115
hesablanmasına köməklik göstərən istehsal məsrəflərinin
sənədləşdirilməsi və müvafiq uçot registrlərində əks etdirilməsi
üsulları başa düşülür. Hal-hazırda istehsal məsrəfləri uçotunun
və məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyası metodlarının bütün
ölkələri üçün qəbul edilmiş ümumi metodikası yoxdur.
Bununla yanaşı tətbiq edilən metodlar aşağıdakı əlamətlər üzrə
qruplaşdırılır:
1. Məsrəflərin uçot obyektləri üzrə;
2. Uçota alınan məsrəflərin tamlığı;
3. İnformasiyanın toplanması
və məsrəflər üzərində
nəzarət;
4. Məsuliyyət mərkəzləri üzrə.
Məsrəflərin uçot obyektləri üzrə bölgüsünə aşağıdakılar
daxildir:
a) sifariş metodu;
b) mərhələ metodu;
c) proseslər metodu.
Uçota alınan məsrəflərin tamlığı əlaməti üzrə:
a) tam maya dəyərinin kalkulyasiyası;
b) qeyri-tam (məhdudlaşdırılmış) maya dəyərinin
kalkulyasiyası.
İnformasiyanın toplanması və məsrəflər üzərində nəzarət
əlaməti üzrə:
a) normativ metodu (normativ məsrəflərin və normadan
kənarlaşmaların uçotu);
b) faktiki
məsrəflərin cəmlənməsi;
c) əmsal metodu;
ç) digər metodlar.
İdarəetmədə inzibatçılığın və yuxarıdan sərt planlaşdırma
sisteminin ləğv edilməsi bir sıra daxili məsələlərin həllində
müəssisə və təşkilatlara müstəqillik vermişdir. Verilən
müstəqilliyin tərkib hissələrindən biri də məsrəflərin uçotu və
məhsulun maya dəyərinin kalkulyasiyası
sahəsində verilən
116
sərbəstlikdir. Hal-hazırda müəssisə və təşkilatlar istehsal
prosesinin
xüsusiyyətindən,
istehsal
edilən
məhsulun
xarakterindən, tərkibindən, hazırlanma texnologiyasından,
kütləvi istehsaldan asılı olaraq məsrəflərin uçotu və məhsulun
maya dəyərinin kalkulyasiyası
metodunu müstəqil olaraq
seçirlər. Bəzi hallarda yuxarıda sadalanan metodlar müxtəlif
birləşmələr halında tətbiq edilir.
Məsrəflərin
uçotu
və
məhsulun
maya
dəyəri
kalkulyasiyasının sifariş metodunun mahiyyəti bütün müstəqim
məsrəflərin
müəyyən
edilmiş
kalkulyasiya
vərəqinin
maddələrinə uyğun olaraq ayrı-ayrı sifarişlər üzrə uçota
alınmasından ibarətdir. Qalan məsrəflər onların təyinatı və
maddələri üzrə xərclərin başvermə yerləri üzrə uçota alınır və
müəyyən edilmiş bölüşdürülmə bazasına əsasən bölüşdürülür
və sifariş verilmiş məhsulların maya dəyərinə daxil edilir. Buna
görə də bu metodda məsrəflərin
uçot obyektləri ilə
kalkulyasiya obyektləri ayrı-ayrı sifarişlər hesab olunur, hansı
ki sifarişin faktiki maya dəyəri məhsul hazırlandıqdan sonra
müəyyən edilir. Sifariş yerinə yetirilənədək sərf edilmiş
məsrəflər bitməmiş istehsal hesab olunur.
Beləliklə sifariş
metodunun ən mühüm şərtlərindən biri istehsal sifarişlərinin
açılması sistemi sayılır. Təsdiq edilmiş istehsal planına əsasən
plan şöbəsi işçiləri tərəfindən sifariş blankı doldurulur və
mahiyyət etibarı ilə istehsal sifarişinin yerinə yetirilməsi üçün
sərəncam rolunu oynayır.
Dostları ilə paylaş: