Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası

 
TASSONİ  /1565-1635/.  XVII  əsr  italyan  poezi-

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
35 
yasında  zamanın  qarşıya  qoyduğu  problemlərə  cavab 
verməyə çalışan istedadlı sənətkarlardan biri də Allessandro 
Tassoni  idi.  Bir  çox müasirləri  kimi  İtaliyanın  taleyi  onu  da 
narahat  edirdi.  Tassoni  öz  həmvətənlərini  birliyə,  birləşib 
yadelli  işğalçılara  qarşı  vuruşa,  döyüşə  çağırırdı.  O,  sözün 
əsl  mənasında  vətəndaş  şair  idi.  Tassoni  həyatı  boyu 
dövrünün  bir  çox  görkəmli  adamlarının  kardinal  və 
hersoqlarının  yanında  xidmət  etmişdir.  Şairin  zəngin  ədəbi 
irsində  onun  ziddiyyətli,  döyüşkən  təbiəti  əks  olunmuşdur. 
Tassoninin  bütün  əsərlərində  bu  və  ya  başqa  bir  şəkildə 
nüfuzlara,  ehkamlara  qarşı  mübarizə  ruhu  vardır.  "İspanlar 
əleyhinə həcvlər" əsərində İtaliyanın fikir və iradəsini əzən, 
onu qul, kölə halına salan, yadelli ispanlara etiraz edir, qəzəb 
və  həyəcanını  bildirir,  həmyerlilərində  vətənpərvərlik 
duyğuları oyatmağa çalışır. "Petrarkanın poeziyası haqqında 
düşüncələr" əsərində isə Marino və onun təqlidçilərinə qarşı 
çıxır.  Petrarkanın  davamçılarını,  "quru  balqabaqlar" 
adlandıran şair Petrarkanın özünə də aman vermir, "Müxtəlif 
fikirlər" adlı əsərində isə Tassoni Aristotelin nüfuzuna qarşı 
çıxır,  nüfuzlar  qarşısında  səcdə  etməyi  və  təqlidçiliyi 
pisləyir.  Onun  Kolumbun  qəhrəmanlığına  həsr  edilən 
"Okean" poeması yarımçıq qalmışdır. 
Tassoninin  ən  mühüm  əsəri  1615-1618-ci  illərdə 
yazılan  "Oğurlanmış  vedrə"  adlı  kiçik  qəhrəmanlıq 
poemasıdır.  Poema  ilk  dəfə  1622-ci  ildə  çap  edilmiş,  sonra 
papa  VIII  Urban  və  şairin  öz    tərəfindən  yenidən  nəzərdən 
keçirilmiş  və  1630-cu  ildə  nəşr  olunmuşdur.  Tassoni  öz 
poeması  ilə  L.Pulqi,  F.Berni,  T.Folenqo  kimi  şairlərin 
ənənələrini  izləyir.  İtaliyanın  ayrı-ayrı  şəhər  və  əyalətləri 
arasında  çəkişmə  və  didişmə  poemanın  əsas  süjetini  təşkil 
edir.  Rəvayətə  görə,  Medonalılar  Bolonya  üzərinə  etdikləri 
hərbi  hücumlardan  birində  taxta  vedrəni  oğurlayıb  qənimət 
aparırlar.  Bu  vedrə  guya  ki,  indi  də  Medonada 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
36 
saxlanılmaqdadır.  Bolonyalılar  taxta  vedrəni  qaytarmaq 
iddiasına  düşürlər.  Medonalılarla  onların  arasında  ciddi 
mübarizələrə  İmperator  II  Fridrix,  onun  oğlu,  italyan  şəhər 
kommunaları, hətta Olimp allahları da qarışırlar. Komizm və 
ciddilik  bir-birinə  qarışır,  hansının  harada  başlayıb  harada 
qurtardığını  seçmək  çətinlik  törədir.  Tarixi  şəxsiyyətlərlə 
şairin  müasirləri,  dostları  və  düşmənləri  bir-birinə  qarışır. 
Tarix  və  günün  aktual  hadisələri,  şən  bir  lətifə  və  amansız 
satira bir-birini əvəz edir. Şəxsi düşmənçiliklə bütün ölkənin 
taleyi  ilə  bağlı  siyasi  düşüncələr  bir-birində  əriyir.  Bir  an 
içində komik səhnə və şəxsiyyətlər qəhrəmanlıq səhnələrinə 
keçir. 
Tassoni  qəsdən,  düşünülmüş  şəkildə  hərəkət  edir, 
komikliklə  qəhrəmanlığı,  rəğbətli  münasibətlə  satiranı  bir-
birinə qarışdırır. Şair oxuculara müraciətlə bu barədə yazır: 
"Bu  əsər  belə  toxunmuşdur  ki,  ən  kamil  dərəcədə 
yüksək  və  burlesk  poemasının  məzmun  və  üslubundan  asılı 
olaraq tələb edilən bütün hissələr onda aşkardır. Bu, miləmil 
deyil. Rəngdən-rəngə çalan bir parçadır ki, onda hər iki rəng 
– burlesk də, yüksəklikdə eyni ecazkarlıqla işıq saçır". 
Vedrənin oğurlanması kimi kiçik, cüzi bir hadisə epik 
bir vüsətlə tərənnüm edildikcə gülüş doğurur. Şair gah ciddi 
səhnələr yaradır, yüksək hislərdən, hadisələrdən danışır, gah 
da  oxucunu  güldürmək,  güldürə-güldürə  düşündürmək  yolu 
ilə gedir, komik, karikatur surətlər yaradır. 
Olimp  allahları  özü  də  komik  bir  tərzdə  təqdim 
olunurlar.  Mars  kəmər  yerinə  qədər  corab  geyinir,  Diana 
paltar yuyur, kələkbaz Silen allahların şərabına su qatır. 
 
Diana gəlmədi dəvətə ancaq, 
O, paltar yumağa getdi obaşdan. 
Yazıq Toskanada, bataqlıqlarda 
Bir fərəh axtardı qurudan, yaşdan. 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
37 
Ana üzr istədi qızına görə, 
Girişdi işinə o bir də başdan 
İynələr başladı oynamasına, 
O, corab toxudu qız balasına. 
Tassoni  italyan  aristokratlarını  daha  dərin  bir 
sarkazm,  istehza  və  nifrətlə  qələmə  almışdır.  XI  nəğmədə 
təsvir  edilən  "toyuq  ürəkli"    qrafın  təsviri  buna  ən  yaxşı 
nümunə  ola  bilər.  Dildə  döyüşmək  məcburiyyətində  qalan, 
lakin bütün gecəni qorxudan yata bilməyən qraf bu döyüşdən 
necə qurtarmaq, nə bəhanə ilə can qurtarmaq barədə düşünür. 
Səhər o, doğrudan da, belə bir bəhanə tapır, mədəsi ağrıdığı 
üçün  döyüşməkdən  boyun  qaçırır.  Bu  qorxaq,  miskin,  cılız 
qraf  Marino  üslubunda  aşiqanə  şeirlər  söyləyən  zaman  daha 
komik görünür.  
Bu  cür  eyhamlar,  işarələr  geniş  məqsədlər  izləməklə 
bərabər şairin Marino və marinistlərə tənqidi münasibətini də 
əks  etdirir.  "Oğurlanmış  vedrə"  poeması  son  dərəcə  müasir 
bir  əsər  idi.  Burada  forma,  mövzu,  süjet  müasir  gerçəkliyi 
hərtərəfli  şəkildə  sərbəst  bir  tərzdə  əks  etdirmək  üçün 
əlverişli  vasitədən  başqa  bir  şey  deyildir.  Poemanın  dərin 
ictimai  məzmunu,  güclü  sənətkarlıq  xüsusiyyətləri  ona 
Avropa 
xalqlarının 
ədəbiyyatında 
yüksək 
mövqe 
qazandırmış,  bir  çox  şairlər  onun  təsiri  ilə  yeni-yeni  komik 
qəhrəmanlıq epopeyaları yaratmışlar. 
 
Çoban poeziyası /yaxud pastoral ədəbiyyat/. XVII 
əsr  italyan  ədəbiyyatında  marinizmin  təmtəraqlı,  ədalı 
üslubuna  qarşı  çıxış  edən  şairlər  arasında  "Arkadiya" 
Akademiyasının  üzvləri  xüsusilə  fərqlənirlər.  Onlar  italyan 
ədəbiyyatını  Marino  və  onun  ardıcıllarının  təsirindən 
qurtarmağa çalışaraq sadə və səmimi bir poeziya yaratmağa 
cəhd etdilər. Bu dərnəyin yaranmasının əsas səbəbkarı İsveç 
kraliçası  Xristina  olmuşdur.  Hakimiyyətdən  əl  çəkən,  1655-

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
38 
ci ildən Romada yaşayan Xristinanın sarayında şair, alim və 
tənqidçilərdən  ibarət  bir  dəstə  yaranır.  Onlar  marinizmi  və 
onların  şeirlərində  əks  olunan  nəzakətli  pozğunluğu  kəskin 
şəkildə  tənqid  edir,  əxlaqi  təmizliyi,  bakir  saflığı  özlərinin 
əsas əxlaqi şüarına çevirirlər. Kraliça Xristina öləndən sonra 
1690-cı  ildə  onun  salonunun  iştirakçıları  "Arkadiya" 
akademiyasını  təşkil  edirlər.  Akademiyanın  adından 
göründüyü kimi, onun üzvləri real gerçəkliyin kobudluğu və 
eybəcərliyindən qaçmaq üçün yer üzərində müqəddəs, saf bir 
bucaq  axtarırdılar.  Akademiyanın  gerbi  dəfnə  və  şam 
budaqlarından  hörülən  çələngə  bürünmüş  çoban  tütəyi  idi. 
Körpə  İsa  isə  bu  Akademiyanın  hamisi  elan  edilmişdir. 
Dərnəyin  üzvləri  bir  qayda  olaraq  Roma  ətrafındakı 
parklarda, təbiətin qoynunda yığışardılar. 
"Arkadiya"nın  üzvləri  də  Marinonu  və  onun  ardı-
cıllarını  tənqid  edərək  heç  də  prinsip  etibarı  ilə  yeni  yolla 
getmirdilər.  Onların  da  poeziyası  Marinonun  əsərləri  kimi 
xalqdan  uzaq  zadəgan  ədəbiyyatı  nümunəsi  idi.  Onların 
əsərlərinin  qəhrəmanı  olan  çoban  qızlar  öz  nəzakətli,  incə 
sevgililəri ilə zadəgan şeirinin sevimli surətlərinə çevrildilər. 
İtaliya ədəbiyyatının tanınmış tədqiqatçılarından olan 
Anri Ovett "Arkadiya"nın zərərli təsirini nəzərə alaraq yazır: 
"Knyazlar,  krallar,  papalar  da,  çoxsaylı  çoban  qızların 
dəstəsinə  qoşularaq  şirin  çoban  həyatının  ləzzətini  dadmaq 
istədilər;  şimaldan  cənuba  qədər  yarımadanın  hər  yerində, 
hətta ən kiçik guşələrdə "Arkadiya koloniyaları" əmələ gəldi; 
Alpdan Siciliyaya qədər hər yerdə mələşmə səsi eşidildi". 
Arkadiyanın  üzvləri  də  real  gerçəklikdən  qaçmağa 
cəhd  edirdilər.  Marinizm  də,  çoban  poeziyası  da  eyni 
hadisənin müxtəlif təzahürləri idi. Marino və onun ardıcılları 
kimi  "Arkadiya"  şairləri  də  "Arkadiya"  pastoral  romanının 
müəllifi Sannadzaronu özləri üçün ən böyük nüfuz sayırdılar. 
Marino  "Sannadzaronun  qəbri  önündə"  şeirində 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
39 
küləyin  inlədiyindən,  ən  şirin  bir  liranın  simlərini  titrət-
diyindən,  yasəmənlərin  şairin  önündə  yas  saxladıqlarından, 
göyərçinlərin  onun  qəbri  yanında  yuva  qurmasından  və 
sairdən  danışaraq  Sannadzaroya  öz  məhəbbətini  bildirirdi. 
Halbuki  XVII 
əsrin  sonlarında  Sannadzaronun  adı 
marinizmə qarşı mübarizənin bayrağına çevrildi. 
"Arkadiya"nın  üzvləri  arasında  Benedetto  Mendzini 
/1646-1704/,  Françesko  de  Lemene  /1626-1702/,  Karlo 
Mariya  Maci  /1630-1699/,  Covan  Battista  Tsappi  /1667-
1719/  kimi  şairlər  var  idi.  Bunlardan  Benedetto  Mendzini 
yoxsulluq  içində  dünyaya  gəlmişdir.  Keşiş  olmuş,  natiqlik 
üzrə  dərs  demişdir.  Papa  XII  İnnokenti  və  XI  Klimentin 
qayğısı  sayəsində  hörmət  və  firavanlıq  qazanmışdır.  O, 
şüurlu olaraq marinizmdən uzaqlaşır. Onun "Poeziya sənəti" 
adlı  kitabı  Bualonun  əsəri  kimi  klassisizmin  əsas 
müddəalarının  şərhinə  həsr  olunmuşdur.  Bir  klassisist  kimi 
Mendizini  sənətkarın  vəzifəsini  "dərin  həqiqətləri  aydın  və 
yüksək  formada  əks  etdirməkdə"  görmüşdür.  Tasso  və 
Kyabrera  kimi  sənətkarların  ədəbi  irsinə  əsaslanan  ədib 
italyan  klassisizminin  nəzəriyyəçisi  və  qanunvericisi  kimi 
şöhrət  tapmışdır.  Onun  1680-ci  ildə  çap  olunmuş  "Lirik 
şeirlər"  kitabında  klassisizm  ədəbiyyatına  məxsus  meyllər 
aydın şəkildə nəzərə çarpır. 
Mendzininin aşağıdakı şeiri incə müşahidələri, lirizmi 
ilə seçilir. 
 
 
 
Dinlə; qamışlığa qurultu düşüb – 
Yağış yağacaqdır, o verib xəbər, 
Qaranquş alçaqdan uçur nə qədər, 
Qulağa ağır bir qarıltı düşüb. 
Suda ala balıq çəkir həyəcan, 
Burnunu şişirdib irəli tutur. 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
40 
Duyur, su içəcək doyunca, bəli, 
Bir bax! Qu tükləri var, bir də saman, 
Fırlanır, burulur, gəzir burağan, 
Nə xoşdu azadlıq hey orda-burda 
Toz-torpaq fırlanır cəhrə tək hər an. 
Mənim Restanionum gəzmə bağlarda, 
Tez qaç öz yuvana şimşək çaxmadan, 
Göy deyir: pozulma var ruzigardan. 
 
Qədim 
dillərin 
və 
ədəbiyyatların 
tanınmış 
bilicilərindən  olan  Maci  də  klassisit  şair  və  yazıçılardandır. 
Uzun  müddət  professor  və  universitet  rektoru  olan  bu 
sənətkar  rəngarəng  bir  irs  yaratmışdır.  O,  məhsuldar  bir 
dramaturq  olmaqla  bərabər,  həm  də  geniş  diapazonlu  lirik 
şair  idi.  Şairin  dili  lirikası,  dini-nəsihətamiz  pyesləri 
yaradıcılığında  klassisizmə  doğru  əmələ  gələn  dönüşün 
nəticəsi kimi qiymətləndirilir. 
 
