I-hazırlıq mərhələsidir. Bu uĢaq anadan olandan 1 yaĢa qədər dövrü əhatə edir.
II-məktəbəqədər yaĢ dövründən qabaqkı mərhələdir. Bu mərhələ 1 yaĢdan 3 yaĢa qədərki dövrü əhatə edir.
III-məktəbəqədər – 7 yaĢa qədər.
IV-məktəb dövrü -- 7 yaĢdan 17 yaĢa qədər ki, dövr.
Qısaca da olsa, bu mərhələlər haqqında məlumat verək.Göstərdik ki, I mərhələ – hazırlıq mərhələsi adlanır. Bu dövrdə uĢağın anadan olmasından sonra onda səs reaksiyaları: qıĢqırıq, ağlama meydana gəlir. Düzdür bu səslər danıĢıq səslərindən fərqli olsalar da nitq aparatının nəfəs, səs və artikulyasiya hisslərinin müxtəlif və incə hərəkətlərinin inkiĢafına kömək edir. Ġki həftədən sonra uĢağın səslərə, danıĢana reaksiya verdiyi, ağlamağı kəsmək, qulaq asmaq, səs gələn tərəfə baĢını çevirmək müĢahidə edilir. Bir ayın tamamında körpə oxuyan lay-lay mahnısı ilə sakitləĢir. Sonralar isə danıĢan adama tərəf baĢını döndərməyə, gözləri ilə onu izləməyə baĢlayır. tezliklə körpə səsin intonasiyasını fərqləndirməyə baĢlayır: mehriban səsə sakitləĢir, oynayır, kəskin səslə ağlayır.
2 ayında qığıldama yaranır və 3 ayında hecalarla səslənmə (aqu-aqu, ta-ta, ba-ba, ma-ma) baĢlanır. Hecalarla səslənmə–qeyri-müəyyən artikulyasiyalı səslərin birləĢməsidir. 5 ayında uĢaq səsləri eĢidir və ətrafdakıların artikulyasiyasına uyğun yamsılamağa çalıĢır. Hər hansı bir hərəkətin dəfələrlə təkrarı hərəkət vərdiĢlərinin möhkəmlənməsinə səbəb olur. 6 ayında yamsılama ilə uĢaq ayrı-ayrı hecaları təkrar etməyə baĢlayır (ma-ma, ba-ba-ba, ta-ta-ta, qa-qa-qa, də-də və s.).
Beləliklə, tədricən uĢaq yamsılamaqla səsli nitqin bütün elementlərinə: fonem, ton, temp, ritm, melodiklik və intonasiyaya səbəb olur.
Ġkinci yarımildə uĢaq müəyyən səs birləĢmələrini qavrayır və onları əĢya, yaxud hərəkətlə bağlayır (bip, üfə və s.). Bu, sözlərin yadda saxlanması və onlara reaksiya verməsinə kömək edir.
7-9 ayında uĢaq böyüklərin ardınca müxtəlif və çoxlu səs birləĢmələrini yamsılaya bilir.
10-11 aylarında intonasiya və Ģəraitdən asılı olma-yaraq sözlərin özlərinə reaksiya yaranır. Bu zaman uĢağın nitq mühitinin onun nitqinin formalaĢmasına çox böyük təsiri vardır. Bir yaĢında artıq ilk sözlər deyilməyə baĢlayır.
Dostları ilə paylaş: |
