«dehqonchilik va meliorasiya asoslari»



Yüklə 18,75 Mb.
səhifə149/152
tarix15.09.2023
ölçüsü18,75 Mb.
#143772
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   152
Dehqonchilik va meliorasiya asoslari фанидан мажмуа

P=100 x h x d x λ max
Bu yerda
h –hisobiy qatlam qalinligi, m,
d – tuproqning hajm massasi, m/ m3
β - tuproq namligi, tuproq massasiga nisbatan, %.


Topshiriq: Jadvalda keltirilgan malumotlarga asoslanib, har xil sharoitlar uchun sho’r yuvishning umumiy meyorini hisoblang.

14-jadval


Zovurlashtirilgan sharoit uchun sho’r yuvishning umumiy me’yorini
hisoblash uchun ma’lumotlar



Ko’rsatgichlar

Masalalar

1

2

3

4

5

Hisobiy qatlam (h), m

1,0

1,2

0,9

1,5

2,0

Tuproqning hajmiy massasi (d), T/ m3

1,4

1,35

1,30

1,34

1,28

Tuproq dala nam sig’imi
(λ max) %

26,6

23,0

21,0

22,0

21,0

Tuproqning sho’r yuvishdan oldingi namligi (β) %

22,0

21,0

18,0

19,0

18,5

Tuproqning sho’r yuvishdan oldingi xlor miqdori (Z) %

0,03

0,15

0,20

0,25

0,20

Sho’r yuvishdan keyin tuproqda qoldirilishi mumkin bo’lgan xlor miqdori (Z1) %

0,01

0,01

0,01

0,02

0,02

Suvning sho’r yuvish qobilyatini ko’rsatuvchi koeffisiyent (K) kg/ m3

2,7

5,6

3,7

3,5

2,8

Yog’in miqdori (R), mm

110

160

70

120

150

Suvning bug’lanishga isrof bo’lishi (n) m3/ga

260

300

160

250

300

Masalalarning natijalari bo’yicha suvning sho’r yuvish qobiliyatini va sho’rsizlanish darajasini oshirish maqsadida qo’llaliniladigan agrotexnik tadbirlarni belgilang.
2. Zovurlantirilmagan sharoit uchun sho’r yuvish me’yori sizot suvlari sathini kritik chuqurlikdan balandga ko’tarilishga imkon bermaydigan miqdorda belgilanadi. Tuproqqa bahorgi ishlov berishni o’z vaqtida sifatli qilib o’tkazishga imkon beruvchi bu chuqurlik og’ir tuproqlar uchun 1,0-1,1 m, donador lyossimon qumoq, yengil qumoq tuproqning 1,2-1,3 mga teng.
Zovurlashtirilmagan sharoit uchun sho’r yuvishning umumiy me’yori I.F.Muzichik formulasi bilan aniqlanadi:


H-H1
M=(P-m)+ ______­­­­­­­­­­­­­­­ x 10000
V
Bu yerda:
M-sho’r yuvishning umumiy me’yori, m3/ga
P-tuproqning maksimal dala nam sig’imiga to’g’ri keladigan suv hajmi, m3/ga
m-sho’r yuvishdan oldin tuproqning mavjud suv zahirasi, m3/ga
N-sho’r yuvishdan oldingi sizot suvlar chuqurligi,m
N1-sho’r yuvish jarayonida sizot suvlarning ko’tarilishiga ruxsat etiladigan chuqurligi, m
V-sizot suvlar ko’tarilgan balandlikni shu ko’tarilishga olib keluvchi suv qalinligiga bo’lgan nisbati.
N-N1
_________ - sizot suvlarni yo’l quyiladigan darajagacha ko’tarilishini
V ta’minlovchi suv qalinligi, m.
N-N1
_________ x 10000 – tuzlarni yuvib chiqarish me’yori, m3/ga.
V
«V» -ning qiymati mexanik tarkibi yengil tuproqlar uchun 6,5-7,0, o’rtacha mexanik tarkibli tuproqlar uchun 8 va og’ir tuproqlar uchun 8-10 ga teng.

