Dərs vəSAİTİ Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin.. 2016-cı IL tarixli

 
MÖVZU 8. KƏND TƏSƏRRÜFATINDA 
MƏSRƏFLƏRİN UÇOTU VƏ MƏHSULUN MAYA 
DƏYƏRİ KALKULYASİYASININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ 
 
8.1. Kənd təsərrüfatında məsrəflərin uçotunun ümumi 
xüsusiyyətləri 
Kənd 
təsərrüfatı 
milli iqtisadiyyatın ən aparıcı 
sahələrindən biri olmaqla ölkəmizin əhalisini yeyinti 
məhsulları, sənayesini isə kənd təsərrüfatı xammalı ilə təmin 
edir. Kənd təsərrüfatında məsrəflərin uçotunun bitkiçilik və 
heyvandarlıq məhsullarının maya dəyərinin formalaşması və 
məhsul vahidinin kalkulyasiyasının fərqli xüsusiyyətləri bu 
sahənin özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Kənd 

---

102 
təsərrüfatının özünəməxsus xüsusiyyətlərindən biri istehsal 
prosesinin uzunluğu, istehsalın mövsümi xarakter daşıması və 
nəhayət istehsal vaxtı ilə iş vaxtının üst-üstə düşməməsidir. 
Bəzən istehsal bu il başlayır, lakin gələn il başa çatır. Bunlar 
hamısı mühasibat uçotunun təşkilinə, aparılmasına və ən əsası, 
məhsulun maya dəyərinin hesablanması, kalkulyasiyası və 
maliyyə nəticələrinin hesablanmasına öz təsirini göstərir. İl 
ərzində bitməmiş istehsal və qalığı hazır məhsul, istehsal 
ehtiyatları artıqlığına səbəb olur. Bunun nəticəsidir ki, il 
ərzində istehsal edilən və satılan məhsullar yalnız plan maya 
dəyəri ilə qiymətləndirilir. İlin sonunda faktiki maya dəyəri ilə 
müqayisə edilərək mənfəət və zərər aşkara çıxarılır. 
Kənd təsərrüfatı müəssisələrində mühasibat uçotu 
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 18 aprel 2006-
cı il tarixli, 38 saylı əmri ilə təsdiq edilmiş “Kommersiya 
təşkilatları üçün mühasibat uçotunun hesablar planına” əsasən 
aparılır. İstehsal məsrəflərinin uçotu və kənd təsərrüfatı 
məhsullarının 
maya 
dəyərinin 
kalkulyasiyasının 
planlaşdırılması, uçotu və maya dəyərinin kalkulyasiyasına dair
qüvvədə olan əsasnaməyə uyğun olaraq təşkil edilir. Kənd 
təsərrüfatında məsrəflərin uçotunun aparılması və məhsulun 
maya dəyərinin kalkulyasiyası üçün ilkin sənədlərin unifikasiya 
edilmiş (eyniləşdirilmiş) uçotun jurnal – order formasının 
vahid uçot registrlərindən və Azərbaycan Respublikası Maliyyə 
Nazirliyinin təsdiq etmiş olduğu hesabat formalarından istifadə 
edilir. 
Kənd təsərrüfatı müəssisələrində məsrəflərin uçotu və 
məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyasının əsas vəzifəsi 
aşağıdakılardır: 
1. Məsrəflərin uçotunu və məhsulun maya dəyəri 
kalkulyasiyasını tənzimləyən normativ – hüquqi sənədlərin 
tələblərinə ciddi riayət edilməsi; 

---

103 
2. İstehsal məsrəflərinin uçotunun təşkili prinsiplərinə 
əməl edilməsi; 
3. Müstəqim məsrəflərin bölüşdürülməsini təmin etməli; 
4. Digər əsas məsrəflərin bölüşdürülməsi üzərində 
nəzarət; 
5. Qeyri-müstəqim xərclərin uçot və kalkulyasiya 
obyektləri arasında düzgün bölüşdürlüməsini təmin etmək; 
6. Qeyri-məhsuldar xərclərin yaranma mənbələrinin 
aradan qaldırılması; 
7. Köməkçi istehsalat məsrəflərinin bölüşdürülməsi 
üzərində nəzarət; 
8. İstehsal məsrəflərinin əmtəəlik məhsulla bitməmiş 
istehsal qalığı arasında düzgün bölüşdürülməsi üzərində 
nəzarət; 
9. Məsrəflərin uçotunun mütərəqqi formalarının tətbiqi 
və məhsulun maya dəyəri kalkulyasiyasının aparılması 
üsulunun düzgün seçilməsi üzərində nəzarət; 
10. Məsrəflər və maya dəyəri kalkulyasiyası üzrə 
hesabatın tərtibi üzərində nəzarət.