Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Dil sisteminin komponentləri
Yüklə 1,65 Mb.
|
|
Dil sisteminin komponentləri
Müəyyən hallarda nitq, dil və ünsiyyət terminləri sinonim mənalarda iĢlədilir. Bunların arasında fərqi göstərmək məqsədilə hər birinin daĢıdığı anlamı aĢkarlamaq lazımdır. Dil ideyaları və təcrübələri baĢqalarına Ģərti verbal dildən istifadə etməklə ötürmək üçün istifadə edilən simvolik iĢarələrin təĢkl edilmiĢ formasıdır.
161
Ünsiyyət danıĢan tərəfindən malik olduğu informasiyanın və ideyanın hər hansı digər Ģəxslə mübadilə etmək üçün göstərilən cəhddir. Biz verbal, qeyri-verbal Ģəkildə, Ģəkillərlə, yaxud jestlər, iĢarəvi dil, yazılı dil və s-dən istifadə etməklə ünsiyyətə girə bilərik. Nitq bizim Ģifahi təqdim etdiyimiz eĢitmə-artiuulativ koddur. Yadda saxlamaq lazımdır ki, uĢaq danıĢa bilmirsə, bu o demək deyildir ki, o, kiminləsə ünsiyyət saxlamaq qabiliyyətinə də malik deyildir. Dil sistemləri ən azı üç əsas komponentə malikdirlər (Feərfəks Kauntri Pabrikskus, Dil üzrə tədris proqramının inkiĢafı, 1991): Proqmatik (Dil və danıĢıq) Semantik (Söz və cümlə) Sintaksis (Söz və qrammatika). Praqmatik komponent dildən istifadə məqsədini aĢkarlayır və bütün kommunikasiya aktı üçün özün roulunu oynayır. TəĢəbbüs irəli sürmə və danıĢığın baĢa çatdırılması, bütün bunların hamısı praqmatik komponentin tərkib hissəsidir. Nitq hissələri, məsələn müzakirə edilən mövzunun aydınlaĢdırılması, mövzuların dəyiĢdirilməsi və müzakirənin inkiĢaf etdirilməsi uĢaqların baĢa düĢməyə ehtiyacı olduqları vərdiĢlərdir. Praqmatik komponentin digər aspektinə ətraf mühit konteksti daxildir ki, bu konteksdə danıĢıq prosesi baĢ verir. UĢağın necə danıĢması və necə ünsiyyətdə olması, onun yerləĢdiyi kontekstdən, nə vaxt danıĢmasından daha çox asılıdır, nəinki danıĢığın hansı məkanda baĢ verməsindən, ətraf mühit faktorlarının kommunikasiyaya təsiri barədə məlumat dildən lazımi Ģəkildə istifadə etməyin vacib elementidir. Sematik komponentə dildə istifadə edilən simvolların mənaları daxildir. Hər bir söz müəyyən mənaya malik olur. Bir neçə söz birləĢib cümlə əmələ gətirərkən, bütöv bir fikri ifadə edir. bir qrup cümlənin məna etibarilə birləĢməsi, paraqrafı, bitmiĢ bir fikri, kitabı, oyunu və s. formalaĢdırır. Cümlədə yerləĢdiyi yerdən asılı olaraq, söz ən müxtəlif mənalara malik ola bilər. Məsələn, müəllim belə soruĢa bilər: «Sən gülləri
Sintaksis komponenti dildə sözlərin meydana çıxdığı qaydanı nəzərdə tutur. O, eyni zamanda qrammatika və sorfologiya ilə sıx Ģəkildə əlaqədardır. Sintaksisə «strukturlar» daxildir ki, bunların da vasitəsilə semantik və proqmatik komponentlər birləĢirlər.
|