Denov davlat universiteti tarix kafedrasi

Mavzu: XI-XV asrlarda Angliya


Reja:
1.Vilgelm Istilochinig idora qilishi.
2.’’Dahshatli sud kitobi’’va XI asrda ingliz dehqonlarining ahvoli.
3.Genrix II Plantagenetning islohotlari.
4.Buyuk Erkinlik xartiyasi.
5.Angliyada parlamentning vujudga kelishi.
6.Uot Tayler qo’zg’oloni va uning ahamiyati.
7.Ingliz millatining tarkib topa boshlashi.
Tayanch iboralar:
Uilyam I Fotix, arxiyepiskop, Normandiya gertsogligi, ‘’Dahshatli sud kitobi’’, villanlar, servlar, frigolderlar, bordorilar, kottarilar, parlament, petitsiya,‘’Oq va qizil gullar urushi’’,Buyuk Erkinlik xartiyasi, ‘’Baronlar kengashi’’, Plantagenetlar dinastiyasi, Shaxmat doskasi palatasi, jon solig’i, Uot Tayler qo’zg’oloni,Tyudorlar sulolasi.

Kanut Datskiy davlati (1017-1035), (Daniya,Norvegiya,Shvetsiya,Angliya va Shotlandiya) a’zo edi, parchalanib ketgandan keyin Angliyada Eduard Ispovednik 1042 yilda normannlar yordamida milliy qirollikni tikladi va (1042-1066 yillarda boshqardi). U o’zini monaxlarga xos bo’lgan tabiati bilan ‘’Xudojoy’’laqabini olgan. Eduard davrida mahalliy amaldorlarning mamlakatni boshqarishdagi ta’siri kuchaydi.

Anglo-saks zodagonlarining bir qismi daniyaliklarga moyil edi.Eduard boshchiligidagi ikkinchi bir qism zodagonlar fransuz-normann gertsogi Vilgelm bilan ittifoq tuzishga harakat qildi.
1066 yilda Eduard vafot etgandan keyin zodagonlar mahalliy zodagonlar mahalliy anglo-saks feodali-Uesseks gertsogi Garoldni qirol etib saylashdi. Lekin Vilgelm ‘’Eduard vasiyati’’ni pesh qilib, taxtni zo’rlik bilan olishga qaror qildi va 1066 yil sentabr oyida 15ming kishilik armiya bilan La-Mansh bo’g’ozidan o’tib, inglizlar yerini janubiy qismini egalladi.
Inglizlar va normannlar o’rtasidagi hal qiluvchi jang 1066 yil 14 oktabrda Gastings yaqinidagi Senlak degan joyda bo’lib,bunda nisbatan yaxshi qurollangan normannlar g’alaba qozondilar, qirol Garold jangda halok bo’ladi.
Vilgelm boshliq normandiya gertsogligi g’alaba qozonadi.
Normandiya gertsogi Vilgelm 1066 yil 25 dekabrda Londonga kiradi,Vilgelm I (inglizcha Uilyam I)’’Fotih’’(Istilochi) laqabi bilan Angliya taxtiga o’tiradi va 1066-1087 yillarda boshqaradi. Normannlarga qarshi eng yirik qo’zg’olonlar1068 yilda Mersiya va Nortumbriyada bo’ladi. Bu qo’zg’olonlarga Daniya qiroli yordam berishiga qaramay Vilgelm qo’zg’olonni bostiradi va qo’zg’olonchilardan qattiq o’ch oladi. Ancha obod bo’lgan York va Durgam vodiylari normannlar tomonidan vayron qilindi.
Normannlar bosqinchiligi Angliyada yirik yer egalarini feodal tabaqani yangiladi, ya’ni anglo-saks feodallarining deyarli barcha mulklari tortib olindi va kelgindi normann va fransuz feodallariga bo’lib berildi.Angliyadagi yirik normann feodallari ‘’baronlar’’deb ataldi.
Mamlakatdagi barcha yerlar feodal mulki hisoblangan xo’jalikka, ya’ni ‘’manorlar’’ga bo’lindi.
Angliyadagi barcha cherkovlarda, yuqori diniy lavozimlardagi anglo-sakslar bo’shatilib, fransuz-normann ruhoniylari qo’liga o’tdi.
