Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.3. “Target - Kosting” uçot sistemi
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində yüksək gəlir əldə etmək üs- tünlüyünə nail olmaq uğrunda mübarizə bir qayda olaraq, son dərəcə məhdud tədbirlərdə əks olunur ki, bu da “rəqibə nisbə- tən ucuz satmaq”, “başqasından fərqlənən məhsul istehsal et- mək”, “keyfiyyətli məhsul istehsal etmək” kimi şüarlar altında həyata keçirilir. Hal-hazırda alıcı yalnız keyfiyyətə görə deyil, məhsulun digər göstəricilərinə qarşı da çox tələblər irəli sürür. Hal-hazırda məsrəflərin çeşidi əhəmiyyətli dərəcədə genişlən- mişdir, bu proses dayanmır, əksinə gündən-günə artır. Bir çox sahələrdə istehsalçılar nisbətən sabit bazar və is- tehsal texnologiyasına malik olduğu bir şəraitdə külli miqdarda standart məhsullarını sata bilmirlər. Müasir bazar dəyişkəndir, texnologiya isə sürətlə inkişaf və tərəqqi edir ki, bu da mene- cerləri məcbur edir ki, istehlakçıların davranışlarına istinad edərək idarəetmədə yeni yanaşmalardan istifadə etsin məsrəflərin planlaşdırılması, ölçülməsi, uçotu və nəzarət sahəsində müvafiq vasitələr işləyib hazırlasın. Problemin 131 özünün dərk edilməsi və onun həlli yollarının axtarışı ondan ibarətdir ki, öz məhsulunu rəqibə nisbətən ucuz satmaq, bu isə xüsusi bacarıq tələb edən sənətdir. Bu problemə ənənəvi yanaşma istehsal məsrəflərinin aşağı salınmasıdır. Bunun üçün uçotun “Standart - Kosting”, “Direkt - Kosting” və s. kimi modellər tətbiq edilir. Əvvəllər məsrəflərin idarəedilməsi və uçotunun bu metodu özünü doğruldurdu, indi isə bir çox mütəxəssislər belə hesab edirlər ki, vərdiş etdiyimiz yanaşmalara yenidən baxılması vaxtı çatmışdır, onlar müasir rəqabət mühitinin tələbləri ilə uzlaşmır. Qarşıda duran ən mühüm və ən yeni vəzifələrdən biri innovasiya məhsullarına məsrəflərin uçotu və maya dəyəri kalkulyasiyasının metodologiyasının yeniləşdirilməsindən ibarətdir. Təcrübədə bir çox müəssisələr məsrəflərin azaldılması uğrunda real olaraq o vaxt mübarizəyə başlayırlar ki, məhsul artıq işlənib hazırlanmış və satışa və ya istehlaka verilmişdir. Məhz məhsul istehsalı tsikli başa çatdıqdan sonra məlum olur ki, məhsulun maya dəyəri həddindən artıq yüksəkdir. Ola bilərmi ki, onu qabaqcadan müəyyənləşdirmək və artıq xərcə yol verilməməsi istiqamətində müvafiq tədbirlər həyat keçirmək mümkün olsun. Daha dəqiq desək belə bir sual yaranır öz məhsulunu ucuzlaşdırmağa nə vaxt başlamaq lazım? Yaponiyanın istehsal menecmenti üzrə mütəxəssisləri bu suala hələ 1960-cı illərdə inandırıcı cavab verdilər və məqsədli maya dəyəri “Target – Kosting (yapon dilində - genyua kikaku)” idarəetmə konsepsiyasını işləyib hazırlayacaq sadə və səmərəli qərar təklif etdilər. Bu model ilk dəfə 1965-ci ildə “Toyoto” şirkətində tətbiq edildi. Onun ilkin forması Amerika Birləşmiş Ştatlarında 1947- ci ildə “General electric” şirkətində başda L.Mays olmaqla bir qrup mühəndislər tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Onlar tərəfindən işlənib hazırlanan məsrəflərin məqsədli idarə 132 olunması modeli müasir konsepsiyanın yalnız sadələşdirilmiş bir versiyası idi. “Target - Kosting”in müasir formasını ilk dəfə Toşino Xiromoto istifadə etmiş və yapon idarəetmə uçotunun nailiyyətlərinə həsr edilmiş məqalə nəşr etdirmişdir. Target – Kosting modeli məsrəflərin aşağı salınması strategiyasını inkişaf etdirməklə, yeni məhsul istehsalının planlaşdırılmasını həyata keçirməklə, bazar reallığına uyğun olaraq məsrəflərin və məqsədli maya dəyəri kalkulyasiyası üzərində nəzarət etməklə idarəetmə konsepsiyasının tamlığını özündə ehtiva edir. Target – Kosting modeli uzun illərdir ki, istehsal müəssisələrində, xüsusilə mütəmadi olaraq yeni məhsul növləri və modelləri işləyib hazırlayan innovasiyalı sahələrdə istifadə edilir. Yaponiyanın iri şirkətlərinin 80%-də (Toyota, Nissan, Sony, Matsushita, Nippen, Dinso, Dnihatsu, Canon, Nec, Olympus, Komatsu və s.), eləcə də Avropa və Amerikanın aparıcı şirkətlərinin mühüm hissəsi (Chrysler, ETT, Avtomotive, Caterpiller, Procter, Gemble və s.) yüksək keyfiyyətli və rentabelli məhsula nail olmaqla Target – Kosting modelindən istifadə edirlər. İnnovasiyalı məhsul istehsalı ilə yanaşı Target – Kosting sistemi xidmət sahələrində və qeyri-kommersiya təşkilatlarında da tətbiq edilir. Qiymətəmələgəlmənin ənənəvi düsturu aşağıdakı kimidir: maya dəyəri + mənfəət = qiymət Yapon menecerləri qiymətəmələgəlmə düsturunda sadəcə olaraq komponentləri dəyişdirmişlər. Target – Kosting konsepsiyasında qiymətəmələgəlmənin düsturu aşağıdakı kimi verilmişdir: qiymət – mənfəət = maya dəyəri 133 Target –Kosting uçot modelində məmulatın maya dəyəri qiymətəmələgəlmənin ənənəvi üsulundan fərqli olaraq qabaqcadan müəyyən satış qiymətindən çıxış edilərək hesablanır. Satış qiyməti marketinq tədqiqatı nəticəsində müəyyən edilir ki, bu da məhsul və yaxud xidmətin gözlənilən bazar qiyməti hesab olunur. Məmulatın məqsədli maya dəyəri bazar qiymətindən mənfəəti çıxmaqla alınır ki, bunu da firma almaq istəyir. İstehsal prosesinin bütün iştirakçıları menecerdən sadə işçiyə qədər məmulatın məqsədli maya dəyərinə uyğun olaraq layihələndirmək və hazırlamaq üzərində çalışırlar. Müəssisələrdə məhsulun Target – Kosting sistemindən istifadə edən mühəndis tərəfindən işlənməsi ənənəvi yanaşmadan fərqlənir. Məhsulun təkmilləşdirilməsinin klassik prosesi aşağıdakı kimi həyata keçirilir: layihələndirmə > istehsal maya dəyəri > yenidənlayihələndirmə Bu proses Target – Kosting ideologiyasına uyğun olaraq başqa görünüş alır: planlaşdırılan maya dəyəri > layihələndirmə > istehsal maya dəyəri Bu yanaşmanın üstünlüyü yeni məhsulun işlənib hazırlanmasındakı interaktiv yanaşmadan ibarətdir ki, bu da maya dəyərin hər bir mərhələsində mütəmadi anlaşmanı təmin edir. Məqsədli maya dəyəri bütövlükdə yeni model üçün deyil, layihələndirilən məhsulun ayrı-ayrı qovşaqları və hətta ayrı- ayrı detalları üzrə də təyin edilir. Mühəndis və dizaynerlər smeta layihəsi işləyib hazırlayırlar və çalışırlar aydınlaşdırsınlar ki, yeni məmulatın smeta maya dəyəri məqsədli maya dəyəri çərçivəsindədirmi. Əgər olmasa, layihədə lazımi dəyişikliklər edirlər. Bu proses smeta maya 134 dəyəri məqsədli maya dəyərinə bərabər olmayıncaya qədər davam etdirilir. Yalnız bundan sonra, yəni bütün sınaqlardan sonra məhsul kütləvi istehsala buraxılır. Məsrəflərin nə qədər azalması lazın olduğunu təyin etmək üçün aşağıdakı tədbirləri həyata keçirmək lazımdır: 1. Nəzərdə tutulan məhsul və xidmət üçün mümkün satış qiymətini təyin etmək; 2. Məhsulun məqsədli maya dəyərini təyin etmək (bütövlükdə və məhsul vahidi üçün); 3. Məsrəfləri ixtisar etmək üçün məhsulun məqsədli və smeta maya dəyərini müqayisə etmək; 4. Məsrəflərin ixtisarına nail olmaq üçün məhsulun yenidən layihələndirilməsi və eyni zamanda istehsal prosesində təkmilləşmələr həyata keçirmək. Target-Kosting uçotu modelinin müsbət cəhətləri aşağıdakılardan ibarətdir: 1. “Target-Kosting” uçotu modelində marketinq sanki üstdən idarəetmə uçotuna “yapışdırılır”, yəni marketinq və layihələndirmə funksiyaları birgə həyata keçirilir, sistemin “çıxışında” isə istehlakçıların tələbatını maksimum ödəmək qabiliyyətinə malik olan münasib qiymətli məhsul alınır. Target-Kosting uçotu modeli istifadə edilərkən müəssisənin bütün istehsal fəaliyyəti mühüm strateji istiqamət hesab edilən məqsədli maya dəyərinə yönəldilir. 2. Target-Kosting uçot modeli mənfəətin büdcələşdirilməsi, planlaşdırılması, məsuliyyət mərkəzlərinin formalaşması, qiymətəmələgəlməsinin müxtəlif strategiyaları və qiymətləndirmə prosedurları ilə çox gözəl uyğunlaşır. 3. Yaponiyada meydana gələn “Target-Kosting” uçot modeli mahiyyət etibarı ilə Amerikada geniş yayılmış “Standart-Kosting”i xatırladır. Bununla belə bu iki sistem bir- birindən köklü surətdə fərqlənir. “Standart-Kosting” əsasən məsrəflərə nəzarət etmək və nəticəliliyi qiymətləndirmək üçün 135 istifadə edilir, “Target-Kosting” isə ilkin olaraq məhsulun layihələndirilməsi mərhələsində məsrəflərin aşağı salınması strategiyasına tərəfdar çıxır, yəni yalnız əməliyyat alət deyil, strateji alət hesab olunur. 4. “Target-Kosting” uçot modeli yalnız daxili amilləri deyil, ən çox xarici bazar mühitini öyrənmək istiqamətində marketinqlər üçün prizma rolu oynayır və bazar mühitinin xüsusiyyətlərini onlara təlqin edir. 5. “Target-Kosting” uçot modeli müəssisə əməkdaşlarının bazara səmtlənmiş (yönəldilmiş) əxlaqlarının yeniləşməsinə (motivasiyasına) yaxından kömək edir. Bununla da müəssisə əməkdaşları uzunmüddətli strategiyaya uyğun olaraq fəaliyyət göstərirlər. Yüklə 1,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|