Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

Əməliyyat jurnalı 
Cədvəl 12 
S/n 
Əməliyyatın 
məzmunu 
Məbləğ 
Müxabirləşən hesablar 
Debet 
Kredit 
 
1 
Heyvandarlıq 
işçilərinə əmək haqqı 
hesablanmışdır 
79500 
202/2 
533 
2 
Hesablanmış əmək 
haqqından 
məzuniyyət üçün 
ehtiyat yaradılmışdır 
3975 
202/2 
515 
 
3 
Sosial ehtiyaclara 
ayırmalar 
aparılmışdır 
3500 
202/2 
522 
4 
Yem sərf edilmişdir 
133200 
202/2 
204 
5 
Dərman maddələri 
işlənmişdir 
4700 
202/2 
201 
6 
Elektrik enerjisi və 
su sərf edilmişdir 
3200 
202/2 
202 
7 
Amortizasiya 
hesablanmışdır 
30000 
202/2 
112 
8 
Ümumi istehsalat 
xərci hesablanmışdır 
33075 
202/2 
721 
9 
Ümumi təsərrüfat 
xərci hesablanmışdır 
26950 
202/2 
721 
10 
Heyvanların çəki 
artımı 
326740 
Cavan və 
kökəldilməkdə 
olan heyvanlar 
204 
202/2 

---

111 
Heyvandarlıqda kalkulyasiya obyektləri dedikdə istehsal 
edilən məhsul növləri (süd, yun, yumurta, ət və s.), 
böyüdülməkdə və kökəldilməkdə olan heyvanlar üzrə isə çəki 
artımı və heyvanların baş hesabı ilə sayı (iribuynuzlu mal-qara, 
qoyunlar, quşlar, keçilər, donuzlar üzrə diri çəkisi) başa 
düşülür. 
Çəki artımının maya dəyəri özündə hesabat ili ərzində 
onların böyüdülməsinə və kökəldilməsinə çəkilən məsrəflərin 
məbləğini ehtiva edir. Heyvanların baş hesabı ilə diri çəkisinin 
maya dəyəri kalkulyasiyasından il ərzində mal-qara və quşların 
hərəkətini qiymətləndirmək və eləcə də satılan heyvanlardan 
alınan maliyyə nəticələrini təyin etmək üçün istifadə edilir.
8.4. Köməkçi istehsalatda məhsul, iş və xidmətlərə 
məsrəflərin uçotu və maya dəyəri kalkulyasiyasının 
xüsusiyyətləri 
 
Kənd təsərrüfatı sferasında köməkçi istehsalat müxtəlif 
növ iş və xidmətlər vasitəsilə bitkiçilik və heyvandarlıq 
sahələrinə xidmət göstərir. Bunlara təmir mexaniki 
emalatxana, yük avtonəqliyyatı, traktorların nəqliyyat işləri, 
elektrik təchizatı və s. daxildir.

---

112 
Mühasibat uçotu istehsalatın hər bir növü üzrə bütün 
məsrəflərin aşkara çıxarılmasını və uçota alınmasını, yerinə 
yetirilən 
işlərin, buraxılan məhsulların və göstərilən 
xidmətlərin həcmini müəyyən etmək və onların maya dəyərinin 
düzgün hesablanmasını təmin etməlidir. Bu məsrəfləri uçota 
almaq üçün 202 N-li “İstehsalat məsrəfləri” sintetik hesabının 
nəzdində “Köməkçi istehsalat” sub hesabı açılır. Köməkçi 
istehsalatın hər bir növü üzrə analitik (məsələn, “təmir-
mexaniki emalatxana”, “yük avtonəqliyyat” və s.) hesablar 
açılır və onların daxilində məsrəflər kalkulyasiya obyektləri və 
xərc maddələri üzrə uçota alınır.
Sənaye 
müəssisələrindən 
fərqli 
olaraq 
köməkçi 
istehsalatın iş və xidmətləri nəinki ay ərzində, hətta bütün il 
boyu istehlakçıların hesabına plan maya dəyəri ilə silinir. 
Məhsul, iş və xidmətlərin maya dəyərinin kalkulyasiyasını 
yalnız bir dəfə ilin axırında hesablayırlar. Plan və faktiki maya 
dəyəri arasında aşkara çıxarılan kalkulyasiya fərqi əlavə və 
yaxud ləğvedici yazılışla il ərzində məhsul, iş və xidmətlərin 
aid edildikləri hesabların debetinə silinir.
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 18 aprel 
2006-cı il tarixli 38 N-li əmri ilə təsdiq edilmiş Kommersiya 
təşkilatları üçün hesablar planına görə köməkçi istehsalatın 
uçotu 202 N-li “İstehsalat məsrəfləri” sintetik hesabının 
nəzdində açılmış “ Köməkçi istehsalat” sub hesabında 
aparılmalıdır. “Köməkçi istehsalat” sub hesabı əsas istehsalata 
göstərilən xidmətlərə, əsasən müxtəlif resurslarla təchiz 
edilməsinə (elektrik enerjisi, buxar, qaz, işıq, müxtəlif 
nəqliyyat xidmətləri, əsas vəsaitlərin təmiri, alət və ehtiyat 
hissələri istehsalı və s.) sərf edilən məsrəfləri uçota almaq üçün 
istifadə edilir. Bu sub hesabın debetində əsasən köməkçi 
istehsalatın məhsul buraxılışı, yerinə yetirdikləri işlər və 
göstərdiyi xidmətlər üzrə müstəqim xərclər uçota alınmaqla 
köməkçi istehsalatın idarəedilməsi, onlara göstərilən xidmətlər 

---

113 
və çıxdaş olan itkilər kimi qeyri-müstəqim xərclər də uçota 
alına bilir. Kənd təsərrüfatı sferasında fəaliyyət göstərən təmir-
mexaniki sexlərdə məsrəflərin uçotu sifarişlər əsasında aparılır. 
Burada təmir edilən hər bir traktor, avtomobil, kombayn, kənd 
təsərrüfatının eynicinsli maşın və avadanlıqları kalkulyasiya 
obyekti hesab olunur. Məsrəflər xərclərin bu maddələr üzrə 
əsas və əlavə əməkhaqqı, sosial ehtiyaclara ayırmalar, ehtiyat 
hissələri və təmir materialları, yanacaq və sürtgü materialları, 
köməkçi materiallar, sair əsas xərclər, ümumistehsalat və 
ümumtəsərrüfat xərcləri uçota alınırlar. Sadalanan bütün bu 
xərclər ( ümumistehsalat xərcləri istisna olmaqla) müvafiq ilkin 
sənədlərə əsasən yerinə yetirilmiş işlərin və hazırlanmış 
məmulatın maya dəyərinə müstəqim yolla bir bloka daxil 
edilirlər. 
Ümumistehsalat xərcləri müstəqim xərclərdən ayrılıqda 
uçota alınır. Qeyri-istehsalat xərclərinə sexin (emalatxananın) 
idarəetmə 
heyətinin 
saxlanılmasına 
çəkilən 
xərclər, 
avadanlığın, sex binasının və inventarların cari təmir xərcləri, 
elektrik 
enerjisinin 
dəyəri 
və 
s. 
xərclər 
daxildir. 
Ümumistehsalat xərcləri yerinə yetirilmiş işlərin maya dəyərinə 
müstəqim əmək haqqına mütənasib olaraq bölüşdürülür. 
Ümumistehsalat xərcləri il ərzində kalkulyasiya obyektlərinə 
ilin axırında təshih edilməklə normativ həcmdə daxil edilir. 
Təmir işlərinin aparılmasına və məmulat istehsalına 
çəkilən bütün məsrəflər, ehtiyat hissələri, xammal və 
materiallar, neft məhsulları, köməkçi istehsalat, əsas vəsaitlərin 
amortizasiyasını kreditləşdirməklə “Köməkçi istehsalat” sub 
hesabının “Təmir-mexaniki emalatxana” analitik hesabında, 
debetində əks etdirilir. Qurtarmış işlərə və anbara təhvil 
verilmiş məmulatlara sərf edilən məsrəflər aşağıdakı 
yazılışlarla rəsmiləşdirilir. 
1. Maşın, avadanlıq, nəqliyyat vasitələrinin qurtarmış 
əsaslı təmirinin faktiki maya dəyərinə 

---

114 
Debet 113 – torpaq, tikili və avadanlıqla bağlı 
məsrəflərin kapitallaşdırılması 
Debet 204 – material ehtiyatları anbara təhvil verilmiş 
hazır məmulatın faktiki maya dəyəri 
Debet 202 – “Bitkiçilik”, “Heyvandarlıq”, “Köməkçi 
istehsalat” və s. hesablar, əsas vəsaitlərin cari təmirinə sərf 
edilən faktiki xərclər. 
Debet 721– satışla bağlı olan xərclər 
Kredit 202 – “Köməkçi istehsalat” sub hesabı 
Yük avtonəqliyyatının istifadəsilə bağlı olan xərclərin 
aşağıdakı nomenklatura maddələri üzrə uçota alınır: əsas və 
əlavə əmək haqqı, sosial sığortaya ayırmalar, yanacaq və sürtgü 
materialları, avtomobillərin, qarajların və digər əsas vəsaitlərin 
amortizasiyası və cari təmir xərcləri. Sadalanan xərclər 
məsrəflərə müstəqim yolla daxil edilir.
Yük avtonəqliyyat işləri üzrə kalkulyasiya vahidi ton-
kilometr qəbul edilmişdir. 
Yerinə yetirilmiş iş vahidlərinin dəyəri istehlakçıların 
hesabına ton-kilometrin miqdarına mütənasib olaraq yazılır və 
aşağıdakı yazılışla rəsmiləşdirilir: 
Debet 202 – “Bitkiçilik”, “Heyvandarlıq” və s. kredit 
“Köməkçi istehsalat” sub hesabı.