KAMPANELLA  /1568-1639/.  XVII  əsr  italyan 
ədəbi  fikrinin  ən  böyük  nümayəndələrindən  biri  Tomazzo 
Kampanelladır.  Onun  əsl  adı  Can  Demeniko  olmuşdur.  15 
yaşında  isə  o,  rahib  kimi  Tommazo  adını  qəbul  edir.  1591-
1597-ci illər  arasında o,  dörd  dəfə  inkvizisiya  məhkəməsinə 
cəlb  edilir,  işgəncə  və  təhqirlərə  dözür,  ittihamlar  yüngül 
olduğu  üçün  azad  edilir,  lakin  inkvizisiyanın  hökmü  ilə 
doğma  yurdu  Kalabriyaya  qayıdır.  Burada  Kampanella 
İtaliyanı ispan ağalığından qurtarmaq üçün təşkil edilən sui-
qəsdə  qoşulur.  Ağalar  və  kəndlilərin,  şəhərlilərin  və 
rahiblərin, hətta quldurların iştirak etdiyi bu sui-qəsdin üstü 
açılır.  Tutulanlar  istintaq  zamanı  bütün  günahları 
Kampanellanın  üstünə  atırlar.  Dövrünün  qanunlarını  gözəl 
bilən  Kampanella  ancaq  özünü  dəliliyə  vurmaqla  edamdan 
yaxa qurtarır. Kampanellanın ölüm cəzası 27 illik həbs cəzası 
ilə əvəz olunur. O,  XVII əsrin ilk rübünü həbsxanada Sant-

