Davlat tili haqida

Hozirgi kunda tilshunosligimizda o‘zbek adabiy tilining me'yorlari quyidagicha tasniflanadi: 1. Leksik-semantik me'yor. 2. Orfoepik (talaffuz) me'yor. 3. Yozuv (grafik) me'yori. 4. Fonetik me'yor. 5. Aksentologik (urg‘uni to‘g‘ri qo‘llash) me'yor. 6. Grammatik me'yor (morfologik va sintaktik). 7. So‘z yasash me'yori. 8. Imloviy me'yor. 9. Punktuatsion me'yor. 10. Uslubiy me'yor.

Leksik-semantik me'yor. Bu me'yor so‘z tanlash va uni nutqda o‘rinli qo‘llash qoidalari bilan ish ko‘radi. So‘z qo‘llash me'yoriga ko‘ra umumxalq tilida mavjud bo‘lgan lug‘aviy birliklardan eng ma'quli me'yor sifatida tanlab olinadi hamda ulardan foydalanish tartibi belgilab beriladi.

Hozirgi kunda o‘zbek adabiy tilining lug‘aviy me'yori ancha tartibga solingan. Shunga qaramay, ba'zan nutqda so‘z qo‘llash bilan bog‘liq xatolar ham uchrab turadi. Masalan: Mana, yo‘l o‘rtasida tovushqon ko‘rib, Pomeshchikning ovchisi quvdi shu mahal. (Zulfiya.)

Berilgan she'riy parchada qo‘llangan tovushqon so‘zi shevaga xos bo‘lib, uning qo‘llanishi leksik me'yorga xilof.

Ba'zan nutqda paronimlarni noto‘g‘ri qo‘llash, (archish-artish, o‘tkazish-o‘tkazish kabilar) dubletlarning farqiga bormaslik (poeziya-nazm, tolib-talaba), sinonim so‘zlarni o‘z o‘rnida qo‘llamaslik (aft- chehra-turq-oraz) holatlari ham adabiy til leksik me'yorining buzilishiga olib keladi.

Orfoepik me'yor. Orfoepik me'yor, ya'ni talaffuz me'yori til birliklarining og‘zaki nutq jarayonida adabiy til me'yoriga muvofiq kelishi masalasi bilan ish ko‘radi. Adabiy tilning bu me'yori ishlab chiqilgan bo‘lsa-da, orfoepik lug‘atlar tuzilganligiga qaramay, nutqiy jarayonda hanuzgacha ayrim til birliklarining talaffuzida xatolik ko‘zga tashlanadi.

Yozuv (grafik) me'yori. Adabiy tilning grafik me'yori ayni til uchun tanlangan yozuv shakli bilan ish ko‘radi, shu til uchun muayyan yozuv turini belgilab beradi.

Ma'lumki, o‘zbek xalqi o‘z tarixi davomida turli yozuv shakllaridan foydalanib kelgan. Bular: arabcha-o‘zbekcha, lotincha-o‘zbekcha va kirillcha-o‘zbekcha yozuvlardir. Adabiy tilning grafik me'yorida o‘zbek tilida mana shu yozuv turlaridan qaysi birini qo‘llash, yozuvda qanday qoidalarga rioya qilish masalasiga aniqlik kiritiladi.