Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Heca silloqrafik yazısı
- Səs (fonoqrafik) yazısı
|
67 2. Fikri ideoqrafik yazı. Nitqdəki sözlərin ideoqramlarla əks olunmasına fikri yaxud ideoqrafik yazı deyilir.İdeoqrafik yazıdakı hər bir ünsür ideoqram adlanır.İdeoqramlara heroqliflər və digər şərti işarələr daxildir. İdeoqrafik yazı sistemində hər bir işarə bütöv bir sözü, yaxud sözün mənali hissəsini bildirir.Buna görə də bu yazıya söz yazısı da deyilir. İdeoqrafik yazı şəkli yazı içərisində çox tədricən yaranmış- dır. Bu yazının yaranmasının, əsasən, iki səbəbi olmuşdur. Birincisi, şəkli yazının ünsürləri inkişaf edərək əşyanın özü- nü əks etdirməyib, onun ancaq işarələrinə, yəni simvollarına çev- rilmişdir. Məsələn, günəş anlayışını bildirmək üçün çinlilər pik- toqrafik yazıda günəş şəkli çəkirdilərsə sonrakı yazılarında bunun əvəzinə günəşə oxşayan heroqlif işlətmişlər. Deməli, əşya ilə şək- li arasındakı oxşarlıq əlaqəsi kəsilmişdir. İkincisi, təfəkkürün inkişafı ilə əlaqədar olaraq bu və ya başqa mücərrəd anlayışı piktoqramla vermək mümkün olmadığı üçün yazıya işarələr artırılmışdır. Bu işarələr isə öz növbəsində fikri yazının yaranmasına təsir etmişdir. İdeoqrafik yazı ilə şəkli yazı sistemi arasında möhkəm əlaqə olmuşdur.Başqa formada desək, nəinki əlaqə, hətta şəkli yazı onun üçün bünövrə təşkil etmişdir. Yazı tarixi ilə məşğul olanlar ideoqramı piktoqrafdan fərq- ləndirmək üçün onun formasına deyil, onun məzmununa fikir verməyi məsləhət bilmişlər. İnsanlar min illər boyu inkişaf yolu keçdikdən sonra fikri yazı meydana çıxmışdır.Fikri yazının ya- ranması mədəniyyət tarixində xüsusən də yazı tarixində böyük bir dönüş olmuşdur.Çünki nitqi sözlərə bölmək və onun hər bir vahidini şərti işarələrlə göstərmək yazının yüksək forması olan hərfli yazının əsasını qoymuşdur. Hazırda ideoqrafik yazı sistemindən geniş şəkildə çinlilər istifadə edir. 68 İdeoqrafik yazı şəkli yazıdan üstünlük təşkil etməsinə bax- mayaraq, bunun da nöqsanları vardır. Belə ki, bu yazı bütün dil- lərin quruluşuna uyğun gəlmir və təlim, zəhmət tələb edir. Buna görə də bəzi xalqlar yazının həmin tipindən fərqli olaraq, heca yazısı sistemindən istifadə etmişlər. 3. Heca silloqrafik yazısı.Şərti işarələrlə bütün hecaları gös- tərən yazıya heca, yaxud silloqrafik yazı deyilir. Heca yazısı insanların sözləri hecalara bölməyə başladığı dövrdən başlamışdır. Belə ki, qədim xalqlar sözləri heca ilə deməyə alışdıqdan sonra yazı ünsürləri hecaları göstərməyə xidmət etmiş və silloqrafik yazı meydana çıxmışdır. Silloqrafik yazıda hər hecann müəyyən şərti işarəsi olmuşdur. Silloqrafik yazı mənşəyinə görə şəkli və fikri yazıdan əmələ gəlmişdir. Heca yazısı qədim Misir, minoy, şumer yazılarından təşəkkül tapmışdır. Bu yazılarda piktoqram və ideoqramlarla bə- rabər, silloqramlarda işlənilmişdir. Hazırda heca yazısından Yaponiyada istifadə olunur. Yapo- niyadakı yazı sırf heca yazısı deyildir. Həmin yazı heroqliflərlə qarışıqdır. Bu yazıdan hind, brahma və devanaqrada da istifadə edilir. Ümumiyyətlə, yazının inkişaf tarixində silloqrafik yazının xüsusi rolu olmuşdur. Bu hərfli yazının hazırlanmasına böyük təsir etmişdir. 4. Səs (fonoqrafik) yazısı. Şərti işarələrlə dilin səslərini əks et- dirən yazıya hərfi, yaxud fonoqrafik yazı deyilir.Yazının başqa tiplərindən fərqli olaraq, hərfli yazıda dilin bu və ya digər işarələrdən-orfoqrafik işarələrdən (apostrof, hərəkə və s.) də istifadə olunur. Fonoqrafik yazı digər yazı tiplərindən təcrid olunmuş şəkildə deyildir. Bu yazı tipi tədricən ideoqrafik yazıdan əmələ gəl- mişdir. Belə ki, ideoqrafik yazının işarələri get-gedə bütöv sözü 69 deyil, sözün səslərini bildirmiş və bunun da nəticəsində hərfi yazı meydana çıxmışdır. Fonoqrafik yazı da çox mürəkkəb prosesin məhsuludur, bu bir neçə əsrlər boyu inkişaf edib formalaşmışdır. Hərfli yazılar xarakterinə görə müxtəlif formaya malik olmuşlar. Belə ki, bəzi yazılarda samit səslər hərflərlə, saitlər isə diakritik işarələrlə göstərilmişdir. Buna indi də bəzi yazılarda təsadüf olunur. Məsələn: ərəb yazısında saitlər hərəkə deyilən diakritik işarələrlə göstərilir. Bu cür yazılar konsonant yazı, yəni samitlərdən ibarət yazı adlanır. Digər qrup yazılarda isə sözdəki həm sait, həm də samitlər hərflərlə göstərilir. Belə yazılar əsl fonoqrafik yazı adlanır. Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|