«dehqonchilik va meliorasiya asoslari»

Kafedra mudiri, professor K.M.Mo’minov

№	M U N D A R I J A	bet
1.	Fanning o’quv dasturi................……………………………………..
1.1.	Fan namunaviy o’quv dasturi…….……………..…………………..
1.2.	Fanning ishchi o’quv dasturi…………………………………………
2.	O’quv-metodik material………………………….………...................
2.1.	Maruza matnlari………………….………………………………….
2.2.	Amaliy mashg’ulotlar………………………………………………….
2.3.	Laboratoriya mashg’ulotlari…………………………..........………..
2.4.	Seminar mashg’ulotlari …………………………............…………….
2.5.	Mustaqil talim uchun materiallar……………………..............……
3.	Glossariy…………………………………………..............……………
4.	Fan bo’yicha xorijiy adabiyotlar (elektron shaklda)…………………
5.	Har bir mavzu uchun taqdimotlar (elektron shaklda)……………..
6.	Qo’shimcha o’quv va ilmiy (maqolalar) materiallar (elektron shaklda)………………………………………………………………….
7.	Mavzuni o’zlashtirish uchun qo’shimcha videolar, keys-stadilar va hakoza materiallar (elektron shaklda)………….……………………..

1-Mоdul

FANGA KIRISh.

Reja:

1.Kirish.Dehqonchilik fanining rivojlanish tarixi.
2. Dehqonchilikning ilmiy asoslari.
a) o’simliklarni hayot omillariga munosabati va ularni boshqarish yo’llari.
b) o’simliklarning o’sishi uchun zarur sharoitlar.
3.Dehqonchilikning asosiy qonunlari