Uilyam I Kenterberi arxiyepiskopi (bosh ruhoniysi) qilib, Lanfrakni tayinladi. Anglo-saks tilida toat-ibodat qilish taqiqlandi, monastrlar fransuzlar uslubida qayta ta’mirlandi. Angliyada qirol hokimiyati kuchaya bordi. O’z hokimiyatini kuchaytirish maqsadida normannlar Angliya boylab ko’plab qal’alar qurdirdi. Ulardan eng mashhuri Londondagi Tauer (bo’lib, u hozirgacha mavjud).
1086 yil Vilgelm I tomonidan Angliya aholisining rо‘yxatga olish o’tkazildi, bu XI asrdagi faqat Angliyada emas, balki butun Yevropadagi katta tadbir edi.
Vilgelm tomonidan Angliyaning barcha shahar va qishloqlariga maxsus vakillar yuborilib, ularning vazifasi har bir jamoaning ko’zga ko’ringan vakillari bilan savol-javob o’tkazib mamlakatning iqtisodiy hayoti haqida ma’lumot ilish edi.
Royxatga oluvchilar savollariga faqat haqiqatni aytib javob berish haqida qasamyod qildirilishi aholini bu tadbirni qo’rqinch bilan qarshi olishga to’g’ri keldi.Shu tufayli royxat varaqalarini ‘’Dahshatli sud kitobi’’deb atadilar,ayrim adabiyotlarda u ‘’Qiyomat daftari’’deb ham ataladi.
1086 yilda qirol tomonidan o’tkazilgan aholini royxatga olishdan asosiy maqsad ; 1) mulk solig’i ‘’gilda’’ni tartibga solish va uni to’plash uchun kerakli ma’lumotlarni yig’ish. 2) qirolni uning vasallari ega bo’lgan yer va daromadlari va boyliklari hajmi va taqsimlanishi to’g’risida axborot bilan tanishtirish edi.
Vilgelm I ning bu tadbirni o’tkazishdan ko’zlagan eng asosiy maqsadi-mamlakatda haqiqatda qancha yer maydoni borligini aniqlash orqali xazinaga tushadigan daromadni ko’paytirish edi.
1086 yildagi rо‘yxatda dehqon­lar turli nomlar bilan ataldidilar: Ozod kishilar (frigolderlar), Angliyadagi kam yerli dehqonlar (bordarilar bo’lib, ular baronlarga qaram dehqonlar bo’lib,ularning chek yerlari bor edi), (kottarilar juda oz chek yeri bo’lib, ular asosan tomorqalardan iborat bo’lib,shu yerga ega dehqonlar edilar), (villanlar-Angliyadagi qaram dehqonlar bo’lib,ular barshchina o’tab berardilar).
1086 yilgi royxatga ko'ra Angliyada bordari va kottarilar aholini 32% ini tashkil qilib,ular 89ming kishini tashkil qilgan,villanlar esa 38% ini tashkil qilib, ular 10.600 kishini tashkil qilgan,erkin kishilar esa 12% ini tashkil qilib,33ming kishidan iborat bo’lgan.
Ingliz tarixchisi A.Mortonning ma’lumotlariga qaraganda 1086 yilda Angliya aholisi 2mln kishini tashkil qilgan.
Vilgelmning о‘g‘li Vilgelm II Malla (1087-1100) va Genrix I (1100— 1135) lar otalarini siyosatini davom ettirdilar. Qirollik ayniqsa Genrix I davrida kuchaydi. Genrix I davrida qirollik sudi kuchaytirilib, u maxsus sudyalar vaqt-vaqti bilan mamlakat bо‘ylab safarga chiqib, grafliklarda sud ishlarini amalga oshirar edilar.Sudlov palatasi’’qirollik dud kursisi’’degan nom oldi.
Uning davrida qirollikning moliyav ishlari ham takomillashtirildi.Xazinaga doir masalalar bilan shug’ullanuvchi ‘’Shaxmat taxtasi palatasi’’deb atalgan maxsus Kengash tashkil etildi.Bu Kengash taxtasi xazinaga tushgan boylikni hisoblaydigan bo’ldi.
O’zidan o’gil farzand qoldirmagan Genrix I vafotidan sо‘ng, uning qarindoshlari o’rtasida taxt uchun kurash kuchayib ketdi.Taxt Genrix I ning jiyani Stefan Bluasskiy qо‘liga о‘tdi. Ammo Genrix I ning qizi Ma­tilda ham taxtga da’vogar bо‘lib chiqdi. Matilda dastlab german imperatori Genrix V ning xotini edi, keyin esa ikkinchi nikoh bilan Fransiyadagi Anju grafi Jofrua Plantagenetga turmushga chiqqan edi.
Stefan bilan Matilda о‘rtasidagi kurash qariyb 20 yil davom etdi. 1154 yilga kelib о‘zaro urushlar tо‘xtadi. Taxt Matildaning о‘g‘li-Genrix II Plantagenetga о‘tdi.
‘’Plantagenet’’ laqabi Anji graflariga Jofruani otasidan meros tariqasida o’tgan edi.Uning otasi Fulek Anjuyskiy salib yurishlari davrida Quddus qiroli bo’lgan Bolduin II ning kuyovi bo’lib,o’zi ham 1131-1143 yillarda Quddus qirolligini boshqarib,o’zining gerbiga cho’lda o’sadigan sariq gulli o’simlik (plata genista) tasvirini ramz sifatida chizdirgan edi.Shundan boshlab,bu avlod plantagenetlar sulolasi deb atalgan. (Plantagenetlar-Anji sulolasi,ingliz qirollari sulolasi bo’lib,Angliyani 1154-1398 yillarda boshqargan mahalliy suloladir, uning asoschisi Genrix II hisoblanadi.
Genrix (1154-1189) davrida qirollikka tegishli hududlar kengaytirildi, Anji, Puate, Turen, Angliya tarkibiga qo’shildi,fransuz qiroli Lyudovik VII ni qoyib yuborgan xotini Eleonoraga uylanib,uning mulki bo’lgan Puatu, Gyuenn,Gaskon yerlariga ham ega bo’ldi.
Genrix II harbiy sohada islohot o’tkazib,asosan chet elliklardan iborat bo’lgab yollanma doimiy armiya tarqatib yuborildi, va 1181 yilda xalq lashkari tuzilib, ruhoniylar va yahudiylardan tashqari barcha kishilarga harbiy xizmat o’tashni majburiy qilib qoydi.
U sud sohasida ham islohot o’tkazib, endi har bir kishi ma’lum summa to’lash yo’li bilan o’z ishini ko’rib chiqishni feodal sudidan qirol sudiga o’tkazish mumkin edi.
U cherkov sohasida ham islohot o’tkazib, yepiskop va abbatlarni saylovi mening ishtirokimda о‘tkazilishi kerak deb talab qildi. Genrix II bu islohotni o’tkazishdan maqsadi cherkov hokimiyatini qirol hokimiyatiga boysundirish edi.Genrix II cherkov islohotini o’tkazish va bu borada ruhoniylar orasida tayanchga ega bo’lish maqsadida o’ziga eng yaqin kishi bo’lgan Foma Beketni Kenterberi arxiyepiskopi darajasiga ko’tardi.
Shundan so’ng 1164 yilda Klarendon shahridagi cherkov yig’inida quyidagilar e’lon qilindi :
1)arxiyepiskoplar qirolning vassallaridir va ular dunyoviy feodallar qirolga qanday majburiyatda bo’lsalar, ruhoniylar ham xuddi o’shanday tartibda boysunadilar.
2)din vakillari faqatgina cherkov sudida sudlanib qolmasdan, balki qirol sudiga ham chaqiriladi.
3)cherkovdan chetlatish faqatgina qirol roziligi bilan bo’lishi mumkin.
4)cherkov yerlari xazinaga boshqalar qatori soliq to’lashi zarur.
5)diniy shaxslarga qirolning ruxsatisiz Rim papasiga arz qilib borish va Angliyadan chiqib ketish taqiqlanadi.
Bu narsa ingliz cherkovining to’liq qirol hokimiyatiga boysunishiga olib kelardi.
Kutilmaganda Klarendon qaroriga qirol juda katta umid tikkan Foma Beket qarshi chiqdi. Darg‘azab bо‘lgan Genrix II qaysar arxiyepiskopdan qutulishga qaror qildi va Beketni о‘ldirishni о‘zining ikki ritsariga buyurdi. 1170 yil Foma Beket ibodat qilayotgan paytda ikkita ritsar tomonidan о‘ldirildi, bu voqea Rim papasi qulog’iga yetib bordi. Papa agar qirol Foma Beketni ata-yin о‘ldirganligi aybini yuvmasa va cherkov ishiga aralashishni tо‘xtatmasa, u cherkovdan quviladi, deb dо‘q-pо‘pisa qildi. Genrix II ancha yon berishga majbur bо‘ldi. Qirolni papalik tomonidan tahqirlanishi mamlakat ichkarisidagi baronlarni g’azabini keltirib,baronlar Genrix II ga qarshi o’g’illarini qurollantirdilar.
