DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)
Nikahın sığortalanması
Yüklə 2,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6. Annuuitet və şəxsi pensiyaların sığortalanması
- Sərnişinlərin sığortalanması 344
|
4. Nikahın sığortalanması Qeyd etdiyimiz kimi, iqtisadi-sosial və ictimai həyatda hər şey sığortalana bilər. Sosial sahədə ən mühüm sığorta formalarından biri də şəxslərin sığortalanmasında çox böyük rol oynayan nikah sığortasıdır. Maliyyə fəaliyyətinin bir sahəsi olmaqla bu sığorta növü cəmiyyət üçün çox önəmlidir. Nikahın sığortalanması özünü uşaqların sığortalanmasının bir variantı kimi göstərir. Belə ki, bəylə gəlin nikah yaşına çatana qədər böyük uşaqlar kimi sığortalanmış olurlar və nikah ərəfəsində onlara sığorta məbləği ödənilir. Toy sığortasının uşaqların sığortasından başlıca fərqi budur ki, hətta sığorta dövründə sığortaçının vəfatı ilə bağlı sığorta haqqının verilməsi dayandırılsa belə, sığorta məbləğinin nikaha qədər alınması təmin olunmalıdır. Sığorta məbləği sığorta müddəti bitəndən sonra nikahın qeydə alınması ilə əlaqədar ödənilir. Nikah olmadıqda məbləğ sığortalanmış şəxsin müəyyən (məsələn, 21) yaşa çatması ilə bağlı olaraq verilir. Sığorta müqaviləsi fəaliyyət göstərdiyi müddətdə bədbəxt hadisə nəticəsində sağlamlığın itirilməsi ilə əlaqədar sığorta məsuliyyəti qüvvədə qalır və səhhət pozğunluğunun faizi adi uşaq sığortasında olduğu kimi müəyənləşdirilir. Sığortalanmış şəxs vəfat etdikdə sığorta məbləği ödənilmiş sığortahaqqı həcmində verilir. Nikahın sığortalanması üzrə müqavilələr həyatın qarışıq sığortasına uyğun olaraq 18 yaşdan 72 yaşa qədər olan vətəndaşlarla bağlanır ki, bu zaman da müqavilənin müddətinin başa çatdığı günə sığortalanmış vətəndaşın yaşı 75-i keçməməlidir. Yuxarıda göstərdiyimiz kimi, sığorta məbləği sığortalanmış şəxsə onun rəsmi nikaha girməsi ilə əlaqədar olaraq sığorta müddəti bitdikdən sonra ödənilir. Nikah sığortası üzrə sığorta müddətini və gözləmə dövrünü fərqləndirmək lazım gəlir. Sığorta müddəti, adi uşaq sığortasında olduğu kimi, müqavilə bağlanan zaman uşağın real yaşı ilə 18 yaş arasındakı fərq kimi müəyyən olunur.
337
Sığorta müddəti bitdikdən sonra gözləmə dövrü başlanır ki, bu da sığortalanmışların rəsmi nikaha girməsinə, yaxud maksimum sığorta yaşına 21 il qalmışa qədər davam edə bilər. Bu, sığortalanan şəxsin nikaha tez və ya gec girməsi ilə əlaqədardır.
Bədbəxt hadisələrdən sığortanın prinsipləri həyatın
qarışıq sığortasının əsas prinsiplərinə uyğun olaraq həyata keçirilir. Bu prinsiplərin ən vacibi sığorta müddətində sığortalanmış şəxsin düçar olduğu bədbəxt hadisələr zamanı sığorta məsuliyyəti həcminin məhdudluğudur. Bu məhdudiyyət sığorta tariflərinin əlverişliliyini təmin edir və sosial sığortaya bilavasitə əlavə olmaqla bədbəxt hadisələrdən sığortanın geniş inkişafına kömək göstərir. Bu kateqoriyada ən geniş yayılmış sığorta növü bədbəxt hadisələrdən fərdi qaydada sığortadır. Bədbəxt hadisələrdən fərdi sığortanın şərtlərinə görə, hər kəs yalnız özünü sığortalatmalıdır. Buna görə də sığortaçı və sığortalanan şəxs eyni adam olur. Sığortaçılar öz vətəndaşlarımız və ölkədə daimi yaşayan, lakin vətəndaşlığı olmayan , əcnəbilər və digər şəxslər ola bilər. Bu prinsip yaş həddi ilə şərtlənir. Sığortaya 16 yaşından 74 yaşına qədər olan vətəndaşlar qəbul edilir və əsas şərt budur ki, sığorta müddətinin başa çatdığı gün sığortalanmış şəxsin yaşı 75-dən yuxarı olmasın. Lakin bədbəxt hadisələrdən sığorta sığortalanan şəxsin sağlamlığının itirilməsi, yaxud vəfat etməsi halları üçün nəzərdə tutulduğundan bu növ həm qrup şəklində (məsələn, müəssisə işçilərinin sığortalanması), həm fərdi qaydada, həm də könüllü və məcburi (məsələn, sərnişinlərin, hərbi qulluqçuların və başqa vətəndaşların sığortalanması) formalarında həyata keçirilir. Bədbəxt hadisələrdən sığorta da həyatın qarışıq sığortasının prinsipləri əsasında qurulur. Burada da yaş bütöv illər üzrə müəyyənləşdirilir. Sağlamlıq durumu müqavilənin bağlanmasına mane olmur. Sığortalamaya yalnız işləməyən I qrup əlillər qəbul edilmir.
338
Sığorta məbləği bədbəxt hadisə nəticəsində sığortalanmış şəxslər sağlamlıqlarını itirdikdə, yaxud vəfat etdikdə (ikinci halda varislərə) ödənilir. Sağlamlığın itirilməsilə əlaqədar sığorta məsuliyyəti həyatın qarışıq sığortası üzrə olan müvafiq sığorta məsuliyyətinə bərabər tutulur. Bədbəxt hadisələrdən fərdi sığortanın şərtində sığorta məbləğinin proporsional olaraq azaldılması imkanları da nəzərdə tutulur. Bununla yanaşı, mövcud qanunvericiliyə əsasən, sığortalanan tərəfin müəyyən etdiyi sığorta məbləğinin ölçüsü müqavilənin əsas şərti olduğuna görə, o ancaq sığorta dövründə tərəflərin razılığı ilə dəyişdirilə bilər. Sığortaçının göstərilən vəziyyətdə ancaq sığorta ayırmalarını yenidən hesablatmağa ixtiyarı çatır. Sığortanın şərtləri 1 ildən 5 ilədək müddətə müqavilə bağlanmasına imkan verir. Təcrübədə bədbəxt hadisələrdən sığorta müqavilələrinin 1 il müddətinə bağlanmasına üstünlük verilir. Adamları uzunmüddətli müqavilələrə həvəsləndirmək üçün sığorta şərtlərində güzəştlər (məsələn, 3 ilə – 5%, 4 ilə – 10%, 5 ilə – 15% və s.) nəzərdə tutulur. Bədbəxt hadisələrdən sığortada uşaqların və məktəblilərin sığortalanması böyük yer tutur. Burada bəzi fərqlər mövcuddur. Hər iki halda uşaqların və məktəblilərin yaşından asılı olmayaraq sığortaçı valideynlər və başqa yaxın adamlar, sığortalanmışlar isə uşaqlar və məktəblilər olur. Bədbəxt hadisələrdən sığortalanmanın əsasını onun qısamüddətli növləri təşkil edir. Sığortaçının sığorta məsuliyyətinin həcminə, müqavilələrə görə, bədbəxt hadisənin törədə biləcəyi nəticələr daxil edilir. Bu zaman sözün müstəqim mənasında hər hansı bədbəxt hadisə deyil, yalnız «sığortalıq bədbəxt hadisə», yəni müqavilə şərtlərində olan hadisə nəzərdə tutulur. Müxtəlif müqavilələrdə «sığortalıq hadisələr» siyahısına müxtəlif hadisələr daxil edilə bilər. Məsələn, sərnişinlərin sığorta şərtlərində yalnız o hadisələr «sığortalıq» sayılır ki, onlar sığortaçı müəyyən nəqliyyat növündə olarkən baş verir. İstehsalatdakı «sığortalıq hadisələr» peşə fəaliyyətinin yerinə yetirilməsi ilə bilavasitə bağlı olmalıdır. Bütün bədbəxt hadisə nəticələrini üç növdə qruplaşdırmaq olar: ölüm, əmək qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsi, əmək qabiliyyətinin həmişəlik, tam və ya qismən itirilməsi (əlillik). Birinci növün izahata ehtiyacı yoxdur. Əmək qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsi o deməkdir ki, bədbəxt hadisə nəticəsində orqanizmdə baş verən patoloji dəyişikliklər, funksiya pozuntuları insana müəyyən müddət öz əmək fəaliyyətini davam etdirməyə mane olur.
339
Bu müddət bitdikdən sonra əmək qabiliyyəti tam bərpa oluna bilər. Nəhayət, əmək qabiliyyətinin həmişəlik itirilməsi, yaxud əlillik ona deyilir ki, bədbəxt hadisə nəticəsində insan ömürlük olaraq əmək qabiliyyətini itirir (korluq, topallıq və s.). Əmək qabiliyyətinin azalması səviyyəsindən asılı olaraq əlilliyi müxtəlif dərəcələrə bölürlər. Məsələn, əl, yaxud ayaq barmaqlarından biri olmadıqda əmək qabiliyyəti o qədər də azalmır, gözlərin, əllərin, ayaqların heç biri olmayanda isə tam əlillik meydana gəlir. Müqavilə şərtlərinə görə, bədbəxt hadisənin sadalanan nəticələrinin hamısı ya birlikdə, ya da müxtəlif kombinasiyalarda sığorta məsuliyyətinə daxil edilir. Ümumiyyətlə, sığortanın vəzifəsi, məsələn, əmlakın, yaxud digər sığorta obyektinin korlanmasına gətirib çıxaran müxtəlif səbəblər üzündən sığortaçının məruz qaldığı maddi zərərin ödənilməsindən ibarətdir. Bədbəxt hadisələrdən sığortalanmanın spesifikası elədir ki, burada sığorta obyektinin dəyəri olmur. Sığorta məbləği kimi ödənən vəsaitdən heç də həmişə sözün əsl mənasında bədbəxt hadisənin nəticələrinin birbaşa aradan qaldırılmasına sərf edilmir. Əmək qabiliyyətinin itirilməsi, yaxud ölüm nəticəsində əldə edilməmiş gəlirin bərpasına da bu vəsaitin köməyi ilə nail olmaq mümkün deyil. Bu funksiya Sosial Sığorta Fondundan ayrılan vəsait hesabına yerinə yetirilir. Lakin bədbəxt hadisələrə görə sığorta ödənişləri çox vaxt ailə başçısının özünün və ya əmək qabiliyyətinin itirilməsi zamanı ciddi maddi çətinlikləri aradan qaldırmaqda, müalicəyə və dolanışığa sərf olunan əlavə xərclərin örtülməsində ailəyə yardımçı olur. Beləliklə, bədbəxt hadisələrdən sığorta zamanı, əslində, əmək qabiliyyətinin itirilməsinin və ölüm riskinin sığortalanması baş verir. Bu riskin maksimal dəyərini sığortaçı özü müəyyənləşdirir. Sığorta haqqının həcmi, müqavilədə nəzərdə tutulan xidmətlərin özünəməxsus ödənişi kimi, bu dəyərdən və həmin sığortaçı üçün bədbəxt hadisə ehtimalından asılıdır. Bədbəxt hadisələrdən sığorta müqavilələrinə əsasən maddi yardım rolunu oynayan ödəniş sığorta məbləğinin, sığorta müavinətinin və sutkalıq təltifin müqavilədə göstərilmiş bir hissəsi kimi verilə bilər. Sığorta ödənişinin forması müqavilə şərtləri və bədbəxt hadisənin nəticəsinin xarakteri ilə müəyyənləşir. Misal üçün, sığortalıq bədbəxt hadisə ölümlə,
yaxud əmək
qabiliyyətinin tam
itirilməsi (əlillik) ilə nəticələnmişdirsə, ödəniş müqavilədə göstərilmiş ölçüdə, birdəfəlik verilir. Əlillik baş verdikdə sığorta məbləği birdəfəlik ödənməklə yanaşı, müqavilədə pensiya verilməsi də nəzərdə tutula bilər. Sığortalanmış şəxslərin pensiya almaq müddəti əlillik dövrü ilə müəyyən edilir. Pensiya müxtəlif qaydada – illik, rüblük, aylıq ola bilər. 340
Sığorta müqaviləsində nəzərdə tutulur ki, əmək qabiliyyəti qismən itirilərkən verilən sığorta məbləği əmək qabiliyyəti tam itirilərkən verilən məbləğin müəyyən hissəsini təşkil etməlidir. Bu «müəyyən hissənin» miqdarı əmək qabiliyyətinin itirilmə, yəni bədbəxt hadisənin nəticəsinin ağırlıq dərəcəsindən asılıdır. Müqavilə şərtlərinə görə sığorta məbləğinin hansı hissəsinin ödənilməli olduğu müxtəlif qaydalarla müəyyənləşdirilə bilər. Lakin hər bir halda sığorta olunmuş şəxsin aldığı zədənin səbəbi və xarakteri haqqında həkimin təsdiqlədiyi şəhadətnamə olmalıdır. Sığorta təcrübəsində bu zaman, adətən, mümkün zədələrin siyahısı tutulur, hər bir zədənin təsiri ilə əmək qabiliyyətinin neçə faiz azaldığı göstərilir. Məsələn, bir barmaq sümüyünün sınması əmək qabiliyyətinin 5%, bud sümüyünün funksiyanı dəyişmədən sınması 20% azalmasına səbəb olur. Sığorta məbləğinin ödənmə faizi əmək qabiliyyətinin itirilməsi faizinə uyğun müəyyənləşdirilir. «Sığortalıq bədbəxt hadisə» nəticəsində əmək qabiliyyəti müqavilədə göstərilən müddətə müvəqqəti olaraq itirilirsə, sığortalanmış şəxs sığorta müavinəti, yaxud sutkalıq ödəniş alır. Müavinətin miqdarı həmin müddətə uyğun olaraq müqavilədə əvvəlcədən göstərilmiş olur. Sığorta müqaviləsi bağlamaq üçün sığortaçı şifahi müraciət edir və həmin vaxtadək öləcəyi təqdirdə sığorta məbləğinin kimə (kimlərə) verilməli olduğunu göstərir. Müqavilənin qüvvədə olduğu müddətdə o, yazılı sərəncam vasitəsilə varislərini dəyişdirə bilər. Bu ərizəni verərkən sığortaçı sığorta şəhadətnaməsi və onun şəxsiyyətini təsdiqləyən sənəd təqdim etməlidir. Bədbəxt hadisələrdən sığorta müqaviləsinə görə, sığorta halı baş verərkən sığorta olunan dövlət sosial sığorta, sosial təminat məbləğindən zərərin ödənməsi qaydasında ona çatacaq məbləğdən asılı olmayaraq sığortaçıya, yaxud onun təyin etdiyi şəxsə (şəxslərə) razılaşdırılmış sığorta məbləğinin ya hamısını, ya da onun müvafiq hissəsini verməlidir.
341
Bədbəxt hadisələrdən sığorta zamanı mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən biri də sığorta hallarının müəyyənləşdirilməsidir. Buraya sığorta müqaviləsinin qüvvədə olduğu müddətdə baş vermiş, müalicə- profilaktika müəssisəsinin arayışı ilə təsdiqlənmiş və «Sığorta halları ilə əlaqədar ödənilməli olan sığorta məbləğlərinin ölçü cədvəli»ndə nəzərdə tutulmuş hadisələr daxildir. Buraya, məsələn, sığortaçının bədbəxt hadisə nəticəsində aldığı zədələr, zəhərli bitkilərdən, kimyəvi maddələrdən (sənaye, yaxud məişət maddələrindən), keyfiyyətsiz qida məhsullarından (zəhərli infeksiyalar istisna olmaqla), dərmanlardan təsadüfi kəskin zəhərlənmələr, orqanların kəsilib atılması ilə nəticələnən patoloji doğuşlar və ya uşaqlıqdankənar hamiləlik, təsadüfi sınıqlar, sümük çıxıqları, dişlərin zədələnməsi, yanıqlar, orqanların qırılması (yaralanması), yaxud yanlış tibbi manipulyasiyalar nəticəsində onların kəsilib atılması, sığorta müqaviləsinin fəaliyyəti müddətində göstərilən səbəblərdən, yaxud həmin hadisələrdən sonrakı bir il ərzində nəfəs yollarına yad cisim düşməsi, sudaboğulma, anafilaktik şok, bədənin donması (soyuqdəymə nəzərə alınmır) nəticəsində sığortaçının vəfat etməsi aid edilir. Eyni zamanda sığorta halına daxil olmayan hadisələr də var. Məsələn, sığortaçının istintaq orqanları və ya məhkəmə tərəfindən qəsdən cinayət törətmə hərəkəti kimi qiymətləndirilən, alkoqollu içkilərdən, narkotik və zəhərli maddələrdən sərxoşluq vəziyyətdə daxiliyanma, yaxud elektrik mühərriki olan nəqliyyat vasitələrini (avtomobili, motosikli, motorolleri, mopedi, motorlu velosipedi, traktoru, kombaynı, trolleybusu, tramvayı və s.), kateri, motorlu qayığı idarə edərkən, yaxud bu vasitələrin idarə edilməsini həmin vəziyyətlərdə olan başqa bir şəxsə həvalə etməsi nəticəsində aldığı zədələr sığorta hadisəsi kimi qəbul edilmir. Sığortaçının intihara cəhd nəticəsində zədə alması, yaxud zəhərlənməsi, qəsdən özünə bədən xəsarəti yetirməsi, sadalanmış səbəblərdən ölməsi, müalicə- diaqnostika müəssisələrinin təqsiri üzündən baş vermiş mənfi nəticələr də sığorta hadisəsi sayılmır. Bədbəxt hadisələrdən sığorta müqaviləsinin fəaliyyəti müddət başa çatanda, müqavilənin qüvvəyə mindiyi gündən bir gün əvvəl; sığorta olunmuş şəxs sığorta şəhadətnaməsində göstərilmiş sığorta məbləğini tam ödədikdə; sığortaçı vəfat etdikdə dayandırılır. Müqaviləyə xitam verilməsi üçün başqa əsaslar da ola bilər (məsələn, sığortaçı xaricə yaşamağa gedəndə). 342
Bədbəxt hadisədən sığortalanma, əsasən, könüllü olsa da, bəzi kateqoriyalara daxil olan şəxslər, məsələn, polis əməkdaşları, daxili qoşunların şəxsi heyəti, hərbi toplanışa çağırılmış vətəndaşlar və hərbi qulluqçular, dövlət vergi xidmətinin, xarici kəşfiyyat və dövlət təhlükəsizliyi orqanlarının ştatlı əməkdaşları, hakimlər və b. üçün məcburi xarakter daşıyır.
İndiki halda rentanın, yaxud pensiyanın sığortalanması anlamında işlənir. Annuitet və pensiyanın sığortası eyni istiqamətli anlayışlardır. Bununla belə, sığorta təminatının şərtlərində və sığortalama qaydasında bunların arasında müəyyən fərqlər də var. Annuitet sığortalanmış şəxsə onun bircə dəfə verdiyi pul əvəzinə ömrünün sonunadək hər il müəyyən ödəniş verilməsini nəzərdə tutan müqavilədir. Ödənişin məbləği, bir qayda olaraq, illik ödəmənin məbləği ilə uzlaşdırılır, lakin təcrübədə başqa ödəniş növlərinə də (yarımillik, rüblük, aylıq) rast gəlinir. Ödənişlər, müqavilə şərtlərindən asılı olaraq, əvvəlcədən və ya sonradan verilə bilər. Məsələn, annuitet müqaviləsinin qüvvəyə minmə tarixi yanvarın 1-i kimi göstərilibsə, deməli, əvvəlcədən ödəniş elə həmin ilin həmin günü, yanvarın 1-də, sonradan ödəniş isə yalnız növbəti il yanvarın 1-də verilməlidir. Sonradan ödənən annuitetlər mütənasib və qeyri-mütənasib ola bilər. Annuitetin ən geniş yayılmış növlərindən biri təcili annuitetdir. Burada bir dəfəyə alınmış pul əvəzinə hər il sığortalanmış şəxsə müəyyən məbləğdə ödəniş verilməsi nəzərdə tutulur. Belə polisləri, adətən, pensiyaçılar alırlar ki, ömürlərinin qalan hissəsində hər il müntəzəm olaraq gəlir əldə edə bilsinlər. Sığortaçı müqavilənin fəaliyyət müddətini əvvəlcədən müəyyənləşdirə bilməz, çünki sığortalanmış şəxs cəmi bir neçə dəfə ödəniş alandan sonra da ölə bilər, uzun müddət də yaşaya bilər. Təminatlı annuitet təcili annuitetin elə bir növüdür ki, burada sığortalanmış şəxsin nə vaxt öləcəyindən asılı olmayaraq minimal ödəmə müddəti əvvəlcədən razılaşdırılır. Məsələn, 10 ilə təminat almış annuitet sığortalanmış şəxsin nə qədər yaşamasına baxmayaraq 10 il müntəzəm olaraq ödənilməlidir. Sığortalanmış şəxs 10 ildən tez ölərsə, onun varisləri qalan pulu ilbəil, yaxud bir dəfəyə ala bilərlər.
343
Annuitetin başqa bir növü möhlətli annuitetdir. Burada ödənişin nə vaxtdan veriləcəyi əvvəlcədən razılaşdırılır. Müqavilənin bağlanması ilə ödənişlərin verilməyə başladığı vaxt arasındakı zaman məsafəsi möhlət
şirkəti, adətən, aldığı məbləğin hamısını, bəzən hətta faizi ilə birlikdə qaytarır. Möhlətli annuitetlərin səciyyəvi cəhəti budur ki, ödənişlər hansısa gələcək tarixdən başlanır və annuitet birdəfəlik ödənişlə satın alına, yaxud möhlət müddətində qaytarıla bilər. Başqa bir növ müddətli annuitetdir. Belə müqaviləyə əsasən, sığortalanmış şəxs ölənə qədər ödəniş verilmir, bunun əvəzinə müqavilədə hətta sığortalanmış şəxs sağ olsa belə, ödənişlərin qurtarma vaxtı razılaşdırılır. Fərqli formalardan biri də həyatın və sonuncu ölənin annuitetinin birgə sığortalanmasıdır. Bu halda ödənişlər ər-arvaddan birinin ölümündən sonra da tam məbləğdə (bəzən üçdə bir azalma ilə) davam etdirilir. Belə annuitetlər əvvəlcədən, sonradan, mütənasib, qeyri-mütənasib, təminatlı, yaxud təminatsız qaydalarda və adi annuitetlər kimi ödənilə bilər. Artan məbləğ annuiteti. Ödənişlərin verildiyi müddətdə inflyasiya onların real dəyərini azaltdığından bəzi sığortaçılar artan məbləğ annuiteti təklif edirlər. Burada inflyasiya itkilərini kompensasiya etmək üçün müəyyən faiz artırılır. Bəzən hətta istehlak qiymətləri indeksinin tətbiq olunduğu annuitetlər də təklif edilir. Nəhayət, annuitetlərin bu təsnifata görə sonuncu növü kapitalla müdafiə olunan annuitetdir. Bu növ sığortalanmış şəxsə təminat verir ki, onun varisləri toplanmış məbləği tam ala biləcəklər. Məsələn, sığortalanmış şəxs verilmiş məbləğlə alınmış məbləğ bərabərləşənə qədər ölərsə, bu məbləğlər arasındakı fərq onun varislərinə veriləcək. Şəxsi pensiyaların sığortalanması da annuitetlərə bənzəyir. Lakin burada ümumi qayda belədir ki, şəxsi pensiya vətəndaş yaşa görə pensiyaya çıxmayınca verilə bilməz. Adətən, pensiya sxemləri elə hazırlanır ki, orada pensiyalar mövcud vergi mükafatlarını nəzərə almaqla təmin olunur. Söhbət özəl şəxslə pensiya fondu arasındakı müqavilə ilə ödənilən şəxsi pensiyadan gedir. Fondu ya ayrıca şirkətin əməkdaşlarının adından müvəkkil edilmiş şəxs, ya da peşəkar təşkilat (sığorta şirkəti və ya bank) idarə edə bilər. Pensiya müqaviləsi dəqiq surətdə ya yaşa görə, ya da ailə başçısının itirilməsinə görə pensiya verilməsinə yönəldilməlidir. Bir nəfər bir neçə sığorta şirkəti ilə müqavilə bağlaya bilər, lakin bir çox ölkələrdə vergi orqanları hər il pensiya müqavilələri üzrə pensiya fondlarına göndərilməli olan məbləğə mütləq məhdudiyyətlər qoyur.
7. Sərnişinlərin sığortalanması 344
Bədbəxt hadisələrdən sığorta dedikdə nəqliyyat qəzaları, iş yerində baş verən bədbəxt hallar, bədən xəsarəti və s. nəzərdə tutulur. Bu sığorta növündə məcburilik amili var. Ona görə də insan sığortasının bu növü sərnişinlərin məcburi sığortalanması adlanır. Buradakı əsas vadaredici motiv və mənbə sərnişin nəqliyyatında baş verən olaylardır. Sərnişin nəqliyyatının yüksək təhlükə mənbəyi olması sərnişinlərə məcburi sığortanın tətbiq edilməsini şərtləndirir. Əmlakın məcburi sığortasından fərqli olaraq sərnişinlərin məcburi sığortasının avtomatikliyi prinsipi onların yolda olması ilə əlaqədardır. Məcburi sığorta hava, dəmir yolu, dəniz, daxili su və avtomobil nəqliyyatının sərnişinlərinə, turizm-ekskursiya təşkilatlarının xətti ilə beynəlxalq ekskursiyalarda olan turistlərə və ekskursantlara yolda olduqları müddətdə tətbiq edilir. Sərnişinlər biletin qiymətinə daxil olan sığortahaqqını nəqliyyat qurumunun təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq bilet əldə edərkən ödəyirlər. Pulsuz gediş hüququ olan sərnişinlərə sığorta da pulsuzdur. Nəqliyyat vasitələrinin xidmət personalı məcburi sığortadan azaddır. Sığorta məsuliyyətinin həcmi yolda sərnişinlərin üzləşdikləri bədbəxt hadisələrin nəticələrilə əlaqədardır. Sığorta məbləği sığortalanmışların sağlamlığının itirilməsinə və ya vəfatına görə ödənilir. Bədbəxt hadisə sığorta olunmuş şəxsin cinayət törətməsi, özünü öldürmək istəməsi, administrasiyanın tələblərini saya salmaması, yaxud nəqliyyatda gediş qaydalarını pozması nəticəsində baş verərsə, sığorta şərtlərində nəzərdə tutulmuş sığorta məsuliyyəti məhdudlaşdırılmış olur. Biletlərin qiymətləri ilə birlikdə nəqliyyat təşkilatlarının kassalarına daxil olan sığorta ödəmələri müəyyən olunmuş qaydada sığorta orqanlarının hesabına köçürülür. Sığorta orqanları alacaqları məbləğin vaxtında və tam köçürülməsinə nəzarət edirlər. Xərclər örtüldükdən sonra qalan məbləğin bir hissəsi sərnişin daşınmasının təhlükəsizliyinə yönəlmiş tədbirlərin keçirilməsinə sərf olunur. Əmlakın məcburi sığortasından fərqli olaraq sərnişinlərin məcburi sığortasının avtomatizm prinsipi, əvvəl dediyimiz kimi, onların vaxtaşırı olaraq yola çıxmaları ilə bağlıdır və biletin tam qiymətinə daxil olan sığorta (komission) yığımlarının ödənilməsindən asılıdır. Bu şərtlər yerinə yetirilmədikdə sığorta çıxdaş sayılır. Yolda olan sərnişinlər eyni vaxtda sığorta ayırmalarını ödəmiş sığortaedənlər və sığortaolunanlar hesab olunurlar. Mövcud qanunvericiliyə görə, sərnişinlərin heç də hamısı sığortaya cəlb edilmir. Beynəlxalq nəqliyyat vasitələrinin bütün növlərində sığorta işini xarici sığorta şirkətləri görür. 345
Sərnişinlərin yolda olmaları dövrü nəqliyyat vasitələrinə minik elan olunduğu andan başlanaraq nəqliyyat vasitəsi sonuncu dayanacağa çatdıqdan sonra sərnişinlərin onu tərk etməsi ilə başa çatır. Sığorta bazarının indiki inkişaf mərhələsində sərnişinlərin könüllü olaraq əlavə sığortalanmasına da yol verilir.
Yüklə 2,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|