Davlat uzb p65

-n, -di, -ti, -i shakllarida qo‘llanishi mumkin: Har fasl
o‘z ishin qilar. Adl qulog‘i-la eshit holini (Muqimiy).
Qaratqich va tushum kelishiklari ba’zi o‘rinlarda
belgili (-ning, -ni qo‘shimchasi bilan), ba’zan belgisiz
(qo‘shimchalarsiz) qo‘llanadi.
Xususiylik, aniqlik ma’nosi ifodalanganda bu keli-
shiklar belgili ishlatiladi (uyning eshigi, oq gulni uzatmoq
kabi), umumiylik, noaniqlik ma’nosi esa bu keli-
shiklarning belgisiz shakli orqali ifodalanadi (shahar
ko‘chasi, olma yemoq kabi).
23- mashq. Nuqtalar o‘rniga kelishik qo‘shimchalaridan qo‘yib,
gaplarni ko‘chiring. -ning,  -ni qo‘shimchalarining
qo‘llanishini izohlang.
1. Mamlakat... kichik bir qismi bo‘lgan oila..., un... tinchligi...
asraylik. 2. Hayotda o‘z o‘rni... topishida odam... bolalikdagi
faoliyati, olgan bilimi va tarbiyasi katta o‘rin tutadi. 3. Ba’zan
o‘ylab deyman, ne bo‘lardi gar, qudrat... ko‘rgizsa tabiat hassos.
Va inson suvrat... u muqarrar, fe’l-u atrofiga aylab qo‘ysa bas
(A. Oripov).  4. Yo‘lchi arava... nimasi shikastlangani... payqamay,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

45
hayron bo‘lib turar ekan, arava... tagidan dehqon... ayanchli
tovushi eshitildi (Oybek). 5. Ko‘p til... bilmoqlik... foydasi katta,
u inson... katta boyligi hisoblanadi. 6. Haq yo‘linda kim sanga
bir harf o‘qitmish ranj ila, Aylamak bo‘lmas ado o... haq...
yuz ganj ila (A. Navoiy). 7. Inson dunyo... qanchalik bilsa, o‘zligi...
ham shunchalik anglaydi (I. Gyote).