1189 yilda qirolga qarshi fitnada qiro­licha Eleonora va shahzodalar ham qatnashishdi. Ana shunday tо‘s-tо‘polonlar vaqtida Genrix II vafot etdi.
XIII asr boshida Angliya siyosiy kurashlar maydoniga aylandi.Bu kurash ayniqsa Genrix II ning о‘g‘illari Richard I Sher Yurak (1189-1199) va Ioann (Jone) Yersiz (1199-1216) davrlarida kuchaydi.
Ioann Yersizning obro’siga zarba bergan birinchi sabab, Angliyaning Fransiya bilan bo’lgan to’qnashuvi va bu to’qnashuvda inglizlarning mag’lubiyati bo’ldi.Angliya shimoliy Fransiyadagi Normandiya, Anji, Turen, Puatuning bir qismidan mahrum bo’ldi.
Yuqoridagilar mamlakat ichida uning obro’sizlanishiga olib keldi va Ioann Yersizni 1215 yilda o’z baronlari bilan to’qnashtirdi. 1215 yil yozida ritsarlar va shaharliklar tomonidan qo’llab-quvvatlangan baronlar Ioannga qarshi ochiq urush e’lon qildilar.Qirol esa o’z dushmanlarining kuch jihatdan ustun ekanligini sezib,1215 yil 15 iyunda qo’zg’olon ko’targanlarning talablari bayon qilingan hujjatni imzolashga majbur bo’ldi.Bu hujjat o’rta asrlar Angliya tarixida ‘’Buyuk erkinlik xartiyasi’’nomi bilan mashhurdir. (Xartiya gr.yorliq,qo’lyozma,hujjat bo’lib,ijtimoiy-siyosiy ahamiyatga ega bo’lgan ba’zi bir hujjatlar nomi.Angliyada Buyuk erkinlik xartiyasi,yoki, 1814 yilda Fransiya Konstitutsiyasi xartiya deb atalgan, hozirgi kunda bu atama iste’moldan chiqib ketdi,o’rta asrlarda esa u juda keng tarqalgan edi).
Xartiya 63 moddadan iborat bolib, u Angliya Konstitutsiyasining asosini tashkil etadi va u lotin tilida tuzilgan edi. Uning asosiy moddalari baronlar va ruhoniylar manfaatini ifodalagan.Unga ko’ra feodallar o’z yer-mulklarini meros qoldirish huquqiga ega bo’ldilar.
Qirol cherkovning erkin saylovlariga rioya qilishni,vassallaridan odatdagidan ko’proq to’lovlar olmaslikni, baronlarni qamamaslik,ularning mol-mulkidan mahrum etmaslik shartlarini qabul qildi.
Xartiyadagi 4modda Uel’s va Shotlandiyaga taaluqli,3modda cherkov ishlariga tegishli,30modda dunyoviy va diniy baronlar manfaatlariga doir,7modda ritsarlar va frigolderlarga tegishli,3modda shaharliklarga tegishli.Qolgan13modda hukumatning ma’muriy-huquqiy tashkilotlarining faoliyatini yaxshilash talablari o’z ifodasini topgan edi.
1216 yilga kelib qirol Ioann vafot etadi.Uning vorisi yosh o’g’li Genrix III (1216-1272) baronlar qо‘lida uzoq vaqtgacha qurol bо‘lib qoldi.
1258 yil 30 aprelda baronlar Genrix III ga talabnomalarini qoyadilar, chunki 1258 yil mart oyida Genrix III baronlar va ritsarlarga daromadlarini tо‘rtdan uch qismini qirol xazinasiga tо‘lashlarini talab qilgan edi.
Baronlar o’z talabnomalarida ;
1)Qirol atrofida kelib chiqishi fransuz bo’lgan amaldorlarni lavozimidan bo’shatish va Angliyadan chiqarib yuborish.
2) 24 kishidan iborat baronlar Kengashi maslahati bilan ish yuritish.
Qirol bu talablarni bajarishga majbur bo’ldi.
1258 yil 11 iyunda baronlar va katolik cherkovi oliy ruhoniylari (prelatlar) Oksfordga yig’ildilar va o’zlarini 29 banddan iborat talabnomalarini (petitsiya) qirolga taqdim qildilar.
Petitsiyada ular quyidagi talablarni ilgari surdilar ;
1)Qirollik yashaydigan qasrlarni qo’riqlash Angliya qirolligi hududida tug’ilgan ishonchli fuqarolarga topshirilishi kerak ;
2)Dengiz qirg’oqlaridagi qasrlar ham ishonchli fuqarolar tomonidan qo’riqlanishi lozim’
3)Baronlar Kengashi roziligisiz hech kimga Angliya qirolo’ligi hududidagi dengiz qirg’oqlari va unga qo’shni bo’lgan qirg’oqlarda qasrlarni mustahkamlashga ruxsat berilmasin.
Qirolga topshirilgan arznoma ko’rib chiqilgach, baronlardan iborat 24lar kengashi to’liq tashkil qilindi va islohotlar o’tkazildi.
Baronlarning Oksfordda tо‘plangan «quturgan parla­menti» tez orada Konstitusiya ishlab chiqdi. Bu alohida Konstitusiya qirolni baronlarning doimiy nazoratiga topshirdi.
Baronlar o’rtasida qirolga nisbatan birlikni bo’lmaganligi natijasida ular ikki guruhga; qirol tarafdorlari va qirolga qarshi tomonga bо‘linib ketdi.Qi­rolga qarshi tomon kuchlariga asli Fransiyalik bo’lgan Simon de Monfor boshchilik qildi.
1263 yilda yuqoridagi guruhlar o’rtasida kelishmovchilik fuqarolar urushini boshlanishiga olib keldi.
1264 yil 14 may kuni Lyusi yonidagi jangda Simon de Monfor boshchiligidagi qo’zg’olonchilar qirol Eduard qo’shinlari ustidan g’alaba qozonib, qirol Eduard asir qilib olindi.
Uch kishidan iborat Simon de Monfor boshchiligida mamlakatni boshqarish uchun komissiya tuzildi.
1265 yil yanvarda Simon de Monfor mamlakatni boshqarish komissiyasi majlisini chaqirdi va bu majlisga baronlardan va yepiskoplardan tashqari, har bir graflikdan va kattaroq shaharlardan ikkitadan vakil taklif etdi.Bu amalda, Angliya parlamenti faoliyatining boshlanishi edi.Shunday qilib,fransuz General shtatlariga o’xshash, Angliyada birinchi marta uch toifa vakillaridan iborat parlament chaqirildi.
Simon de Monforga hokimiyat tepasida uzoq vaqt turish nasib qilmadi. Shahzoda Eduard asirlikdan qochib, qirollikka keladi va qirollik kuchlarining asosiy tashkilotchisi bо‘lib qoladi.
1265 yil 4 agustda Ivzem yonidagi jangda Monfor mag‘lubiyatga uchradi va о‘ldirildi.
Edu­ard I nomi bilan (1272-1307) yillarda boshqardi.U o’z mavqeini kuchaytirish uchun Shotlandiya va Uel’s bilan urush olib borib, 1282 yil Uelsni istilo qildi.
Shotlandiya bilan urush olib borishdagi moliyaviy qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun, soliq undirishni qonunlashtirish uchun 1295 yilda parlamentni to’liq tarkibda chaqirdi.
Bunda har bir grafliklardan dvoryanlar, ruhoniylar va shaharliklardan, ya’ni, har bir ijtimoiy tabaqa vakillaridan ikki kishidan iborat vakillar qatnashdilar.Bu parlamentning tarkibi kelajakda ana shunday yig‘ilishlar uchun namuna bо‘lganligidan, uni keyinchalik «namunali parlament» deb atadilar.
Shu vaqtdan e’tiboran Angliya par­lamenti muntazam suratda yig‘iladigan bо‘ldi, parlament, 1297 yildan boshlab, soliqlarni tasdiqlash huquqini qo’lga kiritdi.
XIV asrda, ya’ni yuz yillik urush davom etayotgan yillarda Eduard III (1327-1377) parlamentni tez-tez (deyarli har yili) chaqiradigan bо‘ldi, sababi, urush katta xarajatlar talab qilar edi. Pulga muhtoj qirol har safar parla­mentga murojaat qilib, undan kо‘mak sо‘rashga majbur bо‘lardi.
1343 yildan boshlab parlament ikki palataga bо‘lindi. Yuqori palata lordlar palatasi deb atalib, u ruhoniy lordlar, arxiyepiskoplar, yepiskoplar, eng yirik monastrlarning abbatlari (katolik monastriga qarashli mulk egalari) va dunyoviy lordlar (baronlar)dan iborat bо‘lardi.
Umum palata deb atalgan quyi palata grafliklarning vakillari bо‘lgan ritsarlar va shaharliklardan ibo­rat edi.
Yuz yillik urushdagi muvaffaqiyatsizliklar munosabati bilan XIV asrning 70-yillarida Angliya-ning ahvoli mushkullashdi. Ingliz feodallarini Kresi va Puate yonidagi erishgan ajoyib g‘alabalari zamoni tugab, ular birin-ketin mag‘lubiyatga uchray boshladilar. Endilikda о‘ljalar kelish о‘rniga, urush endi yangi-yangi xarajatlar qilishni talab qilardi. Ingliz hukumati parlamentdan soliqlarni oshirishni sо‘rashga majbur bо‘ldi.
1377 yilda, yangi qirol Richard II (1377-1399), (Eduard III ning nevarasi) idora qila boshlagan dastlabki yilda parlament jon solig‘i joriy qildi, bunday soliq Angliyada ilgari hech qachon bо‘lmagan edi. 14 yoshli va undan yuqori har bir erkak va ayol bu soliqni tо‘lashga majbur edi.
1380 yili jon solig’i uch baravarga oshiriladi.Soliqni yig’ishdagi suiiste’molliklar, nohaqliklar Angliyada xalq qo’zg’oloniga sabab bo’ladi.
Kambag’al ruhoniylar va rohiblardan xalq voizlari yetishib chiqadi. Xalq orasida katta obro’ga ega bo’lgan Jon Boll o’z va’zlarida «Odamato yer haydab, Momohavo charx yigirganda kim dvoryan bо‘l­gan?» deb aytgan kinoyali sо‘zlari qishloqlarda tez-tez takrorlangan.
Qo’zg’olon1381 yil may oyida Esseks grafligida boshlandi.Bu graflikda dehqonlar jon solig‘i yig‘uvchilarni haydab yuborib, ularni ba’zilarini о‘ldirdilar.Qо‘zg‘olon Esseksdan tashqari boshqa Kent, Sefolk, Norfolk va boshqa grafliklarga ham yoyildi.
Qo’zg’olonga Uot Tayler (tayler so’zi- tunukasoz demakdir), Jon Boll, Jek Stroular boshchilik qildilar.
1381 yilning 13,14,15 iyun kunlari qо‘zg‘olonchilar poytaxtni egallab turdilar.
Ular qirolga qо‘zg‘olonchilarning talablari yozilgan petitsiyani taqdim qildilar. Bu petitsiya tо‘rt moddadan iborat edi: 1) Krepostnoy huquqni bekor qilish; 2) qо‘zg‘olonchilarga umumiy avf berish; 3) mamlakatda barcha savdo-sotiq qilishga erkinlik berish; 4) 1 akrgacha (40-sotix) hajmdagi yer uchun 4 pens miqdorida ijara haqi belgilash.
14 iyun kuni qirol muhri bosilgan yuzlab yorliqlar qo’zg’olonchi dehqonlarga tarqatildi. Qanoat hosil qilgan dehqonlar shu kuni kechqurun Londondan chiqib ketdilar.Dehqonlar orasida parokandalik boshlanganini sezgan hukumat ma’murlari 15 iyun kuni Uot Taylerni xoinona о‘ldirdilar. Londondan jо‘natilgan jazo otryadlari qо‘zg‘olonchilardan qattiq o’ch oldilar.
Qо‘zg‘olonning yengilishining asosiy sabablari quyidagilar; 1) qo’zg’olonni puxta ishlab chiqilgan dasturi yo’qligi; 2) qo’zg’olonchilar o’rtasida tashkiliy jihatdan uyushganlik va birlikning yo’qligi; 3) qo’zg’olonchilarning yomon qurollanganligi va ularga yaxshi qurollangan ritsarlar armiyasining qarshi turganligi; 4) qo’zg’olonchilar qirol hokimiyatidan o’sha davrda real amalga oshirib bo’lmaydigan talablarni bajarishni talab qilganliklari edi.
Plantagenetlar dinastiyasini sо‘nggi vakili qirol Richard II ni о‘zining tog‘avachchasi, Lankaster gertsogi Genrix taxtdan ag‘darib, о‘ziga Genrix IV deb nom oldi (1399-1413y).
Richard qasrga qamaldi va tez orada vafot etadi.
Genrix IV ning bunday yo’l tutishiga sabab, Eduard III ning katta o’g’illarining farzandlari ham taxtga da’vo qilishga qonuniy jihatdan haqli edilar.
Genrix IV va Genrix V (1413-1422) davridagi ularga qarshi chiqishlarga jur’at eta olmagan taxt da’vogarlari,zaif va kasalmand Genrix VI (1422-1471) davrida bosh ko’tarib chiqishdi.
Qirolning asosiy dushmani York gertsogi bo’lib,uning bayrog’ida oq atirgul tasviri bor edi.
Qirol bayrog’ida esa (lankasterlar dinastiyasidan edi) qizil atirgul tasviri bor edi.
Xalq ommasining Lankasterlar dinastiyasiga bo’lgan nafratidan foydalanib,gertsog Richard Yorkskiy tarafdorlari tezroq hokimiyatni qo’lga olishga intildilar.
Genrix VI betobligi sababli 1455 yilda Richard Yorkskiy qirollik regenti deb e’lon qilindi.Biroq Lankasterlar tarafdorlari tez orada Richard Yorkskiyni regentlik vazifasidan chetlatdilar.1455 yili Lankasterlarni (lankasterlar-1399-1461yillarda Angliyani boshqargan dinastiya) Yorklarga qarshi boshlagan urushida dastlab lankasterlarni qo’li baland keldi. 1460 yildagi jangda Richard Yorkskiy o’ldirildi.Uning boshi tanasidan judo qilinib,qog’oz toj kiygizilgan kalla osib qoyildi.Ammo o’ldirilgan Richardni o’g’li Eduard Yorklar to’dasiga boshchilik qildi, u lankasterlarni ikki marta mag’lubiyatga uchratib,Londonni bosib oldi va o’zini Eduard IV nomi bilan qirol deb e’lon qildi. Genrix VI esa Tauer zindoniga qamab qoyildi va 1471 yilda o’ldirildi.
Eduard IV York (1461—1483) idora qildi.
Qonli to’qnashuvlar ko’p bo’lgan Oq va Qizil gullar urushi 1455-1485 yillarda bo’lib o’tdi va Angliya o’z aholisining 4/1qismini yo’qotdi.
Eduard IV parlamentni istar-istamas chaqirar edi. Tez orada Yorklarning о‘z oilalari ichida kurash boshlanib ketdi. 1483 yil Eduard IV vafot etgandan keyin uning ukasi Richard III hokimiyatni egalladi va о‘zining ikkita jiyani Eduard IV ning bolalarini о‘ldirdi. Bu voqeadan keyin Eduard IV oilasining tarafdorlari Lankasterlarning qolgan-qutgan odamlari bilan birlashib, Richard III ni hokimiyat tepasidan ag‘dardilar.
Qat’iy jang 1485 yil 22 avgustda Bosvort degan joyda bо‘ldi. Richard III jangda mag‘lubiyatga uchradi, Genrix Tyudor g‘olib chiqdi. Lankasterlar dinastiyasiga qarindosh bо‘lgan Genrix Tyudor shu yerning о‘zidayoq Genrix VII nomi bilan qirol deb e’lon qilindi. Genrix VII (1485-1509) Eduard IV ni qizi Yelizaveta Yorkka uylandi va bir-biriga dushman bo’lgan har ikkala sulolani birlashtirdiu.
Genrix VII davrida qirol hokimiyati kuchayib boradi, urushlarda qirilib ketgan normann zodagonlari o’rniga, qirol lordlar palatasiga kiritgan yangi anglo-saks zodagonlari uning ishonchini qozondilar.Umumpalataga taklif qilingan ritsarlar va shaharliklar ham qirol kiritgan qonunlarni tasdiqlar, unga yangi soliqlar yig’ishga ruxsat berar edi.
Genrix VII Tyudor davrida (Tyudorlar sulolasi-1485-1603 yillarda Angliyani boshqargan sulola) parlament yig’ilishlari davom etdi.