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
41 
Elmo  qəsrinin  quyusunda,  qaranlıq  içərisində  keçirir.  Bu 
kamera iyirmi  altı pillə  yerin  altında  idi, ora  işıq  düşmürdü. 
Kampanellanı  burada  əlli  əsgər  gözləyirdi.  Hətta  ən  qəddar 
papa  hüquqları  bu  zirzəmini  həddindən  artıq  qəddar 
həbsxana  adlandırmışlar.  Bu  həbsxananı  artıq  o  vaxtlar 
"Kampanella çökəyi" adlandırmışdılar. 1626-cı ildə Romanın 
işə qarışması ilə Kampanellanı azad edirlər. Lakin heç bir ay 
keçmir  ki,  Kampanella  üç  ay  müddətinə  Roma 
inkvizisiyasının əlinə keçir. Papa VIII Urban ona bir müddət 
qayğı göstərir. Lakin ispanların və düşmənlərinin əlindən bir 
dəfəlik qurtarmaq üçün mütəfəkkir yazıçı Fransaya qaçır və 
1639-cu ildə orada vəfat edir. 
Kampanellanın  simasında  onu  intibah  dövrünün 
humanistləri  ilə  yaxınlaşdıran  cizgilər  daha  çoxdur,  onda 
yeni  dövrün  insanlarına  xas  olan  əlamətlər  hələ  tam 
formalaşmamışdır. O da T.Tasso kimi öz əsri ilə ayaqlaşmaq 
üçün  dünyaya  gec  gəlmişdir.  İnkvizisiya  məhkəmələri  onda 
ateizm,  əsl  bidətçilik  tapmır.  Üsyan  hazırladığı  və  bunun 
üçün təbliğat apardığı dövrlərdə, zindanda olduğu ilk illərdən 
az-çox panteizmə meyl edən filosof tədricən ehtirasla katolik 
dinini yaymaq mövqeyinə keçir. Kampanellanın fikrincə, ka-
tolikliyin prinsipləri təbiətin təbii qanunları ilə uyğun gəlirdi. 
Onda  neoplatonizm  görüşləri  üstünlük  təşkil  edirdi. 
Kampanella  inanırdı  ki,  o,  ilahiyyatla  fiziologiyanı, 
astronomiya  və  ritorikanı,  fizika  və  məntiqi  birləşdirə 
biləcəkdir.  Kampanellaya  görə,  ağıl  hər  bir  şeyin  sirli 
mahiyyətini  dərk  etməklə,  onunla  birləşməklə,  ümumdünya 
ahəngdarlığına, harmoniyasına qovuşur. 
Kampanellanın  ədəbi  irsi  olduqca  zəngindir.  Onun 
müraciət etmədiyi bir elm sahəsi göstərmək çətindir. Ədibin 
latınca və italyanca yazdığı əsərlərdə antik müəllifləri təqlid 
etmək  norma  və  prinsiplərinə  qarşı  cəsarətli  bir  laqeydlik 
vardır. Bu cəhət ona hər bir məqamda öz kəskin, odlu sözünü 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
42 
deməyə imkan vermişdir. 
Kampanellanın ədəbi irsinin mühüm bir qismini onun 
şeirləri  təşkil  edir.  Onun  "Kantika"  adı  altında  toplanan 
şeirlərindən  ancaq  164  nümunə  qalmışdır.  1613-cü  ildə 
ədibin  pərəstişkarlarından  olan  T.Adami  onun  şeirlərindən 
səksən  doqquzunu  seçib  bir  məcmuə  düzəldir.  Bu  məcmuə 
1622-ci ildə "Settimontano Skvillanın bəzi fəlsəfi şeirlərinin 
toplusu"  adı  ilə  nəşr  olunur.  Zınqırov  demək  olan  Skvilla 
sözü  Kampanella  sözünün  sinonimi  idi.  Kampanellanın 
şeirlərində  də  marinistlərdə  olduğu  kimi  fərdiyyətçilik 
güclüdür.  Gah  qəsdən  və  zərurət  üzündən  meydana  çıxıb 
təbiilik,  gah  da  zaman  üzərində  hakim  olmaq  arzusundan 
irəli gələn fərdilik onun poeziyasını da barokko əsrinin şeiri 
kimi qiymətləndirməyə əsas verir. 
O, şeirlərində gah günəşə xitab edərək onun qaranlıq 
zindanına  bir  işıq  şüası  salmağı  arzulayır,  gah  əzilən  sadə 
xalqın acı taleyinə acıyır, nəhəng, güclü bir vəhşiyə oxşayan 
xalqın  balaca  bir  uşağa  bənzəyən  ağalar  tərəfindən  idarə 
edildiyini  xatırlayır.  Xalqın  cürətsizliyini,  hakim  təbəqələrin 
onu  mənən  və  cismən  əzməsini,  müharibələr  və  zindanlarla 
məhv  etməsini  heyrətlə,  təəccüblə  yada  salır.  Başqa  bir 
sonetində Kampanella kainatdakı şərafətin kökləri, səbəbləri 
haqqında  söhbət  açır,  özünü  sevərliyi,  xudbinliyi  yer 
üzərindəki şərin ən böyük baisi sayır. 
"Ölməz  ruh"  adlı  sonetində  şair  özünün  sonsuz  bilik 
ehtirasını,  dünyanın  sirlərini  dərk  etmək  cəhdini  əks 
etdirərək yazır: 
Bütün kitabları oxudum tamam, 
Ac bir adam kimi yedim onları. 
Doymadım yedikcə yazılanları, 
Nə qədər yedimsə, yenə də acam. 
 
