Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
10.4. “Kayzen - Kosting” uçot modeli
Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində məsrəflərin idarə edilməsində və məqsədli maya dəyərinin hərtərəfli mühafizə edilərək inkişaf etdirilməsi sahəsində həyata keçirilən yenilik- lərdən biri də “Kayzen-Kosting” uçot modelinin geniş vüsət al- masıdır. Yapon dilindən tərcümədə “kayzen” sözü “kiçik addım- larla yaxşılaşdırma, təkmilləşdirmə” deməkdir. Müəssisə səviy- yəsində “Kayzenin” məqsədi daxili ehtiyatlar hesabına kənar- dan investisiya cəlb edilmədən bütövlükdə şirkətin və yaxud onun ayrı-ayrı bölmələrinin fəaliyyətini təkmilləşdirməkdən ibarətdir. “Kayzen-Kosting” anlayışı məhsulun maya dəyərinin la- zım olan səviyyəsini təmin etmək və məsrəflərin məqsədli sə- viyyəyə qədər aşağı salınması yollarını göstərir. Bu modelin la- zımi dərəcədə istifadə edilməsi yalnız istehsal mərhələsində məsrəflərin 5% aşağı salınmasını təmin edir. 136 Amerika Birləşmiş Ştatlarında və Qərbi Avropa ölkələ- rində 1980-ci illərin ikinci yarısında Yaponiyanın sənaye şir- kətlərində “Kayzen”in rolu haqqında ilk kitab (ingilis dilində) nəşr edildikdən sonra “Kayzen-Kosting” uçotu modeli daha ge- niş yayılmağa başlamışdır. Eyni zamanda “Kayzen” anlayışı tez-tez keyfiyyət dərnəyində birləşən çox böyük olmayan qrup şəklində və yaxud məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi sahə- sində təkliflər verən işçilər şəklində fəaliyyət kimi də təzahür edir. “Kayzen-Kosting” anlayışını ilk dəfə işlədən Yasuxiro Monden bu modelin istehsal prosesinin müxtəlif mərhələlərin- də “Target-Kosting” modeli ilə sıx qarşılıqlı əlaqəsindən bəhs etmişdir. Yuxarıda qeyd edilənləri ümumiləşdirərək belə nəticə çı- xır ki, “Kayzen” – keyfiyyətin və biznes proseslərinin tədricən təkmilləşdirilməsi fəlsəfəsidir, “Kayzen-Kosting” isə menecer- lərin məqsədli maya dəyərinə nail olmaq və istehsalın rentabel- liyinin təmin etmək məqsədi ilə istifadə etdikləri məsrəfləri aşağı salmaq vasitəsidir (alətidir). Uçotun “Kayzen-Kosting” modeli bu sahədə istifadə edi- lən bir sıra modellərlə, xüsusi ilə “JİT”, “Target-Kosting” kimi sistemlərlə qarşılıqlı əlaqədə tətbiq edilir. Idarəetmə uçotunun müxtəlif modellərinin tətbiqi ilə məşğul olan mütəxəssislərin fikrincə “Kayzen-Kosting” modeli “Target-Kosting” modeli daha sıx qarşılıqlı əlaqədə tətbiq edilirlər. Hər iki modelin məq- sədi məsrəflərin ayrı-ayrı modelləri və bütövlükdə son məhsu- lun maya dəyərini aşağı salmaqdan ibarətdir. Əgər yaradılan məhsulun həyat tsiklini iki mərhələyə - planlaşdırma və layihə- ləndirmə (işləyib hazırlamaq) mərhələsi və istehsal mərhələsinə ayırsaq, “Target-Kosting” modeli birinci mərhələ üzrə tapşırıq- ları həll edir, “Kayzen-Kosting” isə ikinci. Birlikdə hər iki mo- del şirkət rəqibinə nisbətən maya dəyərinin aşağı salmalı və müvafiq bazar sektorunu əldə saxlamaq üçün əlverişli qiymət siyasəti seçmək kimi qiymətli üstünlüklər verirlər. 137 Sənayenin ənənəvi sahələrində, hansı ki, məhsul uzun- müddətli həyat tsikli ilə xarakterizə olunur, bu zaman “Kayzen- Kosting” modelinə, əksinə innovasiyalı sahələrdə, yəni məhsul istehsalı qısamüddətli həyat tsikli ilə xarakterizə olunursa, bu zaman “Target-Kosting” sistemi irəli çəkilir. Şərti olaraq ənənəvi sənaye sahələrinə aid edilən şirkət- lərdə “Kayzen” fəaliyyəti üç səviyyədə həyata keçirilir: 1. Kayzenin fəlsəfəsi vəzifə borcu hesab olunan menecer- lər; 2. Keyfiyyət dərnəklərində birləşən (toplanan) təşəbbüs- kar əməkdaşlar qrupu; 3. Təkliflər sistemi vasitəsi ilə yeni ideya irəli sürmək imkanı olan ayrı-ayrı fəhlələr. “Kayzen” fəaliyyətində aktiv iştirak edən insanların mü- kafatlandırılması maddi və mənəvi həvəsləndirmə yolu ilə hə- yata keçirilir. İşçilərin həvəsləndirilməsi şirkətlər tərəfindən öyrədilən mədəni sərvətlərin fəhlə və mütəxəssislərin beynində möhkəmləndirən tədbirləri özündə əks etdirir. İnnovasiyalı sahələrdə “Kayzen-Kosting” ahəngdar ola- raq öz əhəmiyyətini itirmədən “Target-Kosting”i tamamlayır. “Target-Kosting” ideyası həddindən artıq sadədir. Yəni elə innovasiyalı məhsul istehsal edilməlidir ki, hesablama maya dəyəri məqsədli maya dəyərini üstələməsin. Əgər bu iki kəmiy- yət arasındakı fərq saxlanılırsa, bütün ciddi cəhdlərə baxmaya- raq layihədən inkar edilməlidir. Burada belə bir sual çıxır orta- ya: nə etməli əgər hesablama maya dəyəri məqsədli maya də- yərindən lap az yüksəkdir? İstehsala başlamaq, yoxsa yox? Təcrübə göstərir ki, hesablama və məqsədli maya dəyəri ara- sındakı az fərq (3-5 faiz həddində) istehsal haqqında qərar qə- bul etmək üçün maneə hesab olunmur. Yapon müəssisələrində əmələ gələn az fərq istehsal mərhələsindəki Kayzen tapşırığı- nın köməkliyi ilə müvəffəqiyyətlə bağlanır. |