Dərs vəsaiti "Elm və təhsil" Bakı 2019
Yüklə 1,83 Mb.
|
|
Avtomobil nəqletmələri zamanı yol hərəkətinin təhlü-kəsizliyinə dair dövlət nəzarətinin təşkili AR DİN xüsusi aparatına - Dövlət Yol Polisinə tapşırılmışdır. « Yol hərəkəti haqqında» AR-nın Qanununda (1998-ci il 3 iyul) avtonəqliy-yat vasitəsilə mümkün olan daşımalarda yol hərəkəti təhlü-kəsizliyinin qorunmasının əsas prinsipləri (maddə 7), yol hə-rəkətinin təşkilində yol hərəkəti təhlükəsizliyinin qorunma-sı ( maddə 8), nəqliyyat vasitələrinin yol hərəkətində iştirakı-na icazə verilməsi (maddə 14) və başqa məsələlər öz hüquqi həllin qovuşmuşdur.
Nəqliyyatda ekoloji tələblərin və təhlükəsizliyin tə-min olunması, nəqliyyatda yüklərin və obyektlərin mühafi- 263
Elçin Eyvazov, Nərminə Balabəyova zəsi kimi məsələlərin həll edilməsində «Nəqliyyat haqqında» AR-nın Qanunu (1999-cu il 27 iyul) xüsusi rol oynayır. Qanu-nun 21-ci maddəsində göstərilir ki, yüklərin və nəqliyyat ob-yektlərinin mühafizə olunması, o cümlədən dəmir yolu, boru kəməri, dəniz və hava yolu nəqliyyatında yanğına qarşı bir sıra profilaktik tədbirlərin görülməsi və yanğının nəticələri-nin ləğv olunması işləri xüsusi hərbiləşdirilmiş mühafizə xidmətləri və nəqliyyat müəssisəsi tərəfindən görülür. Nəqliyyat fəaliyyətində təbiətin və əhalinin təhlükə-sizliyini təmin edən, torpaqların, suyun, havanın, fauna və floranı çirklənmədən qoruyan ekoloji qaydalara riayət edil-məsi əsas məsələlərdir. Məlumdur ki, nəqliyyatın tərəqqisi sivilizasiyanın tərəqqisinə kömək olaraq, həm də ətraf mühi-tə ziyan verir, bəşəriyyətin bəzi problemlərini dərinləşdirə-rək bütöv sivilizasiyasını qlobal ekoloji fəlakətə sürüklə-yən bir faktor olur. Nəqliyyatın bir çox fərqli növləri - dəmir yolu, avtomobil, su, hava nəqliyyatı ancaq onun istismarı ilə bağlı problemləri deyil, eyni zamanda nəqliyyat vasitələrinin emalı, bu vasitələrə texniki xidmətin göstərilməsi ilə bağlı problemlər də yaradır. Qeyd edilən problemlərin ölkədə sistemli şəkildə həll edilməsi üçün qəbul olunmuş « Azərbaycan Respublikasında ekoloji baxımdan dayanıqlı sosial-iqtisadi tərəqqiyə dair Mil-li Proqram» xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Proqramın 6.5-ci bəndi «Nəqliyyat» sahəsinə həsr edilmişdir. Sənəddə bəzi qlobal problemlərlə bağlı işlərin görülməsi nəqliyyat təhlü-kəsizliyinin təmin edilməsi nöqteyi-nəzərindən çox aktual-dır. Görülməli olan işlər aşağıdakılardır: -avtomobil və dəmir yollarının modern dünya stan-dartlarına uyğun rekonstruksiya edilməsi; 264
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları - nəqliyyat sektorunda ekoloji harmonik siyasətin-aparılması məqsədilə burda qanunvericilik sisteminin inki-şaf etdirilməsi; -avtomobil nəqliyyatında istifadə olunması üçün eko-loji olaraq təmiz yanacaq növlərinə keçilməsi (bioqaz, sıxıl-mış maye qaz və s.); -şəhərdə avtonəqliyyat vasitələrinin tədricən azaldıl-ması və tıxacların ləğv edilməsi üçün binaların ətrafında dai-rəvi avtomagistral yolların inşa edlməsinə daha çox diqqət edilməsi və s. Avianəqliyyat daşımalarında uçuşların təhlükəsizliyi və aviasiya təhlükəsizliyi mövzularına təzə qəbul edilmiş Aviasiya haqqında» AR-nın Qanununda xüsusi bir fəsil həsr