Elmə,  biliyə  doğru  yönələn  bu  güclü  ehtiras  Kam-

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
43 
panellanı intibah dövrünün nəhəngləri ilə doğmalaşdırır. 
Tomazzo  Kampanellanı  dünya  mədəniyyəti  tarixinin 
ən görkəmli şəxsiyyətlərindən biri kimi tanıdan, heç şübhəsiz 
ki,  onun  "Günəş  şəhəri"  adlı  utopik  romanıdır.  Bu  romanda 
utopiya  şəklində  yazıçının  ən  yaxşı  insan  cəmiyyəti 
haqqındakı işıqlı arzuları əks olunmuşdur. 
Romanda  təsvir  edilir  ki,  bir  nəfər  dənizçi  Hind 
okeanındakı  adalardan  birində  bir  dəstə  adama  rast  gəlir. 
Onlar  Avropa  ictimai  yaşayış  sistemindən  fərqli  bir  həyat 
tərzi  ilə  yaşayırlar.  Onların  hökmdarlarının  adı  Günəşdir, 
özləri  də  Günəşə  sitayiş  edirlər.  Burada  dövlətin  başında 
Güc, müdriklik və məhəbbət durur. Xalqın "Müdriklik" adlı 
bircə kitabı vardır. O, yığcam və aydın bil dildə yazılmışdır. 
Adanın əhalisi xüsusi mülkiyyət tanımır, onlar xüsusi 
mülkiyyəti  bütün  bəlaların  səbəbi  hesab  edirlər.  Hamı  işlə 
məşğuldur. Cəmiyyətə xeyir vermək, onun xeyrinə çalışmaq 
bu  ölkənin  əhalisinin  əsas  məqsədidir.  Onlar  vətənə, 
yaşadıqları  şəhərə  məhəbbətlə  yanaşırlar.  Günəş  şəhərinin 
adamlarında  paxıllıq,  xudbinlik,  ikiüzlülük  kimi  sifətlər 
yoxdur. 
Kampanelladan fərqli olaraq QALİLEY /1564-1642/ 
daha çox alim kimi tanınmışdır. Lakin o da İntibah dövrünün 
görkəmli şəxsiyyətləri kimi öz elmi fikirlərini yaymaq üçün 
bədii publisistikadan məharətlə faydalanmışdır. Bu cəhətdən 
onun  "İki  ən  əsas  dünya  sistemi  haqqındakı  dialoq"  əsəri 
xüsusilə  diqqəti  cəlb  edir.  Qalileyin  qəhrəmanları  Ptolemey 
və  Kopernik  sistemi  haqqında  mübahisə  edirlər.  Ptolemey 
sistemini  müdafiə  edən  qəhrəmanı  Qaliley  qəsdən  məhdud 
düşüncəli bir adam kimi göstərir, ona Simpliçio /Avam/ adı 
verir.  Simpliçio  ürəkdən  Ptolemey  geosentrik  sistemini 
müdafiə  edir,  lakin  onun  mühakimələri,  dəlilləri  elə 
qurulmuşdur  ki,  oxucuda  gülüş,  istehza  oyadır.  Qaliley  bu 
yolla  yeni  elmi  kəşfləri  təbliğ  etməyə  çalışır.  Alimin  öz 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
44 
məqsədini  pərdələməyə  çalışması  istənilən  nəticəni  vermir. 
Papanın 
qulağına 
pıçıldayırlar 
ki, 
Qaliley 
avam 
Simpliçionun  simasında  elə  onun  özünə  gülür,  onu  təqdim 
edir.  Qalileyi  inkvizisiya  məhkəməsinə  çəkib  mühakimə 
edirlər.  Bu  mühakimə  uzun  müddət  bütün  dünyanı  dəhşətə 
gətirir, İtaliyada azad fikri şikəst hala salır. 
XVII  əsr  bədii  nəsrinin  ən  tanınmış  nümayəndələ-
rindən biri də Trayano Bokkalinidir /1556-1613/. Həyatının 
daha  çox  hissəsini  XVI  əsrdə  yaşayan  Bokkalini  yeni dövrə 
intibah  dövrü  humanistlərinin  döyüşkən,  mübariz  ruhunu 
gətirmişdir.  Onun  "Parnasdan  xəbərlər"  adlı  satirik  əsəri  az 
bir müddət içində bir çox Avropa dillərinə tərcümə edildi və 
geniş  şöhrət  qazandı.  Əsərdə  gülüşün  istehza,  zarafat, 
sarkazm kimi növlərindən məharətlə istifadə olunmuş, ispan 
əsarətinə, zadəgan ikiüzlülüyü və riyakarlığına, ədəbi aləmdə 
hökm  sürən  ziddiyyətlərə  qarşı  dərin  qəzəb,  nifrət  əks 
etdirilmişdir. 
Bokkalini  Ərəstunun  estetik  prinsiplərindən  başqa 
heç nə tanımaq istəməyən, gənc istedadları bu prinsiplərdən 
kənara  çıxmağa  qoymayan  ədəbi  nüfuzlara  cəsarətlə  hücum 
çəkir.  Ədib  zarafatyana  bir  formaya  guya  incəsənət  hamisi 
Apollonla  Aristotel  arasında  baş  vermiş  bir  söhbəti  qələmə 
alır:  "Apollon  qeyri-adi  dərəcədə  qəzəbli  bir  sifətlə  və  çox 
əsəbi bir səslə Aristoteldən soruşdu ki, onun, Apollonun yaz-
maqda  və  yaratmaqda  tam  azadlıq  tələb  etdiyi  yüksək 
istedadlı  sənətkarlar  üçün  qanunlar  müəyyənləşdirməyə  və 
qaydalar  çap  etməyə  cəsarət  eyləyən  o  ədəbsiz  və  utanmaz 
odurmu,  çünki  ədəbiyyatçıların  canlı  istedadları  hər  hansı 
qaydaların zəncirindən azad olduqda, göstərişlərin zəncirləri 
ilə 
bağlanmadıqda 
onun 
çox 
yüksək 
dərəcədə 
məmnunluğuna  səbəb  olaraq  hər  gün  məktəbləri  və 
kitabxanaları ən gözəl əsərlərlə zənginləşdirirlər." 
Apollonun  ittihamları  qarşısında  Aristotelin  özünə 

