Amaliyotda byudjet daromadlari va xarajatlarining tengligi- ga hamma vaqt ham erishilavermaydi. Ayrim hollarda byudjetning daromadlari uning xarajatlaridan ko’p bo’lishi va bunday byudjet profitsitli byudjet bo’lishi mumkin. Aksincha, ba‘zi hollarda esa byudjetning xarajatlari uning daromadlaridan ortib ketadi, shunga muvofiq ravishda byudjet defitsiti yuzaga keladi.
Byudjet defitsitining hajmi:
yirik davlat investitsiyalarini amalga oshirish amaliyotining mavjudligi;
harbiy xarajatlar ko’lamining nisbatan kattaligi;
ichki real imkoniyatlarni yetarli darajada inobatga olmagan holda boshqa mamlakatlarga yordam berish;
davlatga iqtisodiyot va ijtimoiy sohani rivojlantirishni rag’batlantirish imkonini bermaydigan va yetarli darajada samarali bo’lmagan byudjet mexanizmining qo’llanilishi va boshqa sabablar.
Byudjet defitsitiga nisbatan strategik yondashuv quyi- dagilarga alohida e‘tibor berilishini taqozo etadi:
byudjet defitsiti muammosini matematik yo’l bilan hal qilishga harakat qilmaslik kerak. Chunki bu holda iqtisodiyotni
―davolash‖ o’rniga uning ―kasalligi‖ kuchayadi;
byudjetning balansliligi yoki byudjet daromadlarining xarajatlardan ko’p bo’lishi hali sog’lom va barqaror iqtisodiyotdan dalolat bermaydi;
byudjet defitsitining miqdori odatda, mamlakat yalpi milliy mahsulotining 2-3 foizidan oshmasligi lozim, defitsitning bu darajasi iqtisodiyotga larzali tarzda salbiy ta‘sir ko’rsatmaydi, lekin shu chegaradan oshsa, hukumatlar defitsitni qisqartirish (yoki shu darajaga keltirish) choralarini ko’rish uchun tegishli boshqaruv qarorlarini qabul qilishi zarur;
byudjet defitsitini qoplash uchun eng avvalo, davlat kreditining turli shakllaridan foydalanish, shuningdek, davlat qimmatbaho qog’ozlarini moliyaviy bozorda joylashtirish maqsadga muvofiq;
byudjet defitsitining darajasini kamaytirish yoki unga barham berish uchun avvalo, iqtisodiyotning o’zini ―davolash‖
kerak, aks holda, shu maqsaddagi har qanday tadbir, albatta, muvaffaqiyatsizlikka uchraydi.
Byudjet defitsitining darajasini kamaytirish yoki unga barham berish borasidagi amalga oshirilishi lozim bo’lgan chora-tadbirlarning eng asosiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat:
byudjet xarajatlarining investitsion yo’nalishini o’zgartirish, ularni eng ko’p samara beradigan loyihalarga yo’naltirish;
xo’jalik yuritishning o’ziga xos xususiyatlarini hisobga
oluvchi moliyaviy imtiyoz va sanksiyalardan keng foydalanish;
davlat byudjetidan moliyalashtirish ko’lamlarini va davlatga tegishli iqtisodiyot sohalarini qisqartirish;
xorijiy davlatlarga yordam ko’rsatish ko’lamlarini
kamaytirish;
harbiy xarajatlarni qisqartirish;
eng muhim ijtimoiy dasturlarnigina moliyalashtirishni saqlab qolish, yirik byudjet xarajatlarini talab etuvchi loyihalarni cheklash;
Markaziy bank tomonidan hukumat organlariga to’g’ridan to’g’ri kredit berish amaliyotiga chek qo’yish;
xorijiy investitsiyalarni keng miqyosda jalb etish va boshqalar.
Byudjet defitsitini boshqarish tadbirlari ichida defitsitni qoplash manbalarini aniqlab olish muhim. O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksida byudjet defitsitini qoplash manbalari ikki guruhga bo’lingan: