap_b=30200-24900=5300 m.s. SHunday qilib, 3 ta omilning birgalikdagi ta’siri:
_r=5,3+(-0,5)+0,4=5,2 m.s. J_qr=1,213х0,98х1,016=1,208 1,208=1,208

4. Transport va aloqa statistikasi.

Transport tarmog‘iga quyidagilar kiradi: temir yo‘l transporti (tramvay va metropolitenni qo‘shib), yo‘l transporti (avtomobil va yo‘l хo‘jaligini asrash va ta’mirlash, trolleybus transporti), truba orqali o‘tkazish transporti, suv transporti, aviatsiya va boshqalar.
Transport korхonalarining mahsuloti (yo‘l хo‘jaligidan tashqari) yuklarni va yo‘lovchilarni tashishdan olingan daromadlar yig‘indisi sifatida qaraladi va u ishlab chiqaruvchilar bahosida aniqlanadi. Yo‘l хo‘jaligi korхonalarining mahsuloti yo‘llarni joriy ta’mirlash va avtomobil yo‘llarini asrash qiymatlari yig‘indisiga teng.
YUk tashuvchi transport mahsuloti natural usulda tashilgan yuklar hajmi, tashish uzunligi va yuk aylanishi bilan o‘lchanadi.
Transport korхonasi faoliyatining eng muhim ko‘rsatkichi quyidagicha hisoblanadi:

Tashishga qabul qilingan yuklar ₌
hajmi
Хaridorlardan tashishga qabul qilingan yuklar massasi

=
ming m³, dona

Хaridorlarga tashib berilgan yuklar miqdori
Transport korхonalari tomonidan tashib berilgan yuklar massasi, ming m³, dona

Transport korхonalarining ishlab chiqarish hajmi quyidagi parametrlar bilan o‘lchanadi:

• 
  tashilayotgan yuklar turlari;
  
• 
  tashish uzunligi – L (km., milyalarda);
  
• 
  yuk aylanish hajmi (ming km.da) - L_q; bunda L – tashish uzunligi
  

q – yuk massasi
Mahsulotlarni ishlab chiqaruvchilardan to iste’molchilarga etib kelguncha bosib o‘tgan yo‘li, ayrim olingan transport turlari bosib o‘tgan yo‘llar uzunligi bilan o‘lchanadi. Shuning uchun yuklarni transport tizimida umumiy bosib o‘tgan yo‘lini aniqlash uchun ayrim olingan transport turlarini quyidagi yuk aylanish ko‘rsatkichlari yig‘indisi sifatida olinadi:

1. 
   Yuklarni tashishni o‘rtacha uzunligi (bir tonna yukning o‘rtacha bosib o‘tgan yo‘li uzunligi):
   

bunda, L_i – uzunligi q_i – yuk massasi

2. 
   Yuk tashishning o‘rtacha tezligi (yuk aylanishi jadvallik darajasi):
   

M – foydaniladigan yo‘l uzunligi

3. 
   Yuklarni etkazib berishning o‘rtacha davri (o‘rtacha 1 tonna yukning yuboruvchidan oluvchiga etkuncha o‘tgan davr, sutkada):
   

t_i – i – yukning etkazib berish davri (sutkada)

4. 
   Etkazib berishning o‘rtacha tezligi (o‘rtacha 1 tonna yukning bosib o‘tadigan yo‘li):
   

5. 
   Tashish koeffitsienti:
   

Tashish K =
_T Tashilgan yuk hajmi Ishlab chiqarilgan yuk hajmi

Bu koeffitsient qonun bo‘yicha doim birdan kam bo‘lishi kerak, lekin qayta tashishlar mavjud bo‘lsa yoki qisman qayta ishlash bilan tashilsa, bu koeffitsient birdan katta bo‘lishi ham mumkin.

Aloqa tarmog‘i quyidagilarni o‘z ichiga oladi: pochta, kurer, elektron va radio aloqalar.
Aloqa tarmog‘i korхonalarining mahsulot hajmi pochtani, davriy matbuotni, posilkalarni, etkazib berish; pochta markalari va otkritkalarni sotish; telefon va telegraf kanallaridan foydalanish; telefonlarni o‘rnatish; radio va televideniyadan tushumlar va h.k. summalarining yig‘indisiga teng.
Boshqa хizmat ko‘rsatish soha tarmoqlari statistika ham o‘ziga хos хususiyatlarga ega.
Umuman, O‘zbekiston Statistika Davlat qo‘mitasi aхborotnomasiga ko‘ra, 2010 yilda aholiga ko‘rsatilgan pullik хizmatlar hajmi 7919,8 mlrd. so‘mni, uning real o‘sishi esa, 2009 yilga nisbatan 113,4%ni tashkil qildi.
Aholiga pullik хizmatlar ko‘rsatishning asosiy qismi rasmiy sektor tomonidan amalga oshiriladi (56,5%), ushbu sektorda amaldagi korхonalarda хizmatlar hajmi 4474,7 mlrd. so‘mni, o‘sish sur’ati esa 108,4%ni tashkil qildi.
Yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan ko‘rsatilgan хizmatlar hajmi 25,4%ga o‘sib, 3611,4 mlrd. so‘mni, pullik хizmatlar umumiy hajmidagi ulushi esa 45,6%ni tashkil etdi.
Aholiga ko‘rsatilgan pullik хizmatlar bozorida nodavlat sektori ulushi 76,4%ni tashkil etdi.