Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət

 
Vulqar sözlər 
 
 Kobud  və  qeyri-adi  sözlər  vulqarizm,  yaxud  vulqar  sözlər 
adlanır:  məsələn:  veyllənmək  (gəzmək  əvəzinə),  goplamaq  (da-
nışmaq əvəzinə), kaftar, donquldanmaq, dəmdəmə, səksəkə və s. 
 Vulqar  sözlər  öz  mənalarına  görə  iki  qrupa  bölünür:  kobud 
sözlər, söyüş xarakterli sözlər: 
a)Kobud  sözlər.  Bu  qrup  sözlər  anlayışın  az  və  ya  çox 
dərəcədə  kobud  şəkildə  ifadə  olunmasına  xidmət  edir.  Məsələn, 

---

 
98 
yemək  əvəzinə  tıxmaq,  gumbuldatmaq,  çoxdanıĢan  əvəzinə 
heyvərə sözləri işlədildikdə məna kobud ifadə edilmiş olur. Eyni 
zamanda bunların vasitəsi ilə haqqında danışılan əşya və ya şəxsə 
müraciət  olunan  şəxsə  mənfi  münasibət  bəsləndiyi  bildirilir: 
məsələn; 
 
İndi, ey heyvərə, varınsa hünər,  
Söylə, təbirini bilirsən əgər ?! 
                                 (S.Vurğun) 
 
 Misaldakı  heyvərə  sözü  ilə  müraciət  olunan  şəxsə  qarşı 
təhqiramiz məna, mənfi münasibət ifadə edilmişdir. 
c)  Söyüş xarakterli sözlər. Vulqarizmlərdən bu qrup sözlərin 
ifadə etdikləri mənada söyüş çalarlığı mövcud olur; məsələn: 
Görsən tanımazsan yarımsaqqalı,  
Çıxıb əndazədən dövləti, malı. 
Xandəmirov çaldı, çapdı mahalı,  
O, ki var tutub özün keçəl qurumsaq. 
                                  (Q.Zakir) 
 İtil, cəhənnəm ol, nadürüst! Mən səni tanıyıram, sən nə yu-
vanın quşusan.  
                                                   (A.Səhhət).  
 Gəl  bundan  sonra  nanəcibə  yaxşılıq  elə.  Çörəyini  belə 
adama yedirincə, itə tullasan bundan min dəfə yaxşıdır. 
                                                (Ə.Haqverdiyev) 
 Bu  misallardakı  qurumsaq,  nadürüst,  nanəcib  sözləri  öz 
mənalarına görə söyüş xarakterli vulqarizmlərdir. 
 Bədii əsərlərdə vulqar sözlərin əsas üslubi vəzifələri surətin 
nitqini  fərdiləşdirməyə,  onun  daxili  aləmini  açmağa,  mədəni 
keyfiyyətini  müəyyənləşdirməyə  kömək  etməkdən  ibarətdir.  Bu 
qrup  sözlər  də  bədii  üslubda  müəyyən  bədii  zərurət  və  tələb 
əsasında işlənilir. 

---

 
99 
 Bədii  əsərlərin  dilinə  hər  cür  vulqar  sözü  gətirmək  olmur. 
Çünki  vulqarizmlər  ehtiyatla  işlənilmədikdə  əsərin  bədii  keyfiy-
yətinə  təsir  edir,  onu  zəiflədir.  Ədəbi  janrlardan,  xüsusən  dra-
matik əsərlərin dilində vulqar sözlərin işlənilməsi müsbət hadisə 
deyildir. Belə ki, dram əsərləri kütləvi tamaşa əsəri olduğundan, 
hətta aktyorun ifadə edə bildiyi vulqar sözlər belə tamaşaçıya pis 
təsir  göstərir.  Buna  görə  də  dramaturqlar  bu  qrup  sözlərə  daha 
ehtiyatla və daha məsuliyyətlə yanaşmalı olurlar. 
 Ümumiyyətlə,  həddindən  artıq  şit  və  biədəb  olan  vulqar 
sözlərin ədəbi dildə işlənilməsinə qətiyyən yol verilmir. 
Müasir dövrdə xalqımızın mədəni səviyyəsinin sürətlə inkişaf 
etdiyi  bir  zamanda  yüksək  nitq  mədəniyyətinə  nail  olmaq  üçün 
nitqdə vulqar sözlərə qarşı ciddi mübarizə aparmaq lazımdır.