edilmişdir (IX fəsil). Qanunun 42-ci maddəsində uçuşla-rın təhlükəsizliyi mövzuları qaydaya salınır. Hava gəmisinin sahibi yaxud istifadəçisi hava gəmisi uçuşlarının mühafizəsi-nin təmin olunması üçün bütün lazımi tədbirləri həyata ke-çirməlidir. Hava gəmilərinin uçuşlarının təhlükəsizliyinə qorxu yaradan, həmçinin aerodromların radiotexniki vasitə-lərinin normal işləməsinə əngəl yaradan binaların, qurğula-rın, yüksək gərginlikli elektrik ötürücü şəbəkələrinin, radio-texniki və başqa obyektlərin, rabitə xətlərinin aerodromların sahələrində yerləşdirilməsi aerodromların sahibləri ilə razılıq əldə edilməlidir. Qeyd olunan Qanunda qeyd edilmişdir ki, aviasiya təhlükəsizliyi bir sıra tədbirlərin görülməsi ilə təmin edilir. Bu tədbirlər aşağıdakılardır ( maddə 43): AR-nın tərəfdarı olduğu beynəlxalq sazişlərə müva-fiq olaraq, aviasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması üzrə dövlət proqramının qəbul olunması; 265
Elçin Eyvazov, Nərminə Balabəyova beynəlxalq və daxili hava əlaqələrinə (reyslərinə) xidmət edən bütün hava limanları üçün aviasiya təhlükəsiz-liyi proqramının hazırlanması; -hava gəmilərinin istifadəçisinin dövlət proqramının tələblərinə müvafiq özünün aviasiya təhlükəsizliyi proqra-mını hazırlaması və s. Aeroportun vəzifəli şəxsləri burda aviasiya təhlükə-sizliyinin təmin olunması ilə əlaqədar tədbirlərin görülməsi-nə, həmçinin aviasiya təhlükəsizliyi üzrə adekvat xidmətlə-rin sərgilənməsinə və lazımi avadanlığın olmasına görə qa- nunvericiliklə təyin olunmuş formada məsuliyyətlidirlər. Mülki aviasiyanın təhlükəsizliyinin qorunmasında AR-nın Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiqlənmiş « Mülki aviasiya-nın fəaliyyətinin qeyri-qanuni müdaxilə protokolların-dan mühafizə olunması haqqında» Dövlət Proqramı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu proqramının qəbul olunması-nın məqsədləri bunlardır: -mülki aviasiyanın fəaliyyətinə qeyri-qanuni müdaxi-lə aktlarına izin verməmək tədbirlərini nəzərdə tutan qayda-ları, təcrübə və prosedurları tətbiq etmək üsulu ilə uçuşların təhlükəsizliyini, müntəzəmliyini və səmərəliliyini həyata ke-çirtmək; -mülki aviasiyanın fəaliyyətinə qeyri-qanuni müdaxi-lə aktlarına yol verməmək üzrə ciddi işlərin görülməsi; -Dövlət Proqramının tətbiqi üçün cəlb olunmuş bir sı-ra orqanların fəaliyyət koordinasiyasının bərpası. Mülki aviasiyanın təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün Dövlət Proqramında aşağıdakı vəzifələrin icrası nəzər-də tutulmuşdur: -sərnişinlərin, yerüstü xidmət işçilərinin, ekipaj üzvlə-rinin, hava gəmilərinin, aeroportların, aeronaviqasiya və 266
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları mülki aviasiyanın başqa obyektlərinin qanunsuz müdaxilə aktlarından mühafizəsini və müdafiəsini təmin etmək; -mülki aviasiyanın fəaliyyətinin qeyri-qanuni müda-xilə aktlarından mühafizəsi üzrə Dövlət Proqramına cəlb olunmuş müvafiq dövlət idarələrinin əməliyyat qruplarının hər zaman hazırlıqlı olmalarını təmin etmək; -mülki aviasiyanın fəaliyyətinə qeyri-qanuni müdaxi-lə aktlarının ləğv edilməsi üzrə əməliyyat həyata keçirilər-kən riskə inanmaq və sərnişinlərin, hava gəmilərinin aviasi-ya müəssisələrinin yerüstü şəxsi heyətinin, ekipaj üzvləri-nin təhlükəsizliyini qorumaq və s. Aviasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasına, bu isti-qamətdə beynəlxalq əməkdaşlığa, bu üzrə prosedurlara, tex-niki tələblərə aid bəzi normalar Dövlət Proqramında qeyd edilmişdir. Hava nəqliyyatı sektorunda təhlükəsizliyin təmin olunmasında təzə yaranmış «AR-nın Dövlət Mülki Aviasiya Administrasiyası» (DMAA) xüsusi rol oynayır. Nəqliyyat (daşıma) təhlükəsizliyinin təmin edilməsində AR Ticarət Gə-miçiliyi Məcəlləsinin müddəaları mühim rol oynayır. Burda təhlükəli yüklərin dəniz yolu vasitəsilə daşınması, ümumi təhlükəsizliyin təmin olunması üçün gəminin gecikməsi ilə bağlı olan xərclər, gəmilərin toqquşmasından dəyən ziya-nın əvəzinin ödənilməsi, gəmilərdən neftlə çirkləndirmə-dən dəyən ziyana görə məsuliyyət, dənizlə təhlükəli maddə-lərin nəql olunması ilə əlaqədar dəyən ziyana görə məsuliy-yət ilə əlaqədar bəzi normalar aşkarlanmışdır. Gəmilərin toqquşması zamanı yaranan münasibətlər Ticarət Gəmiçiliyi Məcəlləsinin 330-cu maddəsi ilə nizamla-nır. Burada qeyd edilir ki, Xəzər dənizinin AR-a mənsub olan bölməsində gəmilərin toqquşması zamanı meydana gə- 267
Elçin Eyvazov, Nərminə Balabəyova lən münasibətlər AR-nın qanunu ilə tənzimlənir. Gəmilər açıq dənizdə toqquşduqda və bununla bağlı mübahisəyə AR-da baxıldıqda Ticarət Gəmiçiliyi Məcəlləsinin ilə müəy-yən olunmuş qaydalar tətbiq olunur. Gəmilərdən neftlə çirkləndirmədən dəyən ziyandan ortaya çıxan münasibətlərin tənzimlənməsinə Ticarət Gəmi-çiliyi Məcəlləsində xüsusi norma həsr edilmişdir (maddə 331). Həmin xüsusi normaya əsasən, gəmilərdən neftlə çirk-ləndirmədən ziyan dəydikdə Məcəllədə müəyyən olunmuş qaydalar aşağıdakılara şamil olunur: -Xəzər dənizinin AR-na aid bölməsində gəmilərdən neftlə çirkləndirmə zamanı dəyən ziyana; -harada qəbul olunduğundan asılı olmayaraq, bu cür ziyanın qarşısını almaq yaxud aşağı salmaq üçün bəzi ehti-yat tədbirlərinə. Dənizlə təhlükəli maddələrin nəql olunması ilə əlaqə-dar ziyan dəydikdə Ticarət Gəmiçiliyi Məcəlləsində müəy-yən olunmuş qaydalar Azərbaycan Respublikasının ərazisin-də dəyən hər hansı bir ziyana, AR-nın ərazisində təbiətin çirklənməsi zamanı dəyən ziyana və s. hallara tətbiq olunur. Ölkə daxilində dəniz nəqliyyatı sektorunda nəqliyyat təhlükəsizliyinin qorunmasında yeni yaradılmış « AR-nın Dövlət Dəniz Administrasiyası» (DDA) xüsusi yer tutur. Ad-ministrasiyanın Əsasnaməsinin 3-cü bəndinə əsasən, nəqliy-yat təhlükəsizliyi nöqteyi-nəzərindən onun vəzifələri aşağı-dakılardır: -dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizlik sistemini yarat-maq və AR-da bu istiqamətdə mövcud qaydalara ciddi nəza-rət etmək; 268
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları -dənizdə insan həyatının və dəniz mühitinin mühafi-zəsi üzrə qanunvericiliklə təyin olunmuş şəkildə öz səlahiy-yətləri çərçivəsində işlər görmək; -qanunvericiliklə onun səlahiyyətlərinə aid olunmuş qaydada dənizdə batmış üzmə vasitələrini çıxarmaq və bu vasitələtin qorunması üçün lazımi tədbirlər görmək; - dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizliyinə və sahil zo-nasının çirkləndirilməməsinə dair tələblərin icra olunmama-sına görə uyğun tədbirlər həyata keçirmək və s. AR-da dəniz gəmiçiliyi sektorunda həyata keçirilən siyasətin, o cümlədən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Beynəl-xalq Dəniz Təşkilatı və başqa beynəlxalq dəniz təşkilatları ilə əməkdaşlığın, AR-nın tərəfdarı olduğu beynəlxalq dəniz konvensiyalarının icra olunmasına nəzarətin təşkili Dövlət Dəniz Administrasiyasının səlahiyyətlərinə aid olunmuş-dur. Dəmir yolu nəqliyyatı ilə sərnişin, baqaj, yük və poçt daşımalarında, o cümlədən beynəlxalq əlaqədə dəmir yolu daşımalarında nəqliyyat təhlükəsizliyi mövzusunun nizam-lanmasında «Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu (ADDY) barə-sində» Əsasnamənin müddəaları xüsusi rol oynayır. Bu sahədə təhlükəsiz işlərinin təşkil edilməsi, daşıma-lar zamanı təhlükəsizliyin təmin edilməsi və başqa analoji məsələlər haqda müvafiq normalar Əsasnamənin VIII bən-dində təsbit edilmişdir. Nəqliyyat təhlükəsizliyi ilə əlaqədar Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolunun əsas vəzifələri sırasına aşağıdakılar aiddir: qatarların ahəngdar və təhlükəsiz hərəkətinə şərait yaradılması; baqaj, daşınılan yüklərin və poçtların vaxtında və təhlükəsiz daşınmasının həyata keçirilməsi; 269
Elçin Eyvazov, Nərminə Balabəyova -dəmir yollarında xidmət qaydalarının müəyyən edil-məsi, hərəkətin təhlükəsizliyi tələblərinə əməl olunması; -dəmir yolunun müxtəlif obyektlərinin yanğın təhlü-kəsizliyi və mühafizə edilməsi üçün tədbirlərin görülməsi, həmçinin qatarların yol getdiyi zaman və stansiyalarda yük-lərin mühafizəsinin təmin olunması və s. Avtomobil yolları haqqında» AR-nın Qanununda (22.12.1999-cu il, No 778-IQ) nəqliyyat təhlükəsizliyinin tə-min edilməsi məsələsinə toxunan qaydalara da rast gəlinir. Qanunun 35-ci maddəsində ümumi istifadədə olan avtomo-bil yollarının saxlanılmasının prinsipləri qeyd edilmişdir. Qanunda təbiətin mühafizəsi haqqında müvafiq nor-ma müəyyən edilmişdir. Yol fəaliyyəti zamanı ətraf mühitin mühafizəsi barəsində AR-nın mövcud qanunvericiliyinə mü-vafiq olaraq ekologiyanın və əhalinin sağlamlığının qorun-ması tələbləri də icra edilməlidir. Avtomobil yollarında fəa-liyyət göstərən yol təsərrüfatı orqanları ekoloji təhlükəsizlik qaydalarının tələblərinə əməl olunmalıdır. Avtomobil yolla-rından faydalanan hüquqi və fiziki şəxslər təbiətə ziyan ver-məməli, avtomobil yollarını çirkləndirməməlidir. Avtomobil yolları istifadəçiləri aşağıdakı hüquq po-zuntularına görə məsuliyyətə cəlb olunurlar: -yol konstruksiyalarının və qurğularının zədələnməsi-nə və sıradan çıxmasına; -avtomobil yol istifadəçisinin səhvi ucbatından mey-dana gələn yol- nəqliyyat hadisəsi nəticəsində avtomobil yol-larına dəyən zərərə görə; -avtomobil yol hərəkətində fasilələrin olmasına səbəb bir sıra hadisələr nəticəsində zərər vurulmasına görə və s. Avtomobil nəqliyyatı ilə daşımaların həyata keçiril-məsi zamanı təhlükəsizliyin təmin edilməsi yönündə «Avto- 270
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları mobil nəqliyyatı haqqında» AR-nın Qanunu xüsusi rol oyna-yır. Qanunun 26-cı maddəsi avtomobil nəqliyyatı ilə nəqlet-mələrin təhlükəsizliyinin və təbiətin qorumasının təmin edil-məsi məsələlərinə həsr olunmuşdur. 10.10. Nəqliyyat təhlükəsizliyi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq Beynəlxalq nəqliyyat daşımalarında nəqliyyat təhlü-kəsizliyinin qorunması problemi əsas həll edilməli olan mə-sələlərdən biridir. Hazırda bu problemin həll edilməsi yö-nündə beynəlxalq birliyin üzvlərinin öz cəhdlərini beynəl-xalq, regional və milli səviyyədə birləşdirməsini, yəni nəqliy-yat təhlükəsizliyinin təmin etməsində güclü əməkdaşlığın ol-masını şərtləndirir. Ətraf mühit, insan həyatı və başqa qlobal faktorlar nəqliyyat təhlükəsizliyinin kollektiv cəhdlər nəticə-sində qorunmasının vacibliyini zəruri edir. Nəqliyyat təhlükəsizliyi istiqamətində beynəlxalq əməkdaşlıq hökumətlərarası, idarələrarası, dövlətlərarası müqavilələr, eyni zamanda qanunvericiliyə əsasən nəqliyyat şirlətləri və daşıyıcıların xarici fiziki və hüquqi şəxslərlə bir-başa imzaladıqları müqavilələr əsasında həyata keçirilir. Nəqliyyat təhlükəsizliyi istiqamətində beynəlxalq əməkdaşlıq aşağıdakı istiqamətlərdən ibarətdir: -müvafiq vahid təhlükəsizlik standartlarının, qaydala-rın və tövsiyyələrin tərtib olunması və effektli şəkildə tətbiq edilməsi; -ətraf mühitin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və ekoloji nəzarətin təşkili; -nəqliyyat təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və onun səviyyəsinin yüksəldilməsi üçün dövlətlərin birlikdə etdiklə-ri cəhdlər; 271
Elçin Eyvazov, Nərminə Balabəyova -nəqliyyat təhlükəsizliyi ilə əlaqədar elmi-texniki və maarifləndirmə istiqamətində əməkdaşlıq; -texniki dəstəyin göstərilməsi və s. Nəqliyyat təhlükəsizliyinin qorunması istiqamətində BYPNT-nin, BDT- nin, BMAT-ın, MAQATE-nin və başqa beynəlxalq qurumların fəaliyyəti çox vacibdir. Sözügedən təşkilatların normayaradıcı fəaliyyətinin əsasını çoxtərəfli konvensiyalar, o cümlədən müvafiq qaydalar, məcəllə-lər, rəhbər sənədlər, yazılı şəkildə olan göstərişlər və başqa aktlar təşkil edir. Beynəlxalq birliyin nəqliyyat təhlükəsizliyinin qorun-masında insan həyatı, ekoloji təhlükəsizlik nəzərə alınmaqla maraqlı olması bu sahədə dövlətlərin fəaliyyətinin açıqlan-masına, onların birlik olması zərurətinə yol açmışdır. Ölkəmizdə postsovet məkanındakı suveren dövlətlər kimi, dünyada gedən qloballaşma və inteqrasiya proseslərindən qıraqda qalmayaraq, nəqliyyat təhlükəsizliyi istiqamətin-də bir çox işlər görür. Beynəlxalq daşımalarda nəqliyyat təhlükəsizliyinin qorunması üçün ölkəmiz bəzi beynəlxalq konvensiya və mü-qavilələrə daxil olmuşdur. Bu beynəlxalq sənədlərə aşağıda-kıları misal göstərmək olar: -« Xarici hava gəmilərinin dünyadakı 3-cü şəxslə-rə verdiyi ziyanın əvəzinin ödənilməsi haqqında» Konvensi-ya və bu Konvensiyanın dəyişdirilməsi haqda Protokol; -“Hava gəmilərinin qeyri-qanuni ələ keçirilməsinə qarşı mübarizə haqqında Konvensiya; -“Avtonəqliyyat vasitələrini idarə etmək hüququnun əldən alınmasının beynəlxalq nəticələri haqqında” Avropa Konvensiyası; 272
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları - « Dəniz gəmiçiliyinin təhlükəsizliyinə qarşı olan qa-nunsuz aktlarla mübarizə haqda» Konvensiya; «Mülki aviasiyanın təhlükəsizliyinə qarşı yönəldilən qeyri-qanuni hərəkətlər əleyhinə mübarizə haqqında» Kon-vensiya və bu Konvensiyanı tamamlayan «Beynəlxalq mülki aviasiyaya xidmət göstərən hava limanlarında qeyri-qanuni zorakılıq hərəkətləri əleyhinə mübarizə haqda» Protokol; -“Təhlükəli yüklərin quru yollar ilə beynəlxalq daşı-maları haqqında” Avropa Sazişi (DOPOQ) və İmzalama Pro-tokolu; -“Təkərli nəqliyyat vasitələrində quraşdırılan yaxud istifadə edilən avadanlıqlara dair qlobal texniki qaydala-rın müəyyən olunması haqqında” Müqavilə və s. Mövzuya aid sual və tapşırıqlar Nəqliyyat təhlükəsizliyinin mahiyyəti Nəqliyyat təhlükəsizliyinin əsas xüsusiyyətləri Beynəlxalq nəqliyyat təhlükəsizliyinin təmin olun-masının əsas prinsiplərinə aid olunur Beynəlxalq daşımalar prosesində nəqliyyat təhlükə-sizliyinin təmin olunmasında əsas istiqamətlər hansılardır Nəqliyyat təhlükəsizliyi üzrə beynəlxalq hüquqi tə- minat
Beynəlxalq nəqliyyat təhlükəsizliyinin təmin olun-masında hüquqqoruyucu sazişlərin rolu Beynəlxalq dəniz daşımaları üzrə nəqliyyat təhlü- kəsizliyi Beynəlxalq aviadaşımalarda nəqliyyat təhlükəsizliyi Beynəlxalq avtomobil daşımalarınıda nəqliyyat təh-lükəsizliyinin təmin olunması. 273
Elçin Eyvazov, Nərminə Balabəyova Beynəlxalq dəmir yolu daşımalarınıda nəqliyyat təhlükəsizliyinin təmin edilməsi Beynəlxalq su (çay) nəqliyyatında təhlükəsizlik məsələləri Beynəlxalq boru kəməri nəqliyyatında təhlükəsiz-lik məsələləri Nəqliyyatında təhlükəsizliyinin təmin olunması sahəsində milli (daxili nəqliyyat qanunvericiliyi Nəqliyyatında təhlükəsizliyi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq 274
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları XI MÖVZU
BEYNƏLXALQ DAŞIMALAR ZAMANI SIĞORTA ƏMƏLİYYATLARI 11.1 Beynəlxalq daşımalarda nəqliyyat sığortası anlayı-şı, onun məqsədi və növləri. Beynəlxalq yükdaşımalar-da sığorta istiqamətləri. Beynəlxalq yükdaşıma prosesində nəqliyyatın və yüklə-rin sığorta olunması vacib məsələlərdən biri kimi praktikada geniş vüsət almışdır. Bilirik ki, xarici iqtisadi fəaliyyət, eləcə də nəqliyyat (daşıma) xidmətlərinin ixracatı nəqliyyatın dəs-təyi təmin edilir. Bu halda daşıma prosesində iştirakçıların - daşıyıcının və yük sahiblərinin əmlak mənafelərinə təsir edə bilən proseslər ortaya çıxa bilər. Daşıma zamanı yük sahibi yükü itirmək yaxud yükü lazımi sayda almamaq, eləcə də daşınmanı icra edən nəqliyyat vasitəsini itirmək və yüklərin salamatlığını təmin etməmək nəticəsində daşıyıcılar yük sa-hibinə dəyən ziyanın əvəzini ödəmək riskinə cəlb edilə bilər. Daşıma prosesinin baş tutması nəticəsində bu prosesin işti-rakçıları düşdükləri müxtəlif zərərləri tarazlaşdırmaq üçün nəqliyyat sığortasından daha münasib hüquqi vasitə kimi is-tifadə edilir. Beynəlxalq yük daşımaları sahəsində sığortanın mahiy-yəti - əvvəlcə beynəlxalq yükdaşımalar üzrə əməliyyatlar hə-yata keçirilərkən dəyən ziyanın ödənilməsi ilə əlaqəli sığorta fondunun yaradılması və sığorta işlərinin təşkil edilməsin-dən ibarətdir. Beynəlxalq yük daşımaları sahəsində sığorta-nın əməliyyatlarına - sığorta obyetki kimi bilinən əmlakın 275
Elçin Eyvazov, Nərminə Balabəyova qiymətləndirilməsi, sığorta ödənişinin müəyyən edilməsi və müqavilənin imzalanması, sığorta aktlarının tərtib olunması, ödənişlərin təşkili, iri risklərin yenidən sığortasının təşkil edilməsi, ehtiyat fondunun yaradılması və i.a. daxildir. Bey-nəlxalq Yük Daşımalar (BYD) üzrə sığortanın məbləğinə - gözlənilən mənfəət, yükün faktiki dəyəri, habelə fraxt məblə-ği, komissiya haqları, yüklərin daşınması ilə əlaqədar, eyni zamanda gömrük xərcləri və s. aid edilir. Nəqliyyat sığortası üçün zəruri sənədlər yolu qaimələri, yükdaşıma sənədləri, konosomentlər, fakturalar və hesablar qəbul olunur. Nəqliyyat sığortaları iki formada ola bilər: Məcburi Könüllü İqtisadi ədəbiyyatda nəqliyyat sığortası dedikdə daşıma prosesində iştirak edən bütün şəxslərin onların nəzarətə ala bilmədikləri halların nəticəsində onlara dəyən ziyanın əvəzi-ni ödəməyə imkan yaradan sığortaların məcmusu kimi təq-dim edilir. Beynəlxalq nəqliyyat daşımalarında nəqliyyat sığortası-nın məqsədi və növləri. Nəqliyyat sığortası bir sıra məqsəd-lərə xidmət edir. Bu sığortanın əsas məqsədi: -hər şeydən əvvəl, müştərilərin daşıma zamanı düşdüklə-ri ziyana görə sığorta ödənişləri almalarını qarşılamaqdan ibarətdir ki, bu yolla dəymiş zərər kompensasiya olunur. Bə-zən isə daşıma prosesində dəyən ziyanın əvəzini daşıyıcıdan almaq qeyri-mümkündür. Bu zaman dəyən ziyanı kompen-sasiya etməkdən ötrü nəqliyyat sığortasından səmərəli alət kimi istifadə olunur. -İkinci məqsəd ondan ibarətdir ki, nəqliyyat sığortası də-yən zərərə görə kompensasiya almağı asanlaşdırır. Daşıyıcı-dan dəyən ziyanın əvəzinin alınması müəyyən müddət vaxt 276
Beynəlxalq nəqliyyat əməliyyatları tələb edir və əksər hallarda küllü miqdarda məhkəmə xərclə-ri ilə əlaqəli olur. -Üçüncü bir tərəfdən, nəqliyyat sığortası daşınmanı yeri-nə yetirən nəqliyyat vasitələri qəzaya uğradığı təqdirdə yara-na biləcək itkiləri örtmək məqsədi güdür. Aydındır ki, bu cür hallarda daşıyıcı xeyli zərərə düşür. Nəqliyyat sığortası bütün bu zərərləri örtmək üçün istifadə edilən ən münasib vasitə olaraq çıxış edir. - dördüncüsü, nəqliyyat sığortası zamanı daşıyıcı tərəfin-dən üçüncü şəxs qarşısında daşınan mülki-hüquqi məsuliy-yətin sığortalanması gerçəkləşir. Daşıyıcı daşıma prosesin-də müqavilə iştirakçısı kimi çıxış etməyən üçüncü şəxsə zi-yan vura bilər. Şübhəsiz ki, bu cür hallarda o, həmin şəxslər qarşısında mülki-hüquq məsuliyyəti daşıyır ki, bu məsuliy-yətin də sığortalanması həyata keçirilir. Nəqliyyat sığortasının adətən üç əsas növü fərqləndirilir: -nəqliyyat vasitələrinin (avtomobil, təyyarə, konteyner, gəmi, dəmir yolu vaqonlarının və i.a.) sığortası; -yüklə əlaqəli müxtəlif ziyanlardan sığorta; -məsuliyyət sığortası. Hazırda beynəlxalq nəqliyyat daşımaları sahəsində sığor-tadan çox istifadə edilir. Yenə də, nəqliyyat konvensiyaların-da sığortanın qaydaları və şərtləri, bir qayda olaraq, nəzərdə tutulmur. Beynəlxalq nəqliyyat daşımalarında sığorta kifayət qədər geniş formalarda tətbiq olunur. Burada başlıca məqsəd da-şınmalar prosesində mümkün ola biləcək zərər müqabilində yük sahiblərinə müavinət zəmanətlərinin yaradılmasıdır. Ona görə ki, zərərin bəzən daşıyıcının hesabına ödənilməsi-nə nail oluna bilmir, bəzən isə ziyanın nəqliyyat təşkilatları tərəfindən ödənişi, əksər hallarda, çox zaman tələb edir və Yüklə 1,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|