DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)


  16.4. DÖVLƏT SOSIAL MÜDAFIƏ FONDU



Yüklə 2,33 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə27/41
tarix07.06.2020
ölçüsü2,33 Mb.
#31840
növüDərs
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   41
Maliyye


 

 

260 


16.4. DÖVLƏT SOSIAL MÜDAFIƏ FONDU 

 

Azərbaycan   Respublikası   Dövlət  Sosial  Müdafiə   Fondunun 

formalaşması  tarixi,  ölkəmizdə  iqtisadi  münasibətlərin,  eləcə  də  sosial 

sığorta və pensiya təminatı üzrə köklü dəyişikliklərin dinamikası ilə birbaşa 

əlaqəlidir.  

Məlum olduğu kimi, SSRİ dövründə Azərbaycanda sosial sığorta və 

pensiya  məsələləri  müstəqil  respublika  qanunvericiliyi  çərçivəsində  deyil, 

ümumittifaq qanunvericiliyi çərçivəsində inkişaf etmişdir.  

Sovet pensiya təminatı sistemi «haqqı ödəmədən sığorta» prinsipi ilə 

qurulmuşdu.  Zəruri  maliyyə  vəsaitləri  yalnız  dövlət  büdcəsi  və  ya 

müəssisələrinin ödənişlərindən götürülürdü.  

Bu  tipli  pensiya  təminatının  maliyyə  modeli,  habelə  pensiyaçıların 

sayının  müntəzəm  olaraq  artması  mövcud  pensiya  sisteminin  sabit 

fəaliyyətinə  mənfi  təsir  göstərirdi.  1980-ci  illərdə  ölkədə  təsərrüfat 

formalarının  dəyişməsi,  əksər  müəssisələrin  təsərrüfat  hesabı  və 

özünümaliyyələşməyə  keçməsi  onlarda  çalışan  işçilərin  gələcək  təminatını 

çətinləşdirirdi. 

Sosial  sığorta  və  pensiya  təminatının  maliyyələşdirilməsi  sahəsində 

idarəetmənin  təkmilləşdirilməsi  məqsədilə  Azərbaycan  Respublikası 

Prezidentinin  30  sentyabr  1992-ci  il  tarixli  "Azərbaycan  Respublikası 

Dövlət  Sosial  Müdafiə  Fondunun  yaradılması  haqqında"  Fərmanı  ilə 

Azərbaycan  Respublikası  Pensiya  Fondu  və  Azərbaycan  Respublikasının 

Sosial  Sığorta  Fondu  bazasında  Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Sosial 

Müdafiə  Fondu  (DSMF)  yaradıldı.  Müstəqil  maliyyə-bank  sisteminə  malik 

olan  DSMF-yə  Azərbaycan  Respublikası  ərazisində  dövlət  pensiya 

təminatının,  müavinət  və  ödəniş  xərclərinin  maliyyələşdirilməsi  başlıca 

vəzifə kimi həvalə olundu. 

1997-ci  ildə  «Sosial  sığorta  haqqında»  Azərbaycan  Respublikası 

Qanununun qüvvəyə minməsi ilə əlaqədar Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun 

fəaliyyəti  məcburi  dövlət  sosial  sığortası  sahəsində  dövlət  idarəetməsini 

həyata keçirən orqan kimi daha da təkmilləşdi.  

Ölkədə  sosial  sığorta  və  pensiya  təminatı  məsələlərinin  Avropa 

standartlarına uyğun qaydada tam formalaşmasını nəzərdə tutan Azərbaycan 

Respublikası  Prezidentinin  17  iyul  2001-ci  il  tarixli  sərəncamı  ilə  təsdiq 

olunmuş  «Azərbaycan  Respublikasında  Pensiya  İslahatı  Konsepsiyası»nın 

icrası  məqsədilə  2001-2005-ci  illərdə  həyata  keçirilən  tədbirlər  Dövlət 

Sosial  Müdafiə  Fondunun  fəaliyyətinin  keyfiyyətlə  yenidən  qurulmasını 

şərtləndirmişdir.  

2001-ci  il  noyabrın  27-dən  «Dövlət  sosial  sığorta  sistemində  fərdi 

uçot haqqında»  Azərbaycan Respublikası  Qanununun qüvvəyə  minməsi  ilə 



 

261 


əlaqədar  Fond  dövlət  sosial  sığorta  sistemində  fərdi  uçotu  həyata  keçirən 

mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı kimi fəaliyyət göstərməkdədir.  

Konsepsiyanın 

müddəalarının 

yerinə 

yetirilməsi 



məqsədilə 

Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  «Azərbaycan  Respublikasında 

dövlət pensiya sisteminin təkmilləşdirilməsi tədbirləri  haqqında» 04 avqust 

2003-cü  il  tarixli  908  nömrəli  Fərmanı  ilə  Azərbaycan  Respublikası  Əmək 

və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin pensiyaların və pensiyalara əlavə 

olunan  müavinətlərin  təyin  olunması,  maliyyələşdirilməsi  və  ödənişinə 

nəzarət  üzrə  funksiyaları  məcburi  dövlət  sosial  sığortası  və  fərdi  uçot 

sahəsində  idarəetməni  həyata  keçirən  Azərbaycan  Respublikasının  Dövlət 

Sosial  Müdafiə  Fonduna  verilmişdir.  Bununla  da  İslahat  Konsepsiyasında 

nəzərdə tutulan yeni sığorta-pensiya orqanının fəaliyyəti təşkil olunmuşdur.  

Ölkədə  vahid  sığorta-pensiya  sisteminin  qurulması  ilə  əlaqədar 

Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən imzalanmış 22 dekabr 2006-

cı  il  tarixli  498  və  499  nömrəli  fərmanlara  əsasən  hərbi  qulluqçuların  və 

xüsusi  rütbəli  şəxslərin  Dövlət  Sosial  Müdafiə  Fondu  vasitəsilə  məcburi 

dövlət  sosial  sığortası  ilə  əhatə  olunmasına  və  əmək  pensiyaları  ilə 

təminatına  keçilmişdir.  Bu  əsasda  Fondun  Əsasnaməsinə  bir  sıra 

dəyişikliklər  edilmiş,  o  cümlədən  dövlətin  əmək  pensiyaları  sahəsində 

siyasətinin istiqamətlərinə dair təkliflər hazırlanması və bu siyasətin həyata 

keçirilməsi əsas vəzifələrə aid edilmişdir.  

Azərbaycan  Respublikasının  Dövlət  Sosial  Müdafiə  Fondunun 

strukturu aşağıdakı kimidir:  

1.  Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Sosial  Müdafiə  Fondunun 

aparatı (şöbələr və sektorlar).  

2.  İri sığortaedənlərlə iş üzrə departament;  

3.  Bakı şəhəri üzrə hüquqi şəxslərlə iş departamenti;  

4.   Hərbi qulluqçular və xüsusi rütbəli şəxslərlə iş departamenti;  



5.  Azərbaycan  Respublikası  Dövlət  Sosial  Müdafiə  Fondunun  yerli 

bölmələri (rayon və şəhər şöbələri). 

 

Fondun əsas vəzifələri aşağıdakılardır:  



1.Dövlətin 

sosial 


sığorta 

və 


əmək 

pensiyası 

siyasətinin 

istiqamətlərinə  dair  təkliflərin  hazırlanması  və  bu  siyasətin  həyata 

keçirilməsində iştirak etmək;  

2.Fondun  büdcə  layihəsini  hazırlamaq  və  təsdiq  olunmuş  büdcənin 

icrasını təmin etmək;  

3.Тəşkilati-hüquqi  formasından  və  mülkiyyət  növündən  asılı 

olmayaraq  bütün  hüquqi  şəxslərdən,  fərdi  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul 

olan  fiziki  şəxslərdən  (sığortaedənlərdən),  eləcə  də  sığorta  olunanlardan 

qanunvericiliklə  müəyyən  edilmiş  miqdarda  məcburi  dövlət  sosial  sığorta 


 

262 


haqlarının toplanmasını təşkil etmək;  

4.Öz  səlahiyyətləri  daxilində  məcburi  dövlət  sosial  sığortası,  əmək 

pensiyaları 

sahəsində  qanunvericilik 

aktlarının 

tələblərinin 

yerinə 

yetirilməsinə  və  vəsaitlərin  təyinatı  üzrə  istifadəsinə  nəzarəti  həyata 



keçirmək;  

5.  Məcburi  dövlət  sosial  sığorta  vəsaiti  və  dövlət  büdcəsi  vəsaiti 

hesabına  ölkədə  bütün  əmək  pensiyalarının  maliyyələşdirilməsini  həyata 

keçirmək;  

6. Məcburi dövlət sosial  sığorta vəsaiti  hesabına  aşağıdakı  xərclərin 

maliyyələşdirilməsini təmin etmək;  

- «Əmək pensiyaları haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununa 

uyğun olaraq əmək (sosial sığorta) pensiyaları;  

-  könüllü  (əlavə)  sosial  sığorta  əsasında  dövlət  pensiyalarına 

əlavələr;  

-  əmək  qabiliyyətinin  müvəqqəti  itirilməsinə  görə  müavinət 

(qanunvericiliklə  müəyyən  olunmuş  dövr  üçün)  ;  hamiləliyə  və  doğuma 

görə müavinət;  

- uşağın anadan olmasına görə birdəfəlik müavinət;  

-  qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş yaş həddinə çatana qədər uşağa 

qulluqla əlaqədar müavinət;  

- sığorta olunanların sanatoriya-kurort müalicəsi üzrə xərclərinin tam 

və ya qismən ödənişi;  

- məşğulluq tədbirlərinin həyata keçirilməsi;  

- əlillərin sosial müdafiəsi tədbirlərinin həyata keçirilməsi;  

- dəfn üçün müavinət;  

- qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər xərclər.  

7.Dövlət 

büdcəsindən 

ayırmalar 

(transfer) 

hesabına 

sosial 


pensiyaların, aztəminatlı əhaliyə müavinətlərin və qanunvericilikdə nəzərdə 

tutulmuş digər müavinətlərin maliyyələşdirilməsini həyata keçirmək;  

8. 

Qanunvericilik 



çərçivəsində 

özünün 


müntəzəm 

ödəmə 


qabiliyyətini təmin edən tədbirlər görmək;  

9.    Sosial  sığorta  ödəmələrinin  vaxtında  hesablanıb  ödənilməsini 

təmin etmək;  

10. Dövlət sosial sığorta sistemində fərdi uçotun həyata keçirilməsini 

təşkil etmək;  

11.  İşəgötürən  və  sığorta  olunan  tərəfindən  təqdim  olunan 

məlumatların  fərdi  şəxsi  hesablara  vaxtında  və  dürüst  daxil  edilməsini, 

onların etibarlı saxlanmasını və mühafizəsini təmin etmək;  

12. Sığorta olunana onun müraciətinə əsasən fərdi şəxsi hesabındakı 

məlumatların təqdim edilməsi qaydalarını izah etmək;  

13. Pensiya təyin edən orqana, onun sifarişinə əsasən pensiya təmin 


 

263 


olunması  barədə  ərizə  vermiş  sığorta  olunanın  fərdi  şəxsi  hesabındakı 

məlumatları təqdim etmək;  

14.  Dövlət  sosial  sığorta  sistemində  fərdi  uçotun  həyata  keçirilməsi 

ilə  əlaqədar  izahatlar  vermək  və  öz  səlahiyyəti  daxilində  bununla  bağlı 

normativ aktlar qəbul etmək;  

15.  Qanunvericilikdə  nəzərdə  tutulmuş  digər  vəzifələri  yerinə 

yetirmək.  

Fond  ona  həvalə  edilmiş  vəzifələrə  uyğun  olaraq  aşağıdakı 

funksiyaları həyata keçirir:  

1. Fondun növbəti il üzrə təsdiq olunmuş büdcəsinin gəlir və xərclər 

göstəricilərinə  uyğun  olaraq  yerli  orqanların  gəlir  və  xərclər  proqnozunu 

təsdiq edir;  

2.  Əhalinin  sosial  müdafiəsi  ilə  bağlı  təkliflərin  hazırlanmasında 

iştirak edir;  

3. Məcburi dövlət sosial sığortasının inkişafı və təkmilləşdirilməsinə 

dair təkliflər verir;  

4. Məcburi dövlət sosial sığorta vəsaitini idarə edir, əmək pensiyaları 

sahəsində 

idarəetməni, 

əmək 


pensiyalarının 

təyin 


edilməsini, 

maliyyələşdirilməsini və ödənilməsinə nəzarəti həyata keçirir;  

5.  Məcburi  dövlət  sosial  sığortası  üzrə  sığorta  iştirakçılarının  uçota 

alınması və uçotdan çıxarılması qaydalarını müəyyən edir;  

6.  Qanunvericiliyə  uyğun  olaraq  məcburi  dövlət  sosial  sığorta 

haqlarının uçotu, hesablanması və toplanması qaydalarını müəyyən edir;  

7.  Qanunvericilik  çərçivəsində  sığortaedənlərdə  məcburi  dövlət 

sosial  sığorta  haqlarının  düzgün  hesablanmasına,  xərclənməsinə  və 

ödənilməsinə nəzarət edir;  

8. Sığortaedənlərin məcburi dövlət sosial sığortası üzrə hesabatlarını 

qəbul edir;  

9.  Fondun  büdcəsinin  icrası  haqqında  qanunvericiliklə  müəyyən 

olunmuş orqanlardan aylıq, rüblük və illik hesabatlar alır, ümumiləşdirir və 

onları aidiyyəti orqanlara təqdim edir; 

10. Sığorta olunana dövlət sığorta şəhadətnaməsi verir; 

11. Müəyyən edilmiş qaydada mühasibat uçotu və statistik hesabatlar 

aparır;  

12.  Kadrların  ixtisasının  artırılması  üzrə  müvafiq  tədbirlər  həyata 

keçirir;  

13.Qanunvericilikdə  müəyyən  edilmiş  qaydada  öz  səlahiyyətlərinə 

aid olan məsələlər üzrə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq edir;  

14.  Fondun  yerli  orqanlarında  işin  təşkilinə  metodiki  və  əməli 

köməklik göstərir, işdəki qabaqcıl təcrübəni öyrənir və yayır; 

15. 


Fondun 

orqanlarında 

kompüter 

məlumat 


sistemlərinin 

 

264 


yaradılması üçün tədbirlər həyata keçirir;  

16.  Maliyyə  vəziyyəti  müvəqqəti  pisləşmiş  sığortaedənlərə  məcburi 

dövlət sosial sığorta ödəmələrinin verilməsinə yardım edir;  

17.  Qanunvericilikdə  nəzərdə  tutulmuş  digər  funksiyaları  həyata 

keçirir. 

 

Azərbaycan Respublikası Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun 2008-2009-cu illər 

üzrə büdcəsi (müqayisəli) 

№ 

Göstəricilər 

2008-ci il  

proqnoz 

2009-cu il 

(təsdiq edilmiş) 

Artım 

(faizlə) 

 

 Gəlirlər, cəmi 

o cümlədən: 



1 268 648 000,0 

1 775 547 400,0 

39,96 

Məcburi dövlət sosial 



sığorta haqları 

917 148 000,0 

1 278 047 400,0 

39,35 


Sair gəlirlər 

1 500 000,0 

2 500 000,0 

66,67 



Dövlət 



büdcəsindən 

ayırmalar (transfert) 

350 000 000,0 

495 000 000,0 

41,43 

 

Xərclər, cəmi  



o cümlədən 

1 268 648 000,0 

1 775 547 400,0 

39,96 


Əhaliyə ödənişlər, cəmi 

1 213 476 500,0 

1 707 475 000,0 

40,71 



Pensiya  və  müavinətlərin 



əhaliyə  çatdırılması,  bank 

əməliyyatlarının 

aparılması  üzrə  xidmət 

haqqı xərcləri 

15 170 000,0 

19 900 000,0 

31,18 



Sığortaolunanların 



sanatoriya-kurort 

müalicəsi və 

sağlamlaşdırma  

tədbirlərinin həyata 

keçirilməsi üzrə 

Azərbaycan Həmkarlar 

İttifaqları Konfederasiyası 

vasitəsilə 

maliyyələşdirilən xərclər, 

cəmi 


9 299 500,0 

12 182 400 ,0 

31,00 



Məşğulluq 



tədbirlərinin 

həyata 


keçirilməsi, 

məşğulluq 

orqanlarının 

saxlanılması 

xərcləri, 

cəmi 


6 410 000,0 

10 160 000,0 

58,50 



Miqrasiya 



idarəsinin 

saxlanılmasına 

81 000,0 

110 000,0 

35,80 



Əlillərin  sosial  müdafiəsi 



tədbirlərinin 

həyata 


keçirilməsi  və  əlillərin 

sosial 


müdafiəsi  

orqanlarının  saxlanılması 

3 406 000,0 

3 620 000,0 

6,28 


 

265 


xərcləri, cəmi 

Dövlət  Sosial  Müdafiə 



Fondunun 

mərkəzi 


aparatının  və  onun  yerli 

orqanlarının  saxlanılması 

xərcləri 

18 700 000,0 

20 410 000,0 

9,14 


Beynəlxalq 

təşkilatlara 

üzvlük 


haqlarının 

ödənilməsi xərcləri, cəmi 

40 000,0 

40 000,0 

00,00 



Sığortaedənlərin 



fərdi 

uçot  sisteminin  tətbiqi  ilə 

bağlı xərclər 

1 650 000,0 

1 650 000,0 

00,00 


10 

Pensiya islahatları üzrə 

qrant layihələrində 

Azərbaycan tərəfinin 

payının 

maliyyələşdirilməsinə 

415 000,0 



 

 

16.5. Azərbaycan Respublikası ərazisində tətbiq olunan dövlət  



pensiyaları 

 

  Respublika 

ərazisində 

tətbiq 


olunan 

dövlət 


pensiyaları 

aşağıdakılardır: 

 

 

yaşa görə pensiyalar; 



Yaşa  görə  pensiya  üçün  tələb  edilən    tam  ümumi  iş  stajı  olduqda  

pensiyaların    minimum    məbləği    müvafiq    icra    hakimiyyəti    orqanı  

tərəfindən  respublika üzrə pensiya  hesablanması  üçün  təsdiq olunan  orta 

aylıq  əmək haqqının  müəyyən  məbləğində  təyin edilir. 

 

 əlilliyə görə pensiyalar;  



Bu  pensiyalar,  insan  orqanizminin    funksiyalarının    pozulması  ilə 

əlaqədar  səhhətin pisləşməsi zamanı  əmək qabiliyyətinin tam və ya qismən 

itirildiyi hallarda təyin edilir. 

 

ailə başçısını itirməyə görə pensiyalar;  



Vəfat etmiş ailə başçısının öhdəsində olmuş əmək qabiliyyəti olmayan 

ailə üzvlərinin ailə başçısını itirməyə görə pensiya almaq hüququ vardır.  

 

xidmət illərinə görə pensiyalar; 



  Bu pensiyalar,  yaşa görə pensiya almaq  hüququ  verən    yaş  həddinə 

çatandan    əvvəl  əmək  qabiliyyətinin    tam  və  ya  qismən  itirilməsinə  səbəb 

olan işlərdə çalışan ayrı-ayrı peşə sahibləri üçün  müəyyən edilmiş şərtlərlə 

təyin edilir. 

Sosial pensiyalar: Bu pensiyalar əmək qabiliyyəti olmayan, işləməyən 

vətəndaşlara onların əmək pensiyaları almaq hüququ olmadıqda təyin edilir. 

 


 

266 


Əmək pensiyası alan pensiyaçıların pensiya növünə görə sayı (2006-

2009-cu illərdə ilin sonuna) min nəfər 

  

Göstəricilər 



Yaşa görə 

Əlilliyə görə 

ABİ görə 

Cəmi 

  

2006  



783,4  

275,9  


128,7  

1188  

2007  


798,1  

285,6  


126,4  

1210,1  

2008  


835,8  

301,7  


137,6  

1275,1  

2009  


858,7  

311,8  


137,9  

1308,4 

 

XVII FƏSİL. DÖVLƏT KREDİTİ 

17.1. Dövlət kreditinin mahiyyəti 

 

Pulun  meydana  gəlməsindən sonra kredit  münasibətlərinin  yaranması 



iqtisadi münasibətlər sisteminin daha da inkişafına səbəb oldu. Bəşəriyyətin 

bütün  dövrlərində  maliyyə  resursları  iqtisadi  subyektlər  arasında  qeyri-

bərabər  bölünmüşdür.  Yəni,  bir  qisim  insanların,  müəssisələrin  və  ya 

dövlətin  sərəncamında  sərbəst  vəsait  toplanır,  digər  subyektlər  isə  bu 

vəsaitlərin qıtlığı  ilə qarşılaşırlar. Kredit  münasibətləri bu  iki qütb arasında 

körpü  rolunu  oynayaraq,  sərbəst  pul  vəsaitlərinin,  eləcə  də  mal  və 

xidmətlərin  bölgüsünü  həyata  keçirir.  Kredit  münasibətlərində  yaranan  bu 

bölgü kreditin əsas prinsiplərinə uyğun olaraq müvəqqəti xarakter daşıyır. 

Bunlara əsasən biz belə yaza bilərik: 

Kredit – özünəməxsus prinsiplər əsasında, o cümlədən, qaytarmaqlıq, 

müddətlilik, təminatlılıq və ödənclilik şərti ilə verilən borcdur. 

Kredit  müasir  iqtisadiyyatın  aparıcı  elementlərindən  biri  və  iqtisadi 

inkişafın danılmaz şərti kimi çıxış edir. 

Kreditdən ən iri müəssisə və birliklər ilə yanaşı, xırda istehsalçılar və 

tacirlər;  dövlət  və  hökumət  ilə  yanaşı,  müxtəlif  vətəndaşlar  da  istifadə 

etməkdədirlər. 

Sərbəst  resurslara  malik  kreditorlar  onların  borc  alanlara  ötürülməsi 

vasitəsilə  əlavə  pul  vəsaitini  əldə  etməyə  nail  olurlar.  Bundan  başqa  pul 

formasında  təklif  edilən  kredit  yeni  ödəniş  vasitəsinin  meydana  gəlməsinə 

səbəb olur. 

Kredit  münasibətlərinin  meydana  gəlməsinin  və  inkişafının  konkret 

iqtisadi əsası vəsaitin (kapitalın) dövriyyəsi və təkrar dövriyyəsidir. 

Tez-tez  kredit,  pul  kimi  xarakterizə  olunur.  Lakin  bu  fikirlərin  də  öz 

əsası  vardır.  Yəni,    müasir  şəraitdə  borc  daha  çox  pul  formasında  təklif 

edilməkdədir. Lakin bütün bunlarla yanaşı pul və kredit  müxtəlif anlayışlar, 

həm də fərqli münasibətlərdir. 



 

267 


Kredit  və  pul  münasibətlərini  fərqləndirən  birinci  cəhət  bu 

münasibətlərin  iştirakçılarındakı  fərqlərdir.  Pul  satıcı  ilə  alıcı  və  pul  verən 

ilə  onu  alan  arasındakı  münasibətlərin  nəticəsində  yaranan  ümumi 

ekvivalentdir. Əmtəə və ya xidmət satıcıdan alıcıya, pul isə alıcıdan satıcıya 

keçməklə  dəyər  formalaşır.  Kredit  münasibətlərində  isə  başqa  subyektlər, 

konkret  olaraq  kreditor  və  borc  alan  çıxış  edir.  Bu  münasibətlərdə 

formalaşan  dəyər    sonralar  meydana  çıxır.  Belə  ki,  əvvəlcə  o  kreditordan 

borc alana, müəyyən razılaşdırılmış müddətdən sonra isə borclu subyektdən 

əvvəlki sahibinə qayıdır. 

Kredit və pulun  ikinci  fərqli cəhəti bu  və  ya digər mal  və qiymətlilər 

üçün  ödənişin  müddətindədir.  Bu  halda  həm  pul,  həm  də  kredit  ödəniş 

vasitəsi  kimi  çıxış  edir.  Yəni,  əmtəə  –  pul  münasibətlərində  ödəniş  dəyəri 

eyni  zamanda,  kredit  münasibətlərində  isə  müəyyən  müddətdən  sonra 

həyata keçirilir. 

Bu  münasibətlərdə  ən  əsası  etibar  məsələsidir.  Belə  ki,  istənilən  mal 

və  xidmət  tələbi  ilə  qarşılaşan  hər  hansı  bir  iqtisadi  subyekt  lazımı 

səviyyədə pul təklif edərək ehtiyacını ödəyəcəkdir. Lakin kreditin dəyərini, 

yəni faizini ödəyə bilən şəxs kredit bazarında kredit əldə edə bilməyəcəkdir. 

Çünki,  bütün bunlarla  yanaşı daha  bir şey  – etibar olmalıdır. Hətta məşhur 

bankir  Rotşild  belə  bir  fikir    söyləmişdir:  “Kreditdə  mənim  üçün  bir  şey 

əsasdır ki, bu da etibardır”. 

Ümumiyyətlə  hər  hansı  bir  iqtisadi  kateqoriyanı  başqalarından 

fərqləndirmək üçün onların tam sərhədini müəyyən etmək lazımdır. 

Kredit münasibətlərini təkcə pul ilə yox, maliyyə münasibətləri ilə də 

qarışdırmaq olmaz. Hər şeydən öncə qeyd etmək lazımdır ki, maliyyə bölgü 

münasibətlərini,  kredit  isə  təkrar  bölgü  münasibətlərini  həyata  keçirir. 

Bundan başqa bütün maliyyə kateqoriyaları  birtərəfli istiqamətdə, kredit isə 

qarşılıqlı hərəkət edir. Bunu aşağıdakı  kimi izah etmək olar: 

 

 


 

268 


 

 

Qeyd  etdiyimiz  kimi  kreditin  şərtlərindən  biri  də  müddətlilikdir. 



Müddətinə  görə  kreditlər  3  növə  bölünür:  qısamüddətli,  ortamüddətli, 

uzunmüddətli; 

Qısamüddətlilər  1  ilə  kimi,  ortamüddətlilər  1  ildən  5  ilə  kimi, 

uzunmüddətli kreditlər isə 5 ildən çox müddəti əhatə edir. 

Kredit, subyektlərindən asılı olaraq aşağıdakı formalara bölünür: 

1.  Bank krediti. 

2.  Kommersiya krediti. 

3.  Vətəndaş krediti. 

4.  Beynəlxalq kredit. 

5.  İpoteka krediti. 

6.  Dövlət krediti. 

Dövlət  krediti  –  dövlət  hakimiyyəti  orqanları  və  idarələri  timsalında 

dövlətlə  hüquqi  və  fiziki  şəxslər  arasında  dövlətin  kreditor,  borc  alan  və 

zəmanətçi kimi iştirak etdiyi iqtisadi münasibətlərin məcmusudur. 

Hər  bir  iqtisadi  kateqoriyada  olduğu  kimi  dövlət  kreditinin  də 

mahiyyətini  açmaq  üçün  onun  iqtisadi  kateqoriya  kimi  xarakterizə  etmək 

lazımdır. 

Hər  şeydən  öncə  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  dövlət  krediti  əmtəə  və  ya 

pul  vəsaitlərinin  müvəqqəti,  qarşılıqlı  hərəkətini  təşkil  edir.  Dövlət  krediti 

vasitəsilə  sərbəst  pul  vəsaitləri  ona  ehtiyacı  yaranan  subyektlərə  –  dövlətə 

və  ya  fiziki  və  hüquqi  şəxslərə  istiqamətlənərək  onların  bu  və  ya  digər 

ehtiyaclarını  ödəyir.  Bu  da  dövlət  kreditini  bir  iqtisadi  kateqoriya  kimi 

ictimai münasibətlər sisteminin tərkib hissəsi kimi xarakterizə edir. 

Belə ki, dövlət krediti fundamental ictimai münasibətlərə daxil olmasa 

da,  hər  hansı  bir  dəyərin  hərəkətini  özündə  əks  etdirən  iqtisadi 

münasibətlərin ayrılmaz hissəsidir. 

Ümumiyyətlə,  dövlət  kreditinin  mahiyyətinə  necə  aydınlıq  gətirmək 


 

269 


olar? Belə ki, hər hansı bir obyektin və ya məfhumun mahiyyəti onun daxili 

aləmini  xarakterizə  edir.  Beləliklə  mahiyyət  anlamına  obyektiv  təbiəti, 

meydana gəlmə xüsusiyyəti və fəaliyyəti daxildir. 

Geniş mənada dövlət kreditinin təbiəti onun müxtəlif növlərində deyil 

bütün formalarının daxil olduğu kredit münasibətlərində əks olunur. Dövlət 

kreditinin təbiətinə təkcə onun mahiyyəti yox, eyni, zamanda mövcud olma 

forması da daxildir. Dövlət kreditinin mahiyyəti onun zəruriliyi və səbəbləri 

ilə də sıx bağlıdır. 

Bir  iqtisadi  kateqoriya  kimi  dövlət  kreditinin  də  mahiyyətini  izah 

etmək üçün aşağıdakı metodoloji prinsiplərdən istifadə etmək lazımdır: 

  Dövlət  kreditinin  bütün  müxtəlifliyi  onun  formalarından  asılı 

olmayaraq mahiyyətini əks etdirir. Məsələn, dövlət krediti uzun və 

qısa müddətli ehtiyaclara yönələ bilər, eyni zamanda o daxili və ya 

xarici  iqtisadi  münasibətlər  yarada  bilər,  yaxud  əmtəə,  ya  da  pul 

formasında  ola  bilər.  Bütün  bu  müxtəliflikdən  asılı  olmayaraq 

dövlət krediti özünün ümumi xarakteristikasına malikdir. 

  Dövlət  kreditinin  mahiyyəti  kredit  münasibətlərinin  bütövlüyünü 

əks  etdirir.  Əgər  hər  hansı  bir  kredit  müqaviləsində  borc  alan 

vəsaiti  qaytarmırsa,  bu  o  demək  deyildir  ki,  dövlət  kreditinin  bir 

kredit  forması  kimi  əsas  şərtlərindən  biri  olan  qaytarılmaqlıq 

prinsipi öz məcburiliyini itirir. Deməli dövlət krediti hər hansı bir 

kredit  müqaviləsində  öz  şərtlərindən  birini  itirsədə  o öz tamlığını 

və mahiyyətini qoruyub saxlayır. 

  Dövlət  kreditinin  mahiyyətini  analiz  etdikdə  onun  tam  mənasını 

özündə  əks  etdirən  konkret  xarakterik  incəliklərini  açmaq  tələb 

olunur.  Bunun  üçün  də  dövlət  kreditinin  strukturu  ilkin  zərurətə 

çevrilir. 

Dövlət  kreditinin  strukturu  hər  şeydən  öncə  dəyişməz  və  sabitdir.  

Dövlət krediti bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə olan elementlərdən ibarətdir. Bu 

elementlər  dövlət  kreditindəki  münasibətləri  əhatə  edən  subyektlərdir. 

Növündən  və  vaxtından  asılı  olaraq  bu  subyektlər  biri  birindən  müxtəlif 

məsafədə  və  istiqamətdə  yerləşə  bilərlər.  Lakin  yenə  de  subyektlərin 

qarşılıqlı  asılılığı  həmişə  dəyişməz  qalır.  Dövlət  krediti  münasibətlərində 

subyekt kimi daima kreditor və borclu, bəzən də zəmanətçi çıxış edir. 

Bir çox hallarda kredit  münasibətləri əmtəə  bazarında  meydana gəlir. 

Əmtəənin alqı-satqısı prosesi  həmişə eyni zamanda baş  verə  bilmir.  Çünki, 

alıcı  hər  bir  zaman  aldığının  dəyərini  o  andaca  ödəmək  iqtidarında  olmur, 

beləliklə ödəniş müəyyən vaxtdan sonra baş tutur. Bu formada yaranan alqı-

satqı  prosesində  artıq  satıcı  kreditora,  alıcı  isə  borcluya  çevrilir.  Bu  cür 

əmtəə  formasında  olan  dövlət  krediti  zamanı  dövlət  daha  çox  zəmanətçi 

kimi  çıxış  edir.  Bir  çox  beynəlxalq  və  yerli  istehsalçılara  dövlət,  zəmanət 


 

270 


təqdim  etməklə  zəruri  istehsal  vasitələri  və  s.-ni  prioritet  sahələrə  cəlb 

edərək məqsədli iqtisadi siyasət yürüdür. 

Dövlət  krediti  münasibətlərində  kreditor  –  borcu  təklif  edən 

subyektdir.  Bu  halda  kreditor  kimi  həm  dövlət,  həm  də  hüquqi  və  fiziki 

şəxslər çıxış edir. 

Hər  hansı  bir  subyektin  kreditor  kimi  çıxış  etməsi  üçün  hər  şeydən 

öncə  o  əmtəə  və  ya  sərbəst  pul  vəsaitinə  malik  olmalıdır.  Bu  vəsaitlərin 

mənbəyi  kimi  həm  şəxsi  və  ya  dövlət  yığımı,  həm  digər  cəlb  olunmuş 

vəsaitlər,  həm  də  müxtəlif  resurslar  çıxış  edə  bilər.  Kreditin  mənbəyi  kimi 

sərbəst vəsaitlərlə yanaşı realizə olunmamış əmtəələr də yer ala bilər. 

Kreditor kimi müxtəlif  şəxslər çıxış edirlər ki, sərbəst pul resurslarını 

dövlətə  borca  verirlər.  Beləliklə  könüllü  olaraq  kreditora  çevrilirlər.  Bu 

halda  dövlət  borc  alan  kimi  çıxış  edir.  Ancaq  vaxtı  çatdıqda  vəsait  geri 

qaytarılmasa ikinci subyekt, yəni, borclu kimi çıxış edən dövlət məcburiyyət 

qarşısında  qalır.  Əgər,  digər  kredit  formalarında  borc  alan  kreditorun 

sanksiyaları  ilə  üzləşirsə  dövlət  kreditində  borclu  olaraq  dövlət,  kredit 

münasibətlərinin əsası olan etibarı itirir. 

Dövlət  kreditində  kredit  vəsaitinin  qaytarılması  məsuliyyəti  borc 

alanın üzərinə düşsə də elə hallar olur ki, eyni məsuliyyəti kreditor da çəkir. 

Məsələn, bilavasitə hər hansı bir dövlətə və ya həmin dövlətin zəmanəti ilə 

digər  subyektlərə  kredit  açan  bir  xarici  bank  borc  vəsaitinin  mənbəyi  cəlb 

olunmuş  əmanət  və  depozitlər  olduğuna  görə  onun  qaytarılması  üçün  eyni 

öhdəlik daşıyır. 

Bütün  bunlarla  yanaşı  kreditor  daha  vacib  bir  fəaliyyətin  əsasını 

qoyur.  Belə  ki,  müxtəlif  hüquqi  və  fiziki  şəxslər  kreditor  kimi,  dövlətin 

faktiki  pul  və  ya  kapital  ehtiyacını  ödədiyi  halda,  kreditor  kimi  çıxış  edən 

hər  hansı  bir dövlət də  lazımı sahələrin kapitallaşdırılmasını  həyata keçirir. 

Beləliklə  kredit  bazarına  könüllü  atılan  kreditor  ölkənin  sosial  –  iqtisadi 

inkişafında bilavasitə iştirak edir. 

Borc  alan  –  dövlət  krediti  münasibətlərində  kredit  alan  və  onu 

qaytarmağa borclu olan tərəfdir. 

Borclu və borc alan həm yaxın həm də, fərqli anlam daşıyır. Hər hansı 

bir  müəssisə  və  yaxud  şəxs  vergi,  sığorta  ödəmələrini  və  ya  kommunal 

ödənişləri  gecikdirə  bilər,lakin  burada  heç  bir  kredit  münasibətindən  söz 

getmir.  Bu  halda  həmin  müəssisə  və  ya  şəxs  borclu  adlanır.  Borc  –  təkcə 

iqtisadi  deyil,  eyni  zamanda  ictimai  münasibətlərin  elementidir.  Bundan 

fərqli olaraq isə bütün kredit münasibətləri kimi dövlət kreditində də söhbət 

borcludan yox borc alandan getməlidir. 

Dövlət  kreditini  digər  kredit  formalarından  fərqləndirən  bir  çox 

cəhətlər vardır. Bu da onun subyektlərindədir ki,  ya kreditor ya da borc alan 

kimi dövlətin iştirakını şərtləndirir. Deməli dövlət kreditində borc alan kimi 


 

271 


həm dövlət, həm də müxtəlif hüquqi və fiziki şəxslər çıxış edə bilər. 

Bir  kredit  forması  kimi  dövlət  kreditində  də  borc  alanı  kreditordan 

fərqləndirən  bir  çox  əsaslı  cəhətlər  vardır.  Bunları  aşağıdakı  kimi  yaza 

bilərik: 

1.  Borc  alan  kredit  vəsaitinin  sahibi  sayılmır,  yalnız  həmin  vəsaitin 

müvəqqəti istifadəçisi olaraq qalır; 

2.  Borc alan ssuda vəsaitini  həm tədavül, həm də  istehsal  sferasında 

əldə  edir.  Kreditor  isə  ssudanı  istehsala  daxil  olmadan,  yəni, 

mübadilə fazasında təklif edir. 

3.  Borc alan öz təsərrüfatında və yaxud məqsədli fəaliyyətində dövrü 

başa  vurduqdan  sonra  borc  vəsaitini  geri  qaytarır.  Bu  ödənişi 

həyata  keçirmək  üçün  borc  alan  öz  fəaliyyətini  elə  qurmalıdır  ki, 

son nəticədə  həm  əsas, həm də  faiz  məbləğini geri qaytara bilsin. 

Bunu  daha  çox  dövlətin  borc  alan  kimi  çıxış  etdiyi  kredit 

münasibətlərinə aid etmək olar. Belə ki, borc öhdəliklərini üzərinə 

götürmüş  hökumət vəsaiti elə  səmərəli  və  məqsədli sərf etməlidir 

ki, sonda borclarını tam idarə edə bilsin. 

4.  Borc  alan  yalnız  istifadəyə  götürdüyü  dəyər  yox,  üstəlik  kreditor 

mənfəətini, yəni, kredit (ssuda) faizini ödəməlidir. 

5.  Kreditor  asılı  halda  olan  borc  alana  öz  maraqlarını  bildirir.  Borc 

alanın kreditordan yaranan iqtisadi asılılığı, onu əldə etdiyi vəsaiti 

düzgün  yerləşdirməyə  və  son  nəticədə  əsas  məbləğ  ilə  yanaşı 

kredit  faizini  də  qaytarmağa  yönəldir.  Bundan  başqa  borc  alan 

hazırkı kreditor timsalında öz gələcək potensial kreditorunu görür 

və  kredit  müqaviləsindən  irəli  gələn  bütün  öhdəlikləri  tam  yerinə 

yetirməli olur, bununla da növbəti kredit üçün zəmin yaradır. 

Sonuncu  prinsip  dövlət  ilə  kreditor  əhali  arasındakı  kredit 

münasibətləri  üçün  daha  xarakterikdir.  Çünki,  əhalinin  etibarını  itirmiş  bir 

dövlət vəsait qıtlığı ilə üzləşdikdə xarici mənbələrə “əl açmalıdır”. 

Borc  alanın  kreditordan  nisbətən  asılı  mövqedə  durması  onun 

sözügedən münasibətlərdə bir tərəf kimi öz əhəmiyyətliliyini itirməsi demək 

deyildir.  Borc  alan  olmasa  kreditor  da  mövcud  ola  bilməz.  Borc  alanın  işi 

təkcə  vəsaiti  əldə  etməklə  bitmir,  eyni  zamanda  o,  resursları  düzgün 

yerləşdirməli  və  bu  yolla  da  borclarının  öhdəsindən  gələ  bilməlidir.  Bu 

mənada borc alan – elə bir istehsal qüvvəsidir ki, resursların optimal həddə 

qəbul  edilməsi  onun  məqsədli  istifadəsi  və  tam  həcmdə  geri  qaytarılması 

yalnız ondan asılıdır. 

Dövlət kreditinin daha çox istifadə olunan formalarından biri də borc 

alan kimi, məhz dövlətin çıxış etdiyi münasibətlərdir. Bu halda dövlət sanki, 

bu  münasibətlərdə  kreditor  qismində  çıxış  edən  müxtəlif  hüquqi  və  fiziki 

şəxslərdən asılı hala düşür. Çünki bu şəxslərin dövlət qiymətli kağızlarında 


 

272 


yatırdıqları  investisiya  yalnız  və  yalnız  onların  iradəsindən  asılıdır.  Amma 

bununla paralel olaraq dövlət həmin  borc vəsaitini ölkənin  bir  sıra  sosial  – 

iqtisadi  boşluqlarına  yönəldərək  ümumi  iqtisadi  siyasətə  qulluq  etmiş  olur 

ki, bu da həmin kreditorların mənafeyi ilə üst-üstə düşür. 

Digər  bir  tərəfdən  bir  çox  əsaslı  sahələrin  kreditoru  kimi  dövlət 

vəsaitlər  yönəldərsə  bu  da  son  nəticədə  yenə  dövlətin  inkişafı  və  ölkənin 

çiçəklənməsi deməkdir. 

Kredit  münasibətlərində  iştirak  edərək  dövlət  və  müxtəlif  hüquqi  və 

fiziki  şəxslər  biri  kreditor,  digəri  borc  alan  kimi  vahid  məqsədə  xidmət 

edirlər. Bu münasibətlərdə subyektlər öz yerlərini dəyişə bilərlər; kreditor – 

borc  alan,  borc  alan  isə  kreditor  ola  bilər.  Müasir  dövlət  krediti 

münasibətlərində bu subyektlər həm borc alan, həm də kredit ola bilər. 

Dövlət  kredit  münasibətlərində  kreditor  və  borc  alan  bu 

münasibətlərin 2 müxtəlif qütbündə dayanan subyektlərdir ki; 

1.  Bu subyektlərin hər biri hüquqi cəhətdən müstəqil şəxslərdir. 

2.  Kredit  münasibətlərinin  iştirakçısı  kimi  biri  birilərinə  mülkiyyət 

üzərində cavabdehlikləri vardır. 

3.  Qarşılıqlı 2 subyekt kimi iqtisadi maraqları biri-birindən asılır. 

Kreditin  bir  forması  kimi  dövlət  krediti  də  özünəməxsus 

münasibətlərə əsaslanan ayrıca sistem kimi tamlığa və daimiliyə malikdir. 

Ümumiyyətlə,  kredit  münasibətlərində  istənilən  şəxs  və  ya  müəssisə 

borc alan kimi çıxış edə bilməz. Bunun üçün kreditin əsas  şərtlərindən  biri 

olan  təminatlılıq  mövcud  olmalıdır.  Təminatlılıq  kimi  həmin  şəxsin  və  ya 

müəssisənin mülkiyyətində olan sərbəst resurslar və ya əmlakı qəbul olunur. 

Bundan  başqa  kreditorun  borc  alana  olan  etibarı  da  təminat  rolunu  oynaya 

bilər. 


Kreditin  yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  əsas  şərti  dövlət  krediti 

münasibətləri üçün də əsasdır. Lakin burada təminat kimi daha çox əmlak və 

digərləri yox, etibar çıxış edir. Bunu birbaşa olaraq dövlətin borc alan kimi 

iştirak  etdiyi  kredit  münasibətlərinə  aid  etmək  olar.  İstər  ölkə  daxili 

mənbələr, istərsə də beynəlxalq maliyyə qurumları və banklar hər hansı bir 

dövlətə kredit açdıqda dövlətə olan inamı və etibarı əsas götürürlər. 

Kreditor  və  borc  alanın  arasındakı  münasibətlər  qarşılıqlı  birlik 

xarakteri  daşıyır.  Dövlət  krediti  münasibətinin  iştirakçıları  olan  bu  iki 

subyekt,  yəni  borc  alan  və  kreditor  bir  xəttin  iki  müxtəlif  tərəflərində 

dayanmışdır.  Kreditor-sudanı  təqdim  edən  tərəf,  borc  alan  isə  verilən 

ssudanı qəbul edən tərəfdir. 

Vahid  məqsəd  uğrunda  fəaliyyət  göstərən  hər  birinin  öz  maraqları 

vardır  ki,  bu  da  onların  tutduqları  mövqeyə  əsaslanır.  Belə  ki,  kreditor 

verdiyi kredit üçün daha çox haqq (faiz) almağa, borc alan isə aldığı vəsait 

üçün  daha  az  ödəniş  etməyə,  yəni,  nisbətən  daha  aşağı  faizli  suda  almağa 


 

273 


çalışır. 

Dövlət kreditinin strukturunda kreditor və borc alan ilə yanaşı daha bir 

obyekt  yer  almaqdadır.  Bu,  iki  kredit  subyekti  arasındakı  əlaqənin  əsasını 

təşkil edən, əvvəlcə kreditordan borc alana, sonra isə borc alandan kreditora 

istiqamətlənən kredit (ssuda) məbləğidir. 

Kredit məbləği hər şeydən öncə realizə olunmuş dəyərdir. Bu məbləğ 

öz müvəqqəti sahibinə yəni, borc alana çatdıqda isə öz hərəkətsizliyinə son 

qoyur və istehsala, eləcə də digər sahələrə yönəldilərək əlavə dəyər yaradır. 

Bundan başqa, əgər dövlət cəlb etdiyi kredit məbləğini dövlət büdcəsindəki 

qeyri-tarazlığın  aradan  qaldırılmasına  və  yaxud  büdcə  kəsrinin  örtülməsi 

kimi  fiskal  ehtiyaclara  yönəldirsə,  ilk  baxışdan  heç  bir  əlavə  dəyər 

yaranmırsa  da  sosial  –  iqtisadi  inkişafa  gətirib  çıxaran  bu  tədbir  kredit 

məbləğinin effektivliyindən xəbər verir. 

Kredit münasibətlərinin bir hissəsi olan dövlət krediti çərçivəsində də 

suda dəyəri əlavə olaraq tələb dəyərinə malikdir. Bu da kredit faizi adlanır. 

Məhz  kredit  faizi  borc  alandan  kreditora  istiqamətlənərək  ümumi  dəyəri 

formalaşdırır.  Kredit  faizi  (suda  faizi)  dövlət  kreditinin  mühüm  tərkib 

hissəsi  olmaqla  məqsədyönlü  fəaliyyətin  sürətlənməsinə  gətirib  çıxarır. 

Kredit  faizi  borc  alana  imkan  vermir  ki,  o  vəsaiti  donduraraq  yığımda 

saxlasın  və  səmərəliliyini  itirmiş  olsun.  Kredit  faizinin  köməyi  ilə  bu  pul 

vəsaitləri  yığımın  sərhədini  aşaraq  istər  şəxsi,  istərsə  də  ümummilli 

mənafeyə xidmət edir. 

Kredit  məbləğinin  vacib  cəhətlərindən  biri  də  onun  avans  xarakteri 

daşımasıdır. Dövlət kreditorlardan borc məbləğini təkcə ona görə istəmir ki, 

onun hazırda bu vəsaitə ehtiyacı var, həm də ona görə ki, alınmış bu kredit 

məbləği  gələcəkdə  bir  sıra  mənfəətin  mənbəyi  kimi  çıxış  edir.  Beləliklə 

kreditor sərbəst pul vəsaitini dövlətə verərkən  mənfəət  yaratmış olur ki, bu 

da kreditin avans xarakteri daşıması ilə bağlıdır. 

Kreditordan  borc  alana  yönələn  kredit  məbləği  öz  hərəkəti  zamanı 

dəyərini  saxlayır.  Borc  alan  son  nəticədə  aldığı  məbləğin  bərabər  dəyərini 

qaytarmaq  məcburiyyətindədir.  Alınan  dəyər  nisbətində  də  suda  faizi 

ödənilməlidir. 

Deməli,  dövlət  kreditinin  fundamental  keyfiyyətlərindən  biri  də 

dəyərin  qorunmasıdır.  Müasir  şəraitdə  isə  bu  prinsip  heç  də  həmişə 

gözlənilmir.  Bunun  da  başlıca  səbəbi  inflyasiya  problemi  ilə  bağlıdır. 

Nəticədə borc alan kredit məbləğini tam ekvivalent dəyəri ilə yox, nominal 

dəyəri ilə qaytarır. 

Kredit  məbləğinin  bu  yolla,  yəni,  inflyasiya  şəraitində  qaytarılması 

kreditorları  məcbur  edir  ki,  onlar  məbləğin  dəyərsizləşməsinin  qarşısını  bu 

və  ya  digər  yollarla  alsınlar.  Bu  məqsədlə,  tez-tez  müraciət  olunan 

vasitələrdən  biri də kredit  faizidir. Mövcud  inflyasiya dərəcəsindən  yüksək 


 

274 


olan kredit faizi bu problemin qarşısını alır. Bu da müsbət faiz adlanır. 

Ümumiyyətlə,  kredit  münasibətlərinin  strukturu  yuxarıda  qeyd 

etdiyimiz  həlqələrdən  ibarətdir.  Bura,  kreditor,  borc  alan,  kredit  məbləği, 

kredit faizi, yəni kredit bazarındakı tələb dəyəri və kredit təminatı daxildir. 

Dövlət  krediti  ümumi  kredit  münasibətlərinin  tərkib  hissəsi  olsa  da, 

struktur  baxımından  fərqləndirici  xüsusiyyətə  malikdir.  Belə  ki,  dövlət 

krediti strukturunun növbəti həlqəsi dövlət zəmanətidir. 

Dövlət  zəmanəti  bütün  dövlət  krediti  münasibətlərində  iştirak  etmir. 

Bura  ancaq  dövlətin  zəmanətçi  kimi  çıxış  etdiyi  kredit  münasibətləri 

daxildir. Dövlət kreditinin  bir  forması olan, dövlətin  yalnız zəmanətçi kimi 

iştirak etdiyi kredit münasibətlərini bu sıraya aid edən ancaq və ancaq dövlət 

zəmanətidir. 

Burada  belə  bir  sual  ortaya  çıxır  ki,  nə  üçün  dövlət  zəmanəti  dövlət 

krediti strukturunun bir həlqəsi kimi götürülür? Buna belə cavab verək: 

Məsələn, hər hansı bir müəssisə beynəlxalq maliyyə qurumları, və ya 

xarici  banklar  ilə  kredit  müqaviləsi  bağlayırsa  bu  zaman  həmin  kredit 

anlaşması  özlüyündə  həm  beynəlxalq  kredit,  həm  də  bank,  yaxud 

kommersiya kreditidir. 

Bundan  fərqli  olaraq,  sözügedən  kredit  müqaviləsinin  bir  şərti  kimi 

xarici  mənbələr  dövlət  zəmanəti  tələb  edərlər  Yəni,  Yəni,  dövlət  buna 

zaminlik verərsə bu kredit eyni zamanda dövlət kreditinə çevrilir. 

Deməli  dövlət  zəmanəti  vasitəsilə  istənilən  kredit  forması  eyni 

zamanda dövlət kreditinə çevrilə bilər. 

 

 



 

 

275 


Yüklə 2,33 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   41




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin