Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Postsovet məkanında  ərazisinə  və  əhalisinin sayına 
görə  ən iri respublika olan Rusiya Federasiyası  əhalisinin 
sayının azalmasına baxmayaraq, bu istiqamətlərdə (gəlir 
səviyyəsi də daxil olmaqla) öz liderliyini qoruyub 
saxlayacaqdır. UNFPA-nın verdiyi proqnoza görə, 
Rusiyanın əhalisi 2050-ci ilə qədər 34 milyon azalaraq, 107 
milyona enəcəkdir (2011-ci ilə olan məlumata görə 142 
milyondan bir qədər artıqdır). Sonuncu proqnozlara görə, 
orta uzunömürlülük kişilər üçün 59, qadınlar üçün isə 72 
yaşa bərabər olacaqdır.  
Kişilərə aid bu göstərici keçmiş sovet respublikaları 
içərisində  ən aşağı göstəricidir. Yalnız Türkmənistanda bu 
rəqəm Rusiya ilə eynilik təşkil edəcəkdir. Qadınlara aid 
göstəricini isə Moldova və Qazaxıstanda olacaq analoji 

---

181 
 
məlumatlarla müqayisə etmək olar. Bu sahədə qadınlara aid 
ən yüksək göstərici (75,3 il) Belorusda müşahidə 
olunacaqdır. 
Yeni müstəqil dövlətlər içərisində Rusiya, Belorus, 
Ukrayna, Ermənistan, Gürcüstan və Moldovada demoqrafik 
azalma artıq müşahidə olunmaqdadır. MDB ölkələri 
arasında Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızstan, 
Türkmənistan, Özbəkistan və Tacikistanda əhalinin sayının 
artımı gözlənilir. Özbəkistan və Tacikistanda artımın daha 
çox olacağı proqnozlaşdırılır (ildə 1,5 %).
77
  
Demoqrafların proqnozuna görə, Azərbaycan bəşər 
cəmiyyəti tarixinə dünya ölkələri arasında  əhalinin  ən 
sürətlə artdığı dövlətlərdən biri kimi daxil olacaqdır. Tarixi 
inkişafın ayrı – ayrı  mərhələlərində respublika əhalisinin 
artım sürəti müxtəlif sosial –iqtisadi, demoqrafik, milli, 
mədəni, siyasi və s. amillərin təsiri altında eyni olmamış və 
daim dəyişmişdir. Belə ki, 1897 – 2003 - ci illəri əhatə edən 
106 il ərzində dünya əhalisinin sayı 3,8 dəfə artmışdırsa, 
Azərbaycanın əhalisi daha sürətlə, yəni 4,5 dəfə artaraq 1,8 
milyon nəfərdən 8,2 milyon nəfərə catmışdır.
78
  Əhalinin 
1999 – cu ildə keçirilmiş ilk milli siyahıya alınmasının 
nəticəsi göstərir ki, 1991 – 1998 – ci illər arasında ölkə 
əhalisi 10,7 % artmışdır. 
1990-2002-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında 
əhalinin sayı 15 % artmışdır. Lakin, əhalinin ümumi 
artımına baxmayaraq, onun orta illik artım göstəricisində 
azalma meylləri müşahidə olunur. Əgər 1991-ci ildə 
əhalinin orta illik artımı 1,5 % təşkil edirdisə, 2002-ci ildə 
bu göstərici 0,8 %-ədək azalmışdır. 
                     
77
 MDB ölkələri üzrə statistik rəqəmlər http://news.bbc.co.uk/go/pr/fr/-
/hi/russian/international/newsid_7727000/7727339.stm saytından 
götürülmüşdür. 
78
 Muradov Ş.M. İnsan potensialı: əsas meyllər, reallıqlar, problemlər. 
Bakı, “Elm”, 2004, səh.26. 
182 
 
İnkişaf etmiş ölkələrdə əhalinin sayının 2,3 dəfə aza-
lacağı proqnozlaşdırılır. BMT-nin Sosial Məsələlər və 
İqtisadiyyat Departamentinin xüsusi məruzəsində (noyabr 
2004, Brüssel) göstərilir ki, 2000-2050-ci illərdə Avropanın 
əhalisi 96 mln. nəfər azalacaqdır. Məsələn, 1995-2000-ci 
illərdə Avropanın əhalisi 4,4 mln. nəfər azalmışdır. Avropa 
ölkələri bu boşluğu miqrantların hesabına doldururlar.