1 . Dehqonchilik qishloq xo’jaligining asosiy tarmoqlaridan biri bo’lib, aholini oziq-ovqat, sanoatni xom-ashyo, chorvachilikni esa yem-xashak bilan ta’minlaydi. Ekinlardan sifatli va yuqori hosil olish maqsadida ularni parvarish qilish usullari, tuproq unumdorligini fizikaviy va biologik yo’llar bilan oshirish tadbirlarini o’rgatadigan fandir.
O’zbekiston Respublikasi konstitusiyasi 55-moddasiga muvofiq tabiiy obyektlari, jumladan yer umumhalq boyligidir va ular davlat muhofazasida turadi. Yerdan ilm-fan tavsiyalari asosida samarali foydalanish, uning muhofazasini to’g’ri ta’minlash, shak-shubhasiz qishloq xo’jaligini rivojlanishining asosiy omillaridan biridir.
Tuproqni har tomonlama yaxshilash, hosildorligi va iqtisodiy samaradorligini oshirish qishloq xo’jaligini kelgusidagi rivojining muhim masalalaridan biridir. Ishlab chiqarishning har qanday vositalaridan to’g’ri va samarali foydalanish ko’p jihatdan uning eng muhim xususiyatlarini qanchalik chuqur va har tomonlama o’rganishga bog’liq. Bu eng avvalo tuproqqa tegishli bo’lib, undan oqilona foydalanish, tuproqning unumdorligini oshirish, tuproqning sifati, bonitirovkasi, iqtisodiy bahosini, muxofazasini bilish, tuproqqa ishlov berish usullari, o’g’itlash, tuproqning fizik xossalari asosida, qulay agrotexnika muddatlaridan muayyan texnologik ketma-ketlikdan foydalanish, tuproq eroziyasiga, sho’rlanishiga, zichlanishiga va boshqalarga qarshi tadbirlar muayyan elementlar aniq qonunchilik yuli bilan boshqarishni talab qiladi. Vujudga kelgan vaziyatda O’zbekiston respublikasining “Yer kodeksi” (1998 y. 30 aprel). «Yer kadastri to’g’risida» (1998y. 28 avgust) qonun va boshqa agrar sohadagi islohotlarni huquqiy jihatdan ta’minlovchi qonunlar va me’yoriy hujjatlarning qabul qilinishi. “Qishloq xo’jaligida islohotlarni chuqurlashtirish dasturi (1998-2000)”-tuproqdan oqilona foydalanish, muhofaza qilish, qishloq xo’jaligini ilmiy jihatdan ta’minlashning huquqiy asosini yaratadi.
Yer qishloq xo’jalikda ishlab chiqarishning asosiy va hyech narsa bilan almashtirib bo’lmaydigan vositasi hisoblanadi. Ishlab chiqarish vositasidan to’g’ri foydalanish tufayli yerning unumdorligi ortadi bu esa qishloq xo’jaligini yanada rivojlantirishni ta’minlaydi. Tuproq bizning bebaho xazinamiz, rizq– ro’zimiz. Yer taqdiri – el taqdiri deydilar. Yer elni boyitadi, el ham yerni boyitishi kerak. Tabarruk zamin sahovatidan oqilona va unumli foydalanish unga kuch quvvat baxsh etuvchi omillarni ishga solish dehqonchilik oldida turgan asosiy vazifalardan biri hisoblanadi.
Respublikamizning umumiy yer maydoni 2001 yil 1 yanvardagi malumot bo’yicha 44896,9 ming gektar, shundan sug’oriladigan maydon 4 mln. 273,3 ming gektar yoki umumiy maydonning 9,5 % ni tashkil qiladi, bundan 650 ming gektar aholiga xususiy tamorqa sifatida berilgan. Fermer va dehqon xo’jaliklariga ajratilgan yer maydoni 2002 yilning 1 yanvarida 1054,7 ming gektardan oshib ketdi va ularning soni 55,445 ta tashkil etadi.
Respublikamiz aholisi soni yildan-yilga ko’payib ketmoqda. Kishi boshiga to’g’ri keladigan ekin maydoni esa tobora kamayib, hozir 2001 yilning boshiga kelib u 0,16 gektarni tashkil etadi (Abdug’aniyev A. Yadiyarova Sh. 2002y). Bu ko’rsatkichlar AQSh-0,52, Fransiyada-0,34, Qozog’istonda-1,54, Qirg’ozistonda-0,26, Ukrainada-0,59, Rossiyada-0,67, gektarga teng. Hozirgi vaqtda respublikamizda sug’oriladigan maydonlarining 1,5 mln. gektariga paxta va 1,3 mln. gektardan ziyed maydonga lalmi va suvli g’alla ekilmoqda. Iqtisodiy islohatlar O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng birinchi navbatda qishloq xo’jaligida boshlandi. Buning o’ziga xos ramziy ma’nosi bor, chunki aholining 60 % dan ko’prog’i, ish bilan band aholining 44% qishloq joylarda yashab mehnat qilmoqda, yalpi ichki mahsulotning 30%, valyuta tushumining 55%, tovar mahsulot almashuvining 70%, oziq-ovqat mahsulotlarining 90% agrar sektor hissasiga to’g’ri keladi. (R.Xusanov, 2001y).
Ma’lumki AQSh, Yaponiya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Janubiy Koreya va iqtisodiy taraqqiy etgan boshqa davlatlarda qishloq xo’jaligida band bo’lganlar umumiy mehnatga qobiliyatli aholining 2,5-7% dan ortmaydi. Respublikamizda g’alla mustaqilligiga erishish, g’o’za va boshqa ekinlardan yuqori hosil olish, tuproq unumdorligini yanada oshirish, undan oqilona foydalanish dehqonchilikda mavjud bo’lgan asosiy yechimi kechiktirib bo’lmaydigan masalalardir. Demak, dehqonchilik bo’lmasa hayot ham oziq-ovqat ham bo’lmaydi. Aholini o’sib borayetgan ehtiyojini qondirish uchun yerlardan oqilona foydalanish, ekinlar hosildorligini oshirish talab etiladi.