Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət

Azərbaycanda ritorika 
 
 
XI  əsrin  sonları  XII  əsrin  əvvəllərinıdə  Azərbaycanda  artıq 
ərəb nüfuzu zəifləmiş, fars nüfuzu güclənmişdi. Bu dövrdə yaşayan 
Azərbaycan alimləri, mütəfəkkirləri və siyasət adamları mahir ritor-
lar  idilər.  Təəssüf  ki,  türk  dili  saraylara  yol  tapa  bilmədiyi  üçün 
Nizamül-Mülk, Nəsrəddin Tusi, Məhəmməd Hinduşah Naxçıvani, 
Fəxrəddin  İbn  Məhəmməd  Hinduşah  Naxçıvani,  habelə  görkəmli 
sözustası  Nizami  Gəncəvi,  Əbülüla  Gəncəvi,  Xaqani  Şirvani  və 
başqaları  öz  əsərlərini  farsca  yazmışlar.  Nizamül-Mülk  (1017-
1092)  səlcuq  sarayının  elə  ağıllı  vəziri  olmuşdur  ki,  onun  məs-
ləhətləri  həmişə  hörmətlə  qarşılanmışdır.  Əvvəlcə  (1063-cü  ildə) 
Alp Arslanın, sonra isə Məlik şahın vəziri olmuş Nizamül-Mülk öz 
tövsiyə və çıxışlarını «Siyasətnamə» adlı kitabda vermişdir. Bunu 
biz  Nizamül-Mülkü  «Siyasətnamə»  əsərinin  148-150-ci  səhifə-
sindəki rəvayətdən bir hissəyə diqqət yetirək.Rəvayət: 

---

 
132 
Hadisədə deyilir ki, xəstəlik peyğəmbər ə.s elə zəiflədib əldən 
salmışdı ki, yeriməyə taqəti qalmamışdı, camaat namazının vaxtı 
çatmışdı, əshabələri məscidə yığılıb gözləyirdilər ki, o, gəlib, ca-
maat namazını qılsın. 
Aişə və Həfsə peyğəmbərin başı üstündə oturmuşdular. Aişə 
peyğəmbər  ə.s.  dedi:  «Ey  Allahın  peyğəmbəri,  namaz  vaxtı  çat-
mış,  camaat  məscidə  yığılmışdır,  sənin  də  ora  getməyə  taqətin 
qalmamışdır. Cammaatın qabağında durub imamlıq etməyi kimə 
tapşırırsan?» Dedi: «Əbubəkirə». Bir də soruşdu «Kimə tapşırır-
san?»  Dedi:  «Əbubəkirə».Aişə  Həfsəyə  dedi:  «Mən  iki  dəfə 
dedim, sən də bir dəfə de ki, Əbubəkir zəif və ürəyiyuxa adamdır, 
əshabələrinin hamısından çox o səni istəyir, namaza durub, sənin 
yerini  boş  gördükdə  ağlamağı  tutacaq,  namazı  həm  özünə,  həm 
də camaata haram edəcəkdir. Bu Ömərin işidir, ürəyi bərk, özü 
də möhkəm adamdır, buyurunuz, imamlığı o etsin, ziyanı olmaz». 
Aişə  və  Həfsə  peyğəmbər  ə.s.  belə  dedilər.  Peyğəmbərin 
qəzəbi tutdu, üzü qızardı və dedi: «Siz Yusif Kərsif kimisiniz. Mən 
siz istəyəni etməyəcəm, onu edəcəyəm ki, müsəlmanların xeyrinə 
olsun. Gedin Əbubəkirə deyin, camaat namazını başlasın». Aişə-
nin  (Allah  ondan  razı  olsun)  bu  qədər  elmli,  mömin  və  pak  ol-
mağına baxmayaraq, peyğəmbər ə.s. Aişənin istədiyinin əksini et-
məyi  buyurdu.  İndi  görünüz,  başqa  arvadların  bilik  və  məs-
ləhətləri  nə  dərəcədə  olar.  Yusif  və  Kərsif  haqqında  hekayə  isə 
başqa cürdür...  
Qeyd:  Nitq  mədəniyyətinin  ritorika,  üslub,  ritorikanın