15-jadvalda keltirilgan malumotlarga asoslanib, zovurlashtirilmagan sharoit uchun sho’r yuvishning umumiy meyorini hisoblang.


15-jadval
Zovurlashtirilmagan sharoit uchun sho’r yuvish me’yorini hisoblash uchun ma’lumotlar

Ko’rsatgichlar

Masalalar

1

2

3

4

5

Hisobiy qatlam (h), m

0,8

1,2

0,9

1,8

1,5

Tuproqning hajmiy massasi (d), T/ m3

1,42

1,34

1,38

1,30

1,40

Tuproq dala nam sig’imi
max), %

24,2

28,4

23,5

22,0

25,0

Tuproqning sho’r yuvishdan oldingi namligi (β), %

17,2

16,4

14,6

15,0

18,0

Sho’r yuvishdan oldingi sizot suvlar chuqurligi (N),m

1,90

2,30

2,15

2,00

2,10

Sho’r yuvishdan so’ng sizot suvlarini ko’tarilishiga ruxsat etilagan chuqurlik (N1),m

1,10

1,40

1,25

1,30

1,40

«V» kattalikning miqdori

9

7

8

9

8



21 Modul: Sho’r yuvish rejasini tuzish.
Xo’jalikda mehnat resurslaridan to’g’ri foydalanish hamda tuproqlar sho’rini sifatli qilib yuvishni taminlash maqsadida sho’r yuvish rejasini o’rganish ishning maqsadidir.
Sho’r yuvish ishlarini rejalashtirish uchun, birinchi navbatda har yili kuzda xo’jalik xududida maxsus tekshirish ishlari o’tkazilib, bunda sho’rlangan maydonlarning hajmi sho’rlanganlik darajasiga ko’ra aniqlanadi. Sho’r yuvish samaradorligiga sizot suvlarining joylashish chuqurligi va minerallashganlik darajasi katta ta’sir etishi sababli, ularning tavsifi berilishi kerak. Tuproqning tuzlari va mexarik tarkiblarini hisobga olgan holda sho’r yuvish soni va me’yorlari belgilanadi.
19-jadval
Sho’rlangan maydonlarning hajmi, sho’r yuvish soni va me’yorlari

Tuproqlar

Maydoni, ga

Sho’r yuvish-
ning umumiy
me’yori, m3/ga

Sho’r
yuvish
soni

Sho’r yuvish-
ning o’rtacha me’yori,/ga

Sug’oriladigan yerlar

Kuchsiz sho’rlangan

82

2000

1

2000

O’rtacha sho’rlangan

46

4000

2

2000

Kuchli sho’rlangan

18

6000

3

2000

O’zlashtirilgan yerlar

O’rtacha sho’rlangan

24

8000

4

2000

Sho’rxok

8

14000

7

2000

Keyingi navbatda brigadalar bo’yicha sho’rlangan tuproqlar maydoni ko’rsatilib, ularning hajmi sug’oriladigan – gektar hisobida aniqlanadi (24-jadval).
Sho’ri yuviladigan maydon hajmini sug’oriladigan gektar hisobida aniqlash uchun, uni sho’r yuvish soniga ko’paytirish zarur. Masalan: 1 brigadada hammasi bo’lib 28 ga sho’rlangan yer bo’lib, uning 15 gektari kuchsiz sho’rlangan, 9 gektari o’rtacha va 4 gektari kuchli sho’rlangan bo’lsin. Ularni tegishli ravishda sho’r yuviladigan maydonlar hajmini sug’oriladigan gektar hisobida aniqlaymiz. 15x1+9x2+4x3=45 sug’-ga. Shu usulda boshqa brigadalar bo’yicha ham hisoblashlar o’tkazilib jamlash yo’li bilan xo’jalikdagi sho’ri yuviladigan maydonlar hajmi sug’oriladigan gektarlarda aniqlanadi.
So’ng esa sho’ri yuviladigan maydonlar dekadalar bo’yicha taqsimlanib chiqiladi. Sho’r yuvishni eng qulay o’tkazish mudatti bu kuz va erta qish oylaridir (oktyabr, noyabr, dekabr).
Sho’ri yuviladigan maydonlar sharoitiga ko’ra har kuni har bir sug’oriladigan gektarga 1-2 tadan suvchi ajratiladi. Sho’r yuvish rejasida yuviladigan maydonlarga qaysi sug’orish tarmog’idan suv berilishi ham ko’rsatiladi. Kanallardan suvni deyarli bir hil miqdorga yetkazib turish uchun brigadalar va xo’jalik bo’yicha sho’ri yuviladigan maydonlar hajmi dekadalar bo’yicha iloji boricha teng taqsimlanishi kerak.
20-jadval
Brigadalar va xo’jalik bo’yicha sho’ri yuviladigan maydonlar hajmi (sug’oriladigan – gektar hisobida)

Br.
Soni

Sho’r yuviladi-
gan may
don, ga

Shu jumladan

Sug’oriladigan-gektar hisobiga yuviladi-
gan maydon

1 marta yuviladi-
gan (kuchsiz sho’rlan-
gan)

2 marta yuvila-
digan (o’rtacha sho’rlan-
gan)

3 marta yuvila-
digan (kuchli sho’rlan-
gan)

4 marta yuvila-
digan (kuchli sho’rlan-
gan)

7marta yuvila-
digan (sho’r-
hok)

Sug’oriladigan yerlar

1

28

15x1

9x2

4x3

-

-

45

2

32

17x1

10x2

5x3

-

-

52

3

27

16x1

8x2

3x3

-

-

41

6

36

21x1

11x2

4x3

-

-

55

7

23

13x1

8x2

2x3

-

-

35

O’zlashtirilgan yerlar

8

32

-

-

-

24x4

8x7

152




178

82x1

46x2

18x3

24x4

8x7

380

Sho’r yuvishni sho’rxok, kuchli sho’rlangan yerlardan boshlash maqsadga muvofikdir. Umuman olganda, sho’r yuvish rejasi ushbu jadvalda ko’rsatilgandek ifoda etiladi.
21-jadval
Xo’jalik sho’r yuvish rejasi

Sug’orish tarmog’i

Brigada soni

Sho’r yuvila-
digan maydon sug’-ga

Sug’oriladigan - gektar hisobida
yuvish kerak

1-10 XI

11-20 XI

21-30 XI

1-10 XII

Sug’oriladigan yerlar

R-1

1

45

-

23

22

-

R-1

2

52

-

27

25

-

R-1

3

23

-

23

-

-

Jami:

120

-

73

47

-

R-2

5

18

18

-

-

-

R-2

6

55

28

27

-

-

R-2

7

35

18

17

-

-

Jami:

108

64

44

-

-

O’zlashtirilgan yerlar

R-3

8

152

38

38

38

38

Hammasi bo’lib:

380

102

155

85

38

Sho’r yuvish ishlari rejalashtirilgandan so’ng brigadalar va xo’jalik bo’yicha sho’ri yuviladigan maydonlarga kanallardan suv taqsimlash rejasi tuziladi (26-jadval).
Buning uchun sug’orish gidromoduli (qnt) aniqlanadi. Sug’orish gidromoduli 1 ga maydonga 1 sekundda beriladigan litr hisobidagi suv miqdoridir. Agar sho’r yuvish me’yori (m) 2000 m3/ga va davomiyligi (t) 10 kun bo’lsa, sug’orish gidromoduli quyidagiga teng:

Yüklə 18,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   144   145   146   147   148   149   150   151   152




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin