Davlat va huquq asoslari

III.Yangi mavzu : O’zbekiston Respublikasi Prezidenti.
Yangi mavzuni o`tish rejasi :
1.”Prezident” so’zining kelib chiqishi va Prezidentlik lavozimining joriy etilishi.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining vakolatlari.
3. Prezident bo’lish uchun qo’yiladigan talablar.
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentini saylash tartibi.
5. Moddalarga sharh.
O`qituvchi yangi mavzuni AKT vositalari, mavzuga doir plakat va bukletlar yordamida tushuntirib beradi.
Lotinchadan tarjima qilganda prezident so’zi oldinda o’tiruvchi ,ya’ni davlat boshlig’I ma’nosini anglatadi. Birinchi marta prezidentlik lavozimi AQSH da joriy etilgan bo’lib, J.Vashington prezident etib saylangan.O’zbekistonda prezident lavozimi 1990-yil 24-martda joriy etilgan.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentiga Konstitutsiyaning XIX bob,89-97-moddalar bag’ishlangan.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti quyidagi vakolatlarga ega: (93-modda)
-fuqarolarning huquqlari va erkinliklariga, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya etilishining kafilidir;
- O’zbekiston Respublikasining suvereniteti, xavfsizligi va hududiy yaxlitligini muhofaza etish, milliy-davlat tuzilishi masalalariga doir qarorlarni amalga oshirish yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko’radi;
-mamlakat ichkarisida va xalqaro munosabatlarda O’zbekiston Respublikasi nomidan ish ko’radi;
-muzokaralar olib boradi hamda O’zbekiston Respublikasining shartnoma va bitimlarini imzolaydi,respublika tomonidan tuzilgan shartnomalarga ,bitimlarga va uning qabul qilingan majburiyatlariga rioya etilishini ta’minlaydi;
-o’z huzurida akkreditatsiyadan o’tgan diplomatik hamda boshqa vakillarning ishonch va chaqiruv yorliqlarini qabul qiladi;
-O’zbekiston Respublikasining chet davlatlardagi diplomatik va boshqa vakillarini tayinlash uchun nomzodlarni O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdim etadi;
- O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga mamlakat ichki va tashqi siyosatini amalga oshirishning eng muhim masalalari yuzasidan murojaat qilish huquqiga ega;
-respublika oliy hokimiyat va boshqaruv organlarining bahamjihat ishlashini ta’minlaydi;vazirliklar , davlat qo’mitalari hamda davlat boshqaruvining boshqa organlarini O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan tuzadi va tugatadi,shu masalalarga doir farmonlarni keyinchalik O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdig’iga kiritadi;
-O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari ko’rib chiqishi va tasdiqlashi uchun O’zbekiston Respublikasi Bosh vaziri nomzodini taqdim etadi hamda uni iste’foga chiqqanda, Bosh vazirga nisbatan bildirilgan ishonchsizlik votumi O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tomonidan qabul qilinganda yohud qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda lavozimidan ozod qiladi;
-Senat Raisi lavozimiga saylash uchun nomzodni O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdim etadi;
-O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining taqdimiga binoan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi a’zolarini tasdiqlaydi va lavozimlaridan ozod qiladi;
-O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va Hisob palatasi raisini tayinlaydi va ularni lavozimidan ozod qiladi,keyinchalik bu masalalarni O’zbekiston Respublikasi Oliy Mjlisining Senati tasdig’iga kiritadi;
-O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi, O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi tarkiblariga ,shuningdek O’zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashining raisi , O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining raisi lavozimlariga nomzodlarni taqdim etadi;
-O’zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashining taqdimiga binoan viloyatlar va Toshkent shahar sudlari raislari va rais o’rinbosarini, O’zbekiston Respublikasi Harbiy sudi raisini tayinlaydi va lavozimlaridan ozod etadi; O’zbekiston Respublikasi Sudyalar oliy kengashining a’zolarini qonunga muvofiq tasdiqlaydi;
-O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining taqdimiga binoan viloyatlar hokimlarini hamda Toshkent shahar hokimi qonunga muvofiq tayinlaydi hamda lavozimidan ozod etadi.Konstitusiyani ,qonunlarni buzgan yoki o’z sha’ni va qadr-qimmatiga dog’ tushiradigan xatti-harakat sodir etgan tuman va shahar hokimlarini Prezident o’z qarori bilan lavozimidan ozod etishga haqli;
-respublika davlat boshqaruvi organlarining va hokimlarning qabul qilgan hijjatlarini ular qonun hujjatlari normalariga nomuvofiq bo’lgan hollarda to’xtatadi,bekor qiladi; O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi majlislarida raislik qilishga haqli;
-O’zbekiston Respublikasining qonunlarini imzolaydi va e’lon qiladi; qonunga o’z e’tirozlarini ilova etib, uni takroran muhokama qilish va ovo
zga qo’yish uchun O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga qaytarishga haqli;
-O’zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-birini mudofaa qilish yuzasidan tuzilgan shartnoma majburiyatlarini bajarish zaruriyati tug’ilganda urush holati e’lon qiladi va qabul qilgan qarorini uch kun ichida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining tasdig’iga kiritadi;
-favqulodda vaziyatlar(real tashqi xavf , ommaviy tartibsizliklar ,yirik halokat, tabiiy ofat ,epidemiyalar ) yuz bergan taqdirda fuqarolarning xavfsizligini ta’minlashni ko’zlab, O’zbekiston Respublikasining butun hududida yoki uning ayrim joylarida favqulodda holat joriy etadi va qabul qilgan qarorini uch kun ichida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari tasdig’iga kiritadi. Favqulodda holat joriy etish shartlari va tartibi qonun bilan belgilanadi;
-O’zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh qo’mondoni hisoblanadi,Qurolli kuchlarning oliy qo’mondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod qiladi, oliy harbiy unvonlar beradi;
-O’zbekiston Respublikasining ordenlari , medallari va yorlig’i bilan mukofotlaydi, O’zbekiston Respublikasining malakaviy va faxriy unvonlarni beradi;
-O’zbekiston Respublikasining fuqaroligiga va siyosiy boshpana berishga oid masalalarni hal etadi;
-amnistiya to’g’risidagi hujjatlarni qabul qilish haqida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga taqdimnoma kiritadi va O’zbekiston Respublikasining sudlari tomonidan hukm qilingan shaxslarni avf etadi;
-Milliy xavfsizlik xizmati raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod etadi, keyinchalik shu masalalarga doir farmonlarni O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati tasdig’iga kiritadi;
-ushbu Konstitutsiya va O’zbekiston Respublikasining qonunlarida nazarda tutilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi.
Prezident o’z vakolatlarini bajarishni davlat idoralariga yoki mansabdor shaxslarga haqli emas.