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 
45 
bəraət qazandırmaq cəhdləri daha maraqlıdır. Onun fikrincə, 
ancaq  nadanlar  şairləri  incitmək,  onları  əsarətdə  saxlamaq 
məqsədilə  onun  adından  istifadə  etmişlər.  O,  ancaq  gənc 
istedadlara  kömək  məqsədilə  müəyyən  ümumi  qaydaları 
göstərmiş,  onlara  sənətin  həqiqi  yolunu  tapmaqda  kömək 
etmək  istəmişdir.  Aristotelin  qanun  və  prinsipləri  ətrafında 
uzun  müddət  davam  edən  mübahisə  və  mübarizələri  nəzərə 
alsaq,  Bokkalininin  qeydlərinin  nə  qədər  aktual,  yerində  və 
düzgün olduğunu başa düşmək olar. 
Gördüyümüz  kimi,  XVII  əsr  italyan  ədəbiyyatında 
müxtəlif  ədəbi  cərəyanlar  qarşılıqlı  təsir  və  mübarizə 
şəraitində  fəaliyyət  göstərmişdir.  Kyabrera  və  "Arkadiya" 
Akademiyasının  şairləri  Marino  və  onun  ardıcıllarına  qarşı 
çıxsa  da,  ədəbiyyatın  sadələşməsi  uğrunda  mübarizə  aparsa 
da,  onların  hamısını  xalqdan  uzaqlıq,  gerçəkliyə  biganəlik 
səciyyələndirir.  Onların  hamısı  barokko  ədəbi  cərəyanına 
mənsub  olub  onun  ayrı-ayrı  cəhətlərini,  meyllərini, 
təzahürlərini təmsil edirdilər. 
Ancaq xalqın əsl tarixi ehtiyaclarını başa düşən sənət-
karlar  bu  ədalı,  təmtəraqlı  özünü  aldatmadan  yaxa  qurtara 
bilmiş, xalqın istək və arzularını qələmə almışlar. 
Ədalı,  nərmənazik  barokko  şairi  Vinçenso  Filikayya 
ömründə  ancaq  bir  dəfə  həqiqi  sənət  yüksəkliyinə  qalxmış, 
"İtaliya. İtaliya." sonetində İtaliyanın azadlıq və istiqlaliyyəti 
ideyasını qələmə almışdır. Alessandro Tassoni, Kampanella, 
Qaliley, Bokkalini, Bazile kimi şair və  yazıçılar da əsl sənət 
dili  ilə  ədəbiyyatın  qarşısında  duran  vəzifələri  ləyaqətlə 
yerinə yetirməyə çalışmışlar. 
 
*  *  